พิชญ์ พงษ์สวัสดิ์ : การเดินทางไปสู่ขอบจักรวาลการเมืองไทย

เขียนคอลัมน์นี้หลังจากการถ่ายทอดสดม็อบอนุสาวรีย์ชัยฯเมื่อวันเสาร์ที่ผ่านมาจบลง คิดว่าถ้าตามกันมาตั้งแต่ต้นๆ ก็จะเห็นว่าไม่ใช่ม็อบที่มองข้ามได้

แน่นอนว่าข้อเสนอของม็อบนี้มีทั้งส่วนที่ชัดเจน และมีทั้งส่วนที่ยังคลางแคลงสงสัยว่าจะพาสถานการณ์เลยเถิดไปสู่การเป็นเงื่อนไขของรัฐประหารหรือไม่

แต่ต้องเข้าใจว่าโดยส่วนของการชุมนุมไม่ได้ขัดกับหลักประชาธิปไตยโดยตรง และข้อเสนอระยะสั้น
คือเรื่องกดดันให้นายกรัฐมนตรีลาออกก็ยังอยู่ในกรอบกฎหมาย

จำนวนของผู้คนที่มาร่วมการเคลื่อนไหวเองก็จะต้องคิดใหม่ให้ชัดเจน เพราะม็อบในวันนี้เชื่อมโยงกับความเปลี่ยนแปลงของสังคมการเมืองและเทคโนโลยีไม่ใช่น้อย

ม็อบวันนี้มีเงื่อนไขเรื่องคนร่วมชุมนุมหลายประการที่ต้องเข้าใจ หนึ่งคือ มีคนเก่ากลับมาร่วมอย่างพร้อมเพรียง พร้อมเติมฝ่ายคุณจตุพรมาด้วย ในกระแสที่เยาวชนและพรรคส้มสงวนท่าทีไม่ได้เข้าร่วมในพื้นที่ และแดงนั้นยังไม่แน่ใจว่าเหลือเท่าไหร่ที่จะลงถนนได้ เพราะแกนนำแดงก็แยกย้ายไปตามฝ่ายต่างๆ ไปเยอะแล้ว (แต่ยังมีกลุ่มหนึ่งเลือกไปให้กำลังใจนายกฯที่ชายแดนอยู่)

สองคือ เกิดการหยิบยืมเทคนิคแนวทางของม็อบร่วมสมัยในรอบที่แล้ว คือม็อบเยาวชนมากขึ้น คือการเริ่มต้นจากม็อบที่ไม่ยืดเยื้อ-วันเดียวจบ มีการกระจายตัวของผู้ที่เข้าร่วมออนไลน์ ทั้งพวกที่สนับสนุนและ
ผู้สังเกตการณ์มากเป็นพิเศษ

ถ้านับว่ามีคนเข้าชมตามช่องต่างๆ ที่ถ่ายทอดสดก็จะพบว่ามีจำนวนมากมาย ตั้งแต่ช่องของฝ่ายเข้าร่วม และช่องของสื่อทั่วๆ ไป ซึ่งถ้ารวมกันแล้วน่าจะหลายเท่าของผู้ชุมนุมในพื้นที่จริง

สาม สิ่งที่น่าจะใหม่อีกประเด็นหนึ่งก็คือ การเข้ามามีบทบาทของปัญญาประดิษฐ์ในการชุมนุมมากขึ้น มีการสร้างรูปการชุมนุมเสร็จตั้งแต่ยังไม่ได้ชุมนุมด้วยซ้ำ มีการใช้เอไอนับจำนวนผู้ชุมนุม รวมทั้งภาพและคลิปในการรณรงค์ในช่วงนี้ที่ทำได้ง่ายขึ้น และแน่นอนว่า เมื่อข้อมูลที่ถูกผลิตแบบนี้มากขึ้น ต่อไปการค้นหาออนไลน์ก็จะเต็มไปด้วยข้อมูลแนวนี้เพิ่มขึ้นเข้าไปอีก

สี่คือ ม็อบในรอบนี้รวมทั้งความสนใจและข้อมูลที่ถูกผลิตออกมาอาจมีส่วนในการกำหนดบรรยากาศของนิติสงครามในช่วงนี้ก่อนรัฐประหารด้วยซ้ำ และแม้มีผลให้เกิดการตัดสินใจของสถาบันตุลาการในห้วงเวลานี้ แต่อาจมีผลกดดันตัวแสดงทางการเมืองต่างๆ เช่น อาจไปกดดันพรรคการเมืองพันธมิตรการเคลื่อนไหวทางการเมืองได้ หรือมีผลต่อความยุ่งเหยิงในเรื่องของการริเริ่มคดีความ และข้อเสนอเชิงกฎหมายที่ฟังดูแปลกประหลาด หรือคิดไม่ถึงอีกมากมาย

ยังไม่นับว่าถ้าคำตัดสินต่างๆ ในสัปดาห์นี้ไม่ถูกอารมณ์กับผู้คนที่สนใจเข้าร่วมม็อบนี้ ม็อบนี้จะกลับมาใหม่อย่างแน่นอน เพราะครั้งนี้เป็นครั้งแรกที่เริ่มต้นขึ้นอย่างอุ่นหนาฝาคั่ง

สิ่งที่จะเกิดขึ้นในสัปดาห์นี้คือสิ่งที่ต้องจับตาจนกะพริบตาลำบากแน่นอน ไม่ว่าจะเป็นเรื่อง ครม.ใหม่ที่สุดท้ายสะท้อนถึงการแบ่งปันอำนาจเพื่อยึดโยงกันเอาไว้ให้ได้ด้วยผลประโยชน์มากกว่าการดิ้นเฮือกสุดท้ายในการสร้างผลงานอย่างจริงจัง

ไม่มีสักตำแหน่งที่เอาคนนอกที่ได้รับการยอมรับทางสังคมเข้ามาเสริมทัพ

ยิ่งกระทรวงมหาดไทยที่เชื่อว่าจะเป็นกระทรวงที่จะสร้างผลงานและใช้ต้นทุนสูงมากในการนำกลับมาได้ แต่ก็ต้องแบ่งให้กับพรรคอื่น และอาจจะต้องแบ่งกันเองตามก๊กก๊วนในพรรคตัวเอง ซึ่งทำให้การทำงานในมหาดไทยเองไร้เอกภาพอยู่ไม่ใช่น้อย

ส่วนเรื่องราวของการตัดสินว่านายกรัฐมนตรีจะต้องยุติการปฏิบัติหน้าที่หรือไม่ เรื่องนี้เต็มไปด้วยความไม่แน่นอน เพราะว่าแบบแผนในเรื่องนี้ของศาลรัฐธรรมนูญมีได้ทั้งสองแบบ คือ ยุติชั่วคราว แต่ตัดสินจริงแล้วรอดแบบคุณประยุทธ์ หรือไม่ยุติชั่วคราว แต่ไม่รอดแบบคุณเศรษฐา

แต่ทั้งหมดทั้งปวงนี้นอกจากกองเชียร์เพื่อไทยเอง ผมคิดว่าคนจำนวนไม่น้อยอยากจะเชื่อว่าวิถีประชาธิปไตยยังมีหวัง คือการเลือกตั้งใหม่ แต่ทั้งนี้ หนทางไปสู่สิ่งนั้นมันไม่น่าจะง่าย หลายคนจึงกลัวว่ารัฐประหารจะไม่พาไปสู่การเลือกตั้งใหม่ หรือกลัวว่าถ้านายกรัฐมนตรีลาออก หรือยุติการปฏิบัติหน้าที่ การสรรหานายกฯใหม่ก็ยากในกรอบกฎหมายที่มีอยู่ และการที่รักษาการนายกฯจะใช้อำนาจยุบสภาก็ยังถกเถียงกันว่าทำได้หรือไม่

ประเด็นชาตินิยมก็มีความหนักหน่วงขึ้นกว่าในอดีต สังเกตว่าเพลงปลุกใจในช่วงไม่กี่ปีนี้จนถึงในม็อบจะกลายเป็นเพลง “บ้านเกิดเมืองนอน” ซึ่งเริ่มมีการเปิดเพลงนี้มากขึ้นและมีหลายเวอร์ชั่นมากขึ้น

แต่เพลงปลุกใจเพลงนี้ซึ่งตามประวัติเป็นเพลงที่ชนะการประกวดเพลงปลุกใจ (แต่งโดยทีมงานของวงดนตรีสุนทราภรณ์ ซึ่งเชื่อมโยงกับกรมประชาสัมพันธ์) เมื่อ พ.ศ.2488 ซึ่งเป็นยุคสมัยของจอมพล ป. แต่เป็นช่วงสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่งแม้ไทยจะถูกมองว่าแพ้สงคราม แต่ในเนื้อเพลงสะท้อนความรักชาติที่พิเศษกว่าชาตินิยมในเวอร์ชั่นทั่วไป (ดูรายละเอียดที่ ศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ. On History: บ้านเกิดเมืองนอน เพลงปลุกใจ ความเป็นไทย ที่ไม่ไทย. มติชนสุดสัปดาห์. 15 ตุลาคม 2564 และซูม. “บ้านเกิดเมืองนอน” 2564 เพลงปลุกใจแห่งยุคสมัย. ไทยรัฐออนไลน์. 15 ตุลาคม 2564 และณรงค์ฤทธิ์ ศรีรัตโนภาส. ว่าด้วยเพลง “บ้านเกิดเมืองนอน” แนวหน้า. 20 ตุลาคม 2562)

แนวคิดชาตินิยมดังกล่าวไม่ได้มีแค่เรื่องของการปกปักรักษาดินแดน แต่ยังเต็มไปด้วยแนวคิดที่เรียกว่าฟาสซิสต์ด้วย คือเชิดชู (เชื้อ) ชาติตนเองว่าสูงส่งกว่าใครอื่น และเหยียดวัฒนธรรมของชาติอื่นว่าด้อยกว่า เน้นความสามัคคีและเสียสละ ในบริบทของสงครามจริงๆ อย่างชัดแจ้งกว่าเพลงในยุคสงครามเย็นหลังจากนั้นมากนัก

ลองดูเนื้อเพลงอีกครั้ง

บ้านเมืองเรารุ่งเรืองพร้อมอยู่ หมู่เหล่า พวกเราล้วนพงศ์เผ่า ศิวิไลซ์

เพราะฉะนั้นชวนกันยินดี เปรมปรีดิ์ดีใจเรียกตนว่าไทย

แดนดินผืนใหญ่มิใช่ทาสเขา

ก่อนนี้มีเขตแดนนับว่ากว้างใหญ่ ได้ไว้พลีเลือดเนื้อแลกเอา

รบ รบ รบ ไม่หวั่นใคร มอบความเป็นไทยให้พวกเรา

แต่ครั้งนานกาลเก่า ชาติเราเขาเรียก ชาติไทย

บ้านเมืองควรประเทืองไว้ดั่งแต่ก่อน แน่นอนเนื้อและเลือดพลีไป

เพราะฉะนั้นเราควรยินดีมีความภูมิใจ แดนดินถิ่นไทยรวบรวมไว้ได้แสนจะยากเข็ญ

ยากแค้นเคยกู้แดนไว้อย่างบากบั่น ก่อนนั้นเคยแตกฉานซ่านเซ็น

แม้กระนั้นยังร่วมใจ ช่วยกันรวมไทยให้ร่มเย็น

บัดนี้ไทยดีเด่นร่มเย็นสมสุขเรื่อยมา

อยู่กินบนแผ่นดินท้องถิ่นกว้างใหญ่ ชาติไทยนั้นเคยใหญ่ในบูรพา

ทุกทุกเช้าเราดู ธงไทย ใจจงปรีดา ว่าไทยอยู่มาด้วยความผาสุกถาวรสดใส

บัดนี้ไทยเจริญวิสุทธิ์ผุดผ่อง พี่น้องจงแซ่ซ้องชาติไทย

รักษาไว้ให้มั่นคง เทิดธงไตรรงค์ให้เด่นไกล

ชาติเชื้อเรายิ่งใหญ่ ชาติไทย บ้านเกิดเมืองนอน

จะเห็นว่าเนื้อเพลงนี้ที่ถูกนำมาผลิตซ้ำในยุคหลังนี้ ตอนแรกอาจจะไม่ได้มีใครสนใจตัวเนื้อเพลงมากนัก แต่ในวันนี้เริ่มเห็นความชัดเจนมากขึ้นเมื่อบริบทเปลี่ยน โดยเฉพาะสถานการณ์ชาตินิยมที่เชื่อมต่อกับปัญหาเขตแดนและชายแดนในรอบนี้กับกัมพูชา อย่าลืมว่าการเสียดินแดนบางส่วนในกัมพูชาสมัยรัชกาลที่ 5 และได้คืนมาสมัยจอมพล ป. และต้องเสียคืนอีกครั้งในช่วงที่เพลงบ้านเกิดเมืองนอนกลายเป็นเพลงที่ได้รับรางวัล คือช่วงสมัยสุดท้ายของการเรืองอำนาจของระบอบรัฐนิยมที่เชื่อมโยงกับกองทัพสมัยใหม่ และการให้ความสำคัญกับผู้นำเข้มแข็งที่ระบอบประชาธิปไตยในรัฐสภาอ่อนแอ (ยังไม่เป็นเผด็จการทหารเต็มตัวเหมือนตอนจอมพลสฤษดิ์) ก็ทำให้น่าคิดว่าทำไมเพลงปลุกใจเพลงนี้จึงเคยได้รับความนิยม และอาจมีเงื่อนไขบางประการที่กลับมามีความนิยมอีกครั้งในช่วงนี้

เพลงบ้านเกิดเมืองนอนที่กลับมาเฟื่องฟูในหลายปีหลังนี้จนกระทั่งกลายเป็นเพลงก่อนสุดท้ายที่ม็อบ “รวมพลังแผ่นดิน” ที่อนุสาวรีย์ชัยฯ เมื่อ 28 มิถุนายนที่ผ่านมา จึงเป็นเรื่องน่าขบคิดนอกเหนือจากมิติการเมืองของการแย่งชิงอำนาจระหว่างชนชั้นนำ การลุกฮือของประชาชน และโจทย์ที่ยากถึงความ
สุ่มเสี่ยงในการไปสู่กระบวนการนอกรัฐสภา-รัฐธรรมนูญ และเทคนิคการจัดม็อบมาสู่มิติของชาตินิยมรูปแบบหนึ่งที่จะยิ่งนำไปสู่ภาวะของการสร้างเหตุผลพิเศษในการปกครองเมื่อสถาบันประชาธิปไตยไม่แข็งแรงเชิงอุดมการณ์มากนัก โอกาสที่ระบอบเผด็จการแบบพิสดารกว่าเพียงการรัฐประหารต่างหากที่น่าหวาดกลัว ถ้ามันถูกขับเคลื่อนด้วยชาตินิยมที่เน้นอารมณ์ความรู้สึกในเชิงเชื้อชาติมากขึ้นกว่าปกติของการทำรัฐประหารที่ผ่านมา

นี่คือขอบฟ้าของจักรวาลการเมืองไทยในช่วงนี้ที่น่าหวาดหวั่นอย่างหนึ่งทีเดียว

พิชญ์ พงษ์สวัสดิ์

อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : พิชญ์ พงษ์สวัสดิ์ : การเดินทางไปสู่ขอบจักรวาลการเมืองไทย

ติดตามข่าวล่าสุดได้ทุกวัน ที่นี่
– Website : https://www.matichon.co.th