อุตสาหกรรมไทย เร่งปรับตัวขานรับมาตรการสิ่งแวดล้อมโลก

ในปัจจุบัน การแข่งขันทางการค้าระหว่างประเทศไม่ได้ขึ้นอยู่เพียงแค่คุณภาพสินค้าและราคาอีกต่อไป แต่ยังถูกกำหนดด้วยมาตรการด้านสิ่งแวดล้อมและความยั่งยืน ที่กลายเป็นเงื่อนไขใหม่ของการทำธุรกิจระดับโลกที่ของประเทศมหาอำนาจ เร่งเดินหน้านโยบายด้านความยั่งยืนอย่างเข้มข้น การกำหนดมาตรฐานใหม่ ๆ เช่น ภาษีคาร์บอน การลดการใช้สารเคมี และการควบคุมสิทธิมนุษยชนในห่วงโซ่อุปทาน ล้วนกลายเป็นเงื่อนไขสำคัญที่ผู้ประกอบการไทยจำเป็นต้องปรับตัว ซึ่งส่งผลโดยตรงต่อรูปแบบการผลิต การส่งออก และความสามารถในการแข่งขันของประเทศคู่ค้า

ประเด็นดังกล่าวถูกหยิบยกขึ้นมาแลกเปลี่ยนมุมมองอย่างน่าสนใจบนเวทีเสวนา “การค้าระหว่างประเทศท่ามกลางนโยบายสิ่งแวดล้อมของประเทศมหาอำนาจ” ภายในงาน “ITD Research Forum 2025” งานสัมมนาเผยแพร่ผลงานวิจัยแห่งปี โดยสถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (องค์การมหาชน) หรือ ITD ภายใต้แนวคิด Trade Transforming, Connecting Future เพื่อเป็นเวทีกลางด้านวิชาการในการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและนำเสนอผลงานวิจัย พร้อมนำเสนอมุมมองจากนักวิชาการ ผู้เชี่ยวชาญ และผู้กำหนดนโยบายต่อโจทย์ใหญ่ของเศรษฐกิจไทยในอนาคต

ฉันทวิชญ์ ตัณฑสิทธิ์ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพาณิชย์ กล่าวว่า เวทีนี้เป็นโอกาสสำคัญในการเผยแพร่ผลงานวิจัยและข้อเสนอเชิงนโยบายด้านการค้าและการพัฒนา ช่วยให้ทุกภาคส่วนร่วมกันขบคิดแนวทางการค้าการลงทุนของไทยและอาเซียนในอนาคต เนื่องจากปัจจุบันระบบการค้าโลกกำลังอยู่ในช่วง turning point จากปัจจัยทั้งภูมิรัฐศาสตร์ การแข่งขันด้านเทคโนโลยีของประเทศมหาอำนาจ และการเปลี่ยนแนวทางการค้าจากกฎพหุภาคี ไปสู่การเจรจาระหว่างประเทศมากขึ้น เห็นได้ชัดจากมาตรการภาษีโต้ตอบระหว่างสหรัฐอเมริกากับหลายประเทศ ซึ่งสะท้อนการ reset trade บนเวทีโลก

“หลายประเทศกำลังเร่งกระจายความเสี่ยงและหาตลาดใหม่ผ่าน FTA ขณะเดียวกันประเทศพัฒนาแล้วก็กำหนดมาตรฐานสูงขึ้น ทั้งด้านสิ่งแวดล้อม แรงงาน และการตรวจสอบที่มาของวัตถุดิบ ทำให้ผู้ประกอบการไทยต้องผลิตสินค้าและบริการที่ไม่เพียงมีคุณภาพ แต่ยังสอดรับกับกติกาสากลเพื่อรักษาความสามารถในการแข่งขัน” ฉันทวิชญ์ กล่าว

สุภกิจ เจริญกุล ผู้อำนวยการสถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา กล่าวว่า ท่ามกลางความผันผวนทางเศรษฐกิจโลกจากปัจจัยด้านภูมิรัฐศาสตร์ เทคโนโลยี พลังงาน และสิ่งแวดล้อม ประเทศกำลังพัฒนากำลังเผชิญโจทย์ใหญ่ ทั้งการรักษาความสามารถในการแข่งขัน ดึงดูดการลงทุน ปรับตัวสู่มาตรฐานการค้าใหม่ และสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจและสังคม ดังนั้น การเข้าใจพลวัตโลกและมียุทธศาสตร์ที่เหมาะสมจึงเป็นภารกิจสำคัญ ITD ไม่เพียงทำวิจัยเชิงวิชาการ แต่ยังเชื่อมโยงสู่การกำหนดนโยบาย เพื่อหาคำตอบต่อการค้าและการพัฒนาในทุกมิติ และวางทิศทางเศรษฐกิจการค้าไทยให้มั่นคงและยั่งยืนในอนาคต

ดร.วิฑูรย์ สิมะโชคดี ประธานมูลนิธิการจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืน กล่าวว่าประเด็นสิ่งแวดล้อมเป็นเรื่องที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ การพัฒนาต้องนำไปสู่ผลลัพธ์ที่ยั่งยืน โดยเฉพาะภาคอุตสาหกรรมซึ่งเกี่ยวข้องกับชีวิตประจำวันตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ จึงต้องใช้แนวคิด Life Cycle Assessment (LCA) เพื่อประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อมตลอดห่วงโซ่การผลิต ไม่ใช่เพียงตัวสินค้า แต่ครอบคลุมทั้งกระบวนการอย่างรอบด้าน

ดร.วิฑูรย์ กล่าวต่อว่า ไทยจำเป็นต้องให้ความสำคัญกับอุตสาหกรรมตั้งแต่การเลือกวัตถุดิบ การผลิต ไปจนถึงการลดคาร์บอนฟุตพรินต์ ความท้าทายคือการจัดการต้นทุนและแหล่งกำเนิดมลพิษ พร้อมสร้างความร่วมมือระหว่างผู้ผลิต ผู้ประกอบการ และภาครัฐเพื่อรับมือมาตรการสิ่งแวดล้อมระดับโลก พร้อมพัฒนาศักยภาพเป็นผู้ให้บริการมาตรฐานและความยั่งยืนที่เชื่อถือได้ โดยเฉพาะสนับสนุน SME ให้แข่งขันได้ในเวทีโลก การดำเนินการนี้ไม่เพียงช่วยดูแลสิ่งแวดล้อม แต่ยังเสริมขีดความสามารถของอุตสาหกรรมไทยด้วยการพัฒนาเทคโนโลยีและนวัตกรรมลดคาร์บอน หากดำเนินอย่างต่อเนื่อง ไทยสามารถก้าวสู่การเป็นผู้นำด้านการพัฒนาอย่างยั่งยืน

“หัวใจสำคัญคือ ความร่วมมือ ทุกภาคส่วน ตั้งแต่โรงงาน ธุรกิจ ไปจนถึงผู้ประกอบการรายย่อย ต้องช่วยกันยกระดับมาตรฐานและรับผิดชอบร่วมกัน หากทำได้จริง ไทยจะเป็นตัวอย่างและผู้เล่นสำคัญบนเวทีโลก เพราะเรามีฐานอุตสาหกรรมที่ทันสมัยอยู่แล้ว เพียงแต่ต้องผลักดันศักยภาพและสร้างความเชื่อมั่นให้ชัดเจนยิ่งขึ้น”ดร.วิฑูรย์ กล่าว

โชติมา เอี่ยมสวัสดิกุล อธิบดีกรมเจรจาการค้าระหว่างประเทศ กล่าวว่า ปัปัจจุบัน การค้าระหว่างประเทศไม่ได้มุ่งเพียงเรื่องสินค้า ราคา หรือสเปคเหมือนในอดีต แต่ปัจจัยด้านสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและผลกระทบจากสารเคมี กลายเป็นเงื่อนไขสำคัญในการค้าโลก ตั้งแต่ปี 1997 เป็นต้นมา มาตรการด้านสิ่งแวดล้อมเพิ่มขึ้นต่อเนื่อง โดยสหภาพยุโรป (EU) เข้มงวดที่สุด ครอบคลุมทั้งอุตสาหกรรม เกษตรกรรม และกฎระเบียบด้านเทคนิค ขณะที่ประเทศอื่น ๆ เช่น แคนาดา ญี่ปุ่น เกาหลีใต้ ออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ บราซิล และจีน ต่างเริ่มใช้แนวทางเดียวกัน

โชติมา กล่าวต่อว่า ธนาคารหลายแห่งยังนำสิ่งแวดล้อมมาเป็นปัจจัยปล่อยกู้ ซึ่งอาจส่งผลต่ออัตราดอกเบี้ยในอนาคต ตัวอย่างที่ชัดคือมาตรการ CBAM ของ EU ที่คาดว่าจะบังคับใช้อย่างจริงจังในต้นปี 2569 แม้จะเป็นความท้าทาย แต่ถือเป็นโอกาสที่ผู้ประกอบการไทยต้องเร่งปรับตัว ยกระดับมาตรฐานการผลิตให้สอดคล้องกับแนวโน้มใหม่ ผู้บริโภคยุคนี้ให้ความสำคัญกับการตรวจสอบย้อนกลับ การผลิตที่ยั่งยืน และการลดการใช้สารเคมี ดังนั้น ในการเจรจาการค้าระหว่างประเทศ ไทยต้องเน้น 3 ประเด็นหลัก คือ 1. แสดงความพร้อมของประเทศอย่างชัดเจน 2. กำหนดศักยภาพและระยะเวลาการปรับตัว 3. สร้างความร่วมมือเพื่อก้าวสู่มาตรฐานเดียวกัน กระบวนการเจรจาต้องเปิดกว้าง รับฟังทุกฝ่าย และคำนึงถึงผลกระทบทั้งต่อธุรกิจและประชาชน เพื่อให้ไทยสามารถปรับตัวได้อย่างเหมาะสมและแข่งขันได้บนเวทีโลก

รองเพชร บุญช่วยดี รองผู้อำนวยการองค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก กล่าวว่า ในอดีต เรื่องสิ่งแวดล้อมและคาร์บอนเครดิตยังไม่ได้รับความสนใจมากนัก แต่เมื่อสหภาพยุโรปเริ่มนำมาใช้เป็นมาตรการจริงจัง ก็ส่งผลต่อการค้าและการผลิตทั่วโลก การจัดการคาร์บอนจึงกลายเป็นเรื่องซับซ้อนที่เกี่ยวพันทั้งวิทยาศาสตร์ เศรษฐศาสตร์ และนโยบาย เพื่อลดต้นทุนคาร์บอน หลายบริษัทจึงย้ายฐานการผลิตไปยังประเทศกำลังพัฒนา แต่ยุโรปก็ยังคงเข้มงวดและใช้มาตรการภาษีคาร์บอนเพื่อปกป้องตลาดของตน ซึ่งส่งผลโดยตรงต่อคู่ค้าอย่างไทย ยุโรปมองว่าการเก็บภาษีเพียงเล็กน้อยก็สร้างแรงจูงใจให้เกิดการลงทุนมหาศาล เช่น ภาษี 1 ล้านยูโร อาจกระตุ้นการลงทุนได้ถึง 10,000 ล้านยูโร

รองเพชร กล่าวต่อว่า แม้มาตรการเหล่านี้ถูกพูดถึงมากว่า 20 ปี แต่เพิ่งเริ่มบังคับใช้อย่างจริงจังในช่วงหลัง ทำให้หลายประเทศรวมถึงอาเซียนและจีนต้องเร่งปรับตัว เช่น อินโดนีเซียที่เริ่มออกมาตรการบางอย่างแล้ว แต่ยังไม่สมบูรณ์ ทั้งหมดสะท้อนว่าการเปลี่ยนผ่านสู่เศรษฐกิจคาร์บอนต่ำยังเป็นความท้าทายที่ต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่าย สำหรับไทยภาคอุตสาหกรรมจำเป็นต้องปรับตัว ไม่เพียงแค่ทำตามกฎเกณฑ์ แต่ต้องพัฒนากระบวนการผลิตใหม่ที่ลดการปล่อยคาร์บอนจริงจัง การมีใบรับรองมาตรฐานและสร้างความโปร่งใสด้านแบรนด์จะเพิ่มความน่าเชื่อถือ อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนผ่านนี้ต้องอาศัยทั้งเงินทุน ความรู้ และการสนับสนุนจากหลายภาคส่วน

“หากไทยไม่สามารถปรับตัวได้ทันตามมาตรฐานยุโรป สินค้าไทยอาจเสียโอกาสในตลาดโลก จึงจำเป็นต้องเร่งสร้างโปรไฟล์ใหม่ของประเทศ ผ่านสถาบันและนโยบายสิ่งแวดล้อมที่ชัดเจน เพื่อให้ทันต่อการบังคับใช้มาตรการ CBAM ของสหภาพยุโรปในปี 2026 ควรดำเนินการ 3 ด้านหลักคือ 1. มีแผนและกลยุทธ์ที่ชัดเจนเพื่อลดคาร์บอนและยกระดับมาตรฐานการผลิต 2. สนับสนุนภาคธุรกิจด้วยเงินทุนและมาตรการจากรัฐและสถาบันการเงิน 3. สร้างความร่วมมือระหว่างประเทศ เพื่อลดอุปสรรคทางการค้าและต่อยอดเป็นโอกาสใหม่ และ ไทยไม่ควรเป็นเพียงผู้ตาม แต่ควรสร้างภาพลักษณ์ใหม่ด้านความยั่งยืน (Sustainable Profile) ที่ช่วยให้สินค้าและบริการไทยแข่งขันได้อย่างมั่นคงในเวทีโลก” รองเพชร กล่าว