‘บำบัดอำนาจ บำรุงเสียง’ เมื่อมหาดไทยกลายเป็นกระทรวงปักหมุดเลือกตั้ง

“บำบัดทุกข์ บำรุงสุข” เคยเป็นคำมั่นของรัฐต่อประชาชน แต่วันนี้ มันกลับถูกใช้เป็นฉากหน้าให้การ “บำรุงอำนาจ บำบัดเสียง” ของพรรคการเมืองที่ครองกระทรวงมหาดไทย เมื่อข้าราชการถูกดึงเข้าสู่ระบบจัดตั้งคะแนนเสียง กลไกราชการที่ควรรับใช้ประชาชน จึงเริ่มขยับบทบาท กลายเป็นฟันเฟืองของเครื่องจักรอำนาจ ที่ปักหมุดเลือกตั้งไว้ตั้งแต่วันแรกของรัฐบาล

ไม่มีใครไม่รู้จักสโลแกนของกระทรวงมหาดไทย “บำบัดทุกข์ บำรุงสุข” มันไม่ใช่แค่ถ้อยคำสละสลวยในพิธีกรรมราชการ หากแต่เป็นหลักการพื้นฐานที่ย้ำเตือนว่า รัฐต้องเข้าไปยืนอยู่ตรงจุดที่ประชาชนกำลังเผชิญปัญหา ไม่ใช่แค่ควบคุมจากเบื้องบน แต่ต้องลงมือจัดการทุกข์สุขของประชาชนให้ได้จริงในระดับพื้นที่

กระทรวงนี้จึงไม่ได้มีหน้าที่แค่ดูแลความสงบเรียบร้อย แต่ควรเป็นกลไกสำคัญในการ จัดสรรรัฐสวัสดิการและความเป็นธรรมให้ถึงมือประชาชน เพราะนี่คือหน่วยงานของรัฐที่ใกล้ชิดชุมชนที่สุด และควรทำให้คำว่า “รัฐบาล” ไม่ใช่สิ่งล่องลอยในนโยบาย แต่เป็นสิ่งที่ประชาชนสัมผัสได้ในชีวิตประจำวัน

แต่ในความเป็นจริง สโลแกนอันสวยหรูนั้น คงเหลือไว้แค่ในป้ายหน้าอาคาร เพราะกระทรวงมหาดไทยได้กลายสภาพเป็น “ของรางวัล” ที่พรรคการเมืองช่วงชิงกันทุกครั้งที่จัดตั้งรัฐบาล ไม่ใช่เพื่อจะมาช่วยประชาชน แต่เพื่อจะ ใช้กลไกราชการไปบำรุงเสียงให้พรรคตัวเอง

ไม่ใช่แค่พรรคเพื่อไทยในปัจจุบัน ไม่ใช่แค่ภูมิใจไทยที่เคยยึดกระทรวงนี้ไว้ ไม่ใช่แค่รัฐบาลอภิสิทธิ์ที่ยอมปล่อยเก้าอี้นี้ให้กลุ่มเพื่อนเนวิน แต่ ทุกพรรคที่ได้เป็นแกนนำรัฐบาลต่างก็รู้ดีว่า ใครได้มหาดไทย ย่อมได้เปรียบในสนามเลือกตั้งล่วงหน้า

เพราะมหาดไทยคือผู้ควบคุม ผู้ว่าราชการจังหวัด ปลัดอำเภอ กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน และข้าราชการฝ่ายปกครองทั้งประเทศ มันไม่ใช่แค่ “กระทรวงหนึ่งในคณะรัฐมนตรี” แต่มันคือ รากแก้วของอำนาจที่ปักลึกลงในทุกหมู่บ้าน ใช้ข้าราชการเป็นเครือข่ายแฝง สร้างเส้นทางให้การเมืองเดินเข้าสู่ชุมชนโดยไม่ต้องผ่านประชาชน

นี่ไม่ใช่เรื่องใหม่ แต่คือ วัฏจักรการเมืองแบบไทยๆ ที่สืบทอดกันมาทุกรัฐบาล ทุกครั้งที่มีเลือกตั้งใหม่ ทุกครั้งที่มีการจัดตั้งรัฐบาล กระทรวงมหาดไทยจะถูกจับจองทันที โดยพรรคที่หวังจะ ปักหมุดการเลือกตั้งรอบหน้า ตั้งแต่วันแรกที่ได้อำนาจ

ในทางการเมือง มหาดไทยไม่ใช่เพียง “ขุมกำลังฝ่ายปกครอง” แต่คือ พื้นที่เตรียมการทางอำนาจ ที่จะวางคน วางเม็ดเงิน วางนโยบาย และวางอิทธิพลลงไปในระดับชุมชน เพื่อแปรเปลี่ยนความใกล้ชิดของเจ้าหน้าที่รัฐให้กลายเป็นคะแนนเสียงที่แน่นหนาและยาวนาน

และเมื่อการเมืองสามารถวางรากในระดับหมู่บ้านได้โดยผ่านข้าราชการประจำ พรรคการเมืองก็ไม่จำเป็นต้องเผชิญกับประชาชนตรง ๆ อีกต่อไป เพราะมี “เจ้าหน้าที่ของรัฐ” ทำหน้าที่แทนพรรคการเมืองในการเข้าถึงพื้นที่ โดยไม่ต้องเผชิญกับคำถามจากประชาชน หรือแรงต้านจากคนในพื้นที่

นี่คือเหตุผลว่าทำไมกระทรวงมหาดไทยจึงไม่ใช่แค่กระทรวง แต่คือหัวใจของการวางรากอำนาจในพื้นที่ก่อนถึงวันเลือกตั้ง ที่เปลี่ยนระบบราชการให้กลายเป็น“สนามเตรียมเลือกตั้ง” อย่างถาวร

หากระบบราชการคือกลไกที่เชื่อมต่อระหว่างอำนาจรัฐกับประชาชน กระทรวงมหาดไทยก็คือหัวใจของระบบนั้น เพราะไม่มีหน่วยงานใดอีกแล้วที่สามารถ ส่งคำสั่งจากส่วนกลางไปถึงหมู่บ้านห่างไกลได้ในเวลาอันรวดเร็ว เท่ากับมหาดไทย

ผู้ว่าราชการจังหวัด ไม่ใช่แค่ผู้บริหารราชการส่วนภูมิภาค แต่คือผู้ควบคุม “ความสงบเรียบร้อย” ซึ่งตีความได้กว้างจนถึงการควบคุมอารมณ์ของมวลชน และการบริหารพื้นที่ทางการเมืองแบบไม่ให้มีแรงต้าน หากผู้ว่าฯ เป็นพวกเดียวกับรัฐบาล โอกาสที่รัฐจะถูกตรวจสอบในพื้นที่ก็แทบเป็นศูนย์

ในระดับอำเภอและตำบลปลัดอำเภอ กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ล้วนทำหน้าที่เชิงสัญลักษณ์ของอำนาจรัฐ บ่อยครั้งประชาชนไม่รู้ด้วยซ้ำว่าใครเป็น สส. ในพื้นที่ แต่รู้จักปลัดที่ออกเยี่ยมบ้าน หรือผู้ใหญ่บ้านที่จัดงานชุมชน สิ่งเหล่านี้ไม่ใช่แค่บริการของรัฐ แต่คือ “ความผูกพันเชิงอำนาจ” ที่กลายเป็นทุนทางการเมืองของฝ่ายที่ครอบครองมหาดไทย

พรรคการเมืองจึงไม่ต้องส่งเสบียงเข้าไปในพื้นที่ทุกวัน แต่เพียงแค่ได้มหาดไทยไว้ในมือ ก็สามารถ“ตั้งเครือข่ายเจ้าหน้าที่รัฐ” เป็นระบบจัดการพื้นที่อย่างเป็นรูปธรรม โดยไม่ต้องออกแรงหาเสียงด้วยตนเอง

การเลือกตั้งในชนบทจำนวนมากไม่ได้วัดกันที่นโยบายหรือวิสัยทัศน์ แต่วัดกันที่ ความสัมพันธ์ลึกระหว่างข้าราชการกับผู้สมัคร และ ความสามารถในการดึงเจ้าหน้าที่รัฐเข้ามาอำนวยความสะดวกในการหาเสียง ทั้งที่ตามกฎหมาย ข้าราชการต้องวางตัวเป็นกลาง ไม่ฝักใฝ่ฝ่ายใด

แต่ในความเป็นจริง การ “อยู่ข้าง” หรืออย่างน้อย“ไม่ขวาง” ผู้สมัครที่พรรคการเมืองหนุนหลัง คือ พฤติกรรมที่เกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่า โดยไม่มีบทลงโทษที่จริงจัง

ทั้งหมดนี้ไม่ใช่เรื่องบังเอิญ แต่คือ กลไกใต้ดินของการเมืองไทย ที่ซ่อนตัวอยู่ใต้คำว่า “บำบัดทุกข์ บำรุงสุข” เพราะในทางปฏิบัติ มันคือ การบำรุงเครือข่าย บำบัดฐานเสียง เพื่อให้พรรคการเมืองสามารถครองพื้นที่ต่อไปได้ แม้จะพ้นวาระจากรัฐบาลไปแล้ว

รัฐบาลปัจจุบันก็ไม่ต่างจากรัฐบาลก่อนหน้า เมื่อ พรรคเพื่อไทย ได้ครองกระทรวงมหาดไทย คำประกาศของ ทักษิณ ชินวัตร ว่า “จะยึดคืนมหาดไทย” จากพรรคภูมิใจไทย คือหลักฐานตรงไปตรงมาว่านี่ไม่ใช่แค่การเปลี่ยนรัฐมนตรี แต่คือ การพลิกกระดานอำนาจในระดับพื้นที่ ซึ่งเป็นหัวใจของการเตรียมเลือกตั้งในระบบการเมืองแบบไทย ๆ

การเข้ามาของภูมิธรรม เวชยชัย จึงไม่ใช่เพียงการสลับตัวบุคคลในทางเทคนิค แต่คือ การส่งสัญญาณลงไปยังระบบราชการ ว่าเครือข่ายเดิมที่เคยอยู่ภายใต้อำนาจอีกฝ่าย กำลังจะถูกแทนที่ด้วย “คนของเรา” ซึ่งไว้ใจได้ทางการเมือง และพร้อมขยับตามคำสั่งจากศูนย์กลางอำนาจใหม่

ในเวลาเพียงไม่กี่สัปดาห์หลังเข้ารับตำแหน่ง รัฐมนตรีคนใหม่ก็ดำเนินการโยกย้ายข้าราชการระดับสูงแบบสายฟ้าแลบ 4 ตำแหน่งรวด โดยเฉพาะ 2 รายหลัก อธิบดีกรมการปกครอง และอธิบดีกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น ถูกลดบทบาทลงเป็นผู้ตรวจราชการของกระทรวง โดยไม่มีคำอธิบายอย่างเป็นทางการ แต่สิ่งที่ทุกคนในแวดวงมหาดไทยเข้าใจกันดี คือ ทั้งสองคือกลุ่มที่เชื่อมโยงกับอำนาจเดิมที่เคยกุมกระทรวงนี้มาก่อน

การ “เด้ง” ข้าราชการแบบไม่ให้เวลาหายใจ ไม่ใช่แค่การปรับองค์กร แต่คือพิธีกรรมทางอำนาจ ที่ใช้แสดงให้เห็นว่า ใครเป็นผู้สั่งการราชการในพื้นที่ และใครคือผู้มีสิทธิขีดเส้นให้ข้าราชการเดินตาม พรรคเพื่อไทยจึงไม่ได้เพียงเข้ามากุมกระทรวงมหาดไทยในทางนิตินัย แต่เข้ามาเพื่อจัดระเบียบอำนาจให้สอดรับกับเป้าหมายทางการเมืองในระยะยาว

สิ่งที่ตามมาคือ ความย้อนแย้งอย่างรุนแรง ระหว่างพันธกิจในป้ายกระทรวงที่ว่า “บำบัดทุกข์ บำรุงสุข” กับพฤติกรรมจริงที่เห็นในภาคสนาม เพราะแทนที่กระทรวงมหาดไทยจะทำหน้าที่อย่างเป็นกลางในฐานะกลไกราชการของรัฐ กลับถูกใช้เป็นเวทีแรกในการ ทดลองแทรกแซงราชการเพื่อสืบทอดอำนาจทางการเมือง

โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การเปลี่ยนตัวอธิบดีในกรมหลักอย่างกรมการปกครอง ไม่ได้สะท้อนถึงเป้าหมายด้านนโยบาย หรือการปรับปรุงบริการประชาชน หากแต่สะท้อนความจำเป็นของรัฐบาลชุดนี้ในการคุมความเคลื่อนไหวของเจ้าหน้าที่ระดับพื้นที่ และแต่งตั้งคนที่ให้ “ความไว้วางใจทางการเมือง” ซึ่งเป็นศัพท์สแลงทางราชการที่แทบจะ แปลตรงตัวได้ว่า “ความภักดีต่อพรรค”

ทั้งหมดนี้สะท้อนภาพตรงไปตรงมา ว่า กระทรวงมหาดไทยไม่ได้เป็นเพียงกลไกราชการอีกต่อไป แต่กำลังกลายเป็นเครื่องมือทางการเมืองแบบเบ็ดเสร็จ ที่ใช้ข้าราชการเป็นหัวเชื้อในกระบวนการจัดตั้งอำนาจใหม่ในพื้นที่

เมื่ออำนาจทางการเมืองกลายเป็นผู้กำหนดชะตากรรมของข้าราชการในกระทรวงมหาดไทย คำถามสำคัญคือ ประชาชนจะหวังอะไรได้จากระบบราชการที่ควรจะ “เป็นกลางโดยหน้าที่” แต่กลับต้องเอียงซ้ายหรือขวาตามผู้เป็นรัฐมนตรีในแต่ละยุค

ไม่ใช่ความผิดของข้าราชการฝ่ายปกครอง หากพวกเขาต้องปรับท่าทีให้สอดคล้องกับผู้มีอำนาจ เพราะในระบบที่ การอยู่รอดต้องมาก่อนความซื่อตรง ไม่มีใครเสี่ยงเผชิญหน้าเพื่อหลักการ หากการโอนย้ายคือค่าตอบแทนของความตรงไปตรงมา

ปัญหาจึงไม่ใช่แค่พรรคเพื่อไทย หรือภูมิธรรม หรือทักษิณ แต่คือ วัฒนธรรมการเมืองไทยที่เห็นมหาดไทยเป็นสมบัติประจำรัฐบาล มากกว่าเป็นหน่วยงานประจำแผ่นดิน ทุกพรรคที่มีอำนาจล้วนเคยใช้กลไกนี้ และไม่มีใครคิดจะแก้ไขมัน

หากปล่อยให้วงจรนี้เดินต่อไป การเลือกตั้งจะไม่เคยเที่ยงธรรมจริง ไม่ว่ากกต.จะตั้งตรงเพียงใด หากเจ้าหน้าที่ระดับพื้นที่ถูกวางตัวและวางใจไว้ให้รับใช้นักการเมือง ไม่ใช่ประชาชน สิ่งที่เรียกว่า “บรรยากาศแห่งการแข่งขันที่เป็นธรรม” ก็เป็นเพียงมายาในระบอบประชาธิปไตยจำแลง

ถึงเวลาแล้วที่เราต้องยอมรับความจริงว่า “บำบัดทุกข์ บำรุงสุข” ไม่อาจอยู่ร่วมกับ “บำบัดอำนาจ บำรุงเสียง” ได้ในกระทรวงเดียวกัน เพราะเมื่อมหาดไทยถูกใช้เป็นจุดตั้งต้นของการเลือกตั้ง การบำบัดทุกข์ของประชาชนก็กลายเป็นแค่ผลพลอยได้จากเกมการเมือง ไม่ใช่ภารกิจหลักของรัฐอีกต่อไป.