สหรัฐมุ่ง ‘ปลดแอก’ จากจีน ฟื้น ‘เหมืองแร่หายาก’ ขึ้น การันตีราคาขั้นต่ำ-รัฐพร้อมรับซื้อ

ในขณะที่สหรัฐสามารถบีบประเทศต่าง ๆ ให้หมอบลงได้ ด้วยไพ่อำนาจบริโภคที่ทรงพลัง และความเป็นผู้นำนวัตกรรมโลก แต่สำหรับ “จีน” นั้น อเมริกากลับไม่สามารถทำเช่นนั้นได้ กลับต้องตกเป็นฝ่ายพึ่งพา โดยเฉพาะเรื่อง “แร่หายาก” วัตถุดิบที่ขาดไม่ได้ของชิปที่อยู่ในอุปกรณ์รอบตัวเรา รถยนต์ไฟฟ้า สมาร์ทโฟน หรือแม้แต่เรือรบและขีปนาวุธของสหรัฐ ก็ต้องพึ่งพาแร่หายากจากจีนทั้งสิ้น โดยจีนครองส่วนแบ่งการผลิตแร่หายากทั่วโลกสูงถึง 70% ตามข้อมูลจาก Now-Gmbh องค์กรวิจัยของรัฐบาลเยอรมนี

อย่างไรก็ตาม ด้วยความเสี่ยงเช่นนี้ สหรัฐจึง “เปลี่ยนครั้งใหญ่” หันมาเร่งฟื้นฟูอุตสาหกรรมแร่หายากขึ้นมาใหม่อีกครั้ง ด้วยเป้าหมายยุติการพึ่งพาจีนที่ครอบงำตลาดแร่นี้เกือบทั้งหมด ซึ่ง “MP Materials” บริษัทผู้ผลิตแร่หายาก “รายใหญ่ที่สุด” ของอเมริกา กำลังเป็นหัวหอกสำคัญในการเดิมพันครั้งใหญ่นี้ ด้วยเงินลงทุนกว่าพันล้านดอลลาร์ทั้งจากนักลงทุนและรัฐบาลสหรัฐ โอกาสที่อเมริกาจะหยุดพึ่งพาแร่จีนได้มีมากน้อยเพียงใด และจะสามารถสั่นคลอนการผูกขาดของจีนในตลาดแร่หายากได้หรือไม่

- แร่หายาก (ภาพ: Shutterstock) -

กลาโหมสหรัฐทุ่มเงิน หนุนเอกชนขุดแร่สู้จีน

นับตั้งแต่ประธานาธิบดีทรัมป์ประกาศว่า สหรัฐจะขยายการขุดแร่หายากเอง ทั้งจากบนบกและใต้ทะเล เพื่อลดการพึ่งพาจีน หนังสือพิมพ์เดอะวอลล์สตรีทเจอร์นัลรายงานว่า บริษัท MP Materials ก็รับกระแสนี้ด้วยการลงทุนกว่า 1 พันล้านดอลลาร์ในโครงสร้างพื้นฐานและอุปกรณ์ใหม่ๆ โดยเหมืองของบริษัทที่ “รัฐแคลิฟอร์เนีย” ได้กลายเป็น “แหล่งแร่หายากที่ใหญ่ที่สุด” ในซีกโลกตะวันตก

ไม่เพียงเท่านั้น“กระทรวงกลาโหมสหรัฐ” ได้ให้คำมั่นลงทุนหลายร้อยล้านดอลลาร์ในบริษัท MP Materials นี้ด้วย และจะกลายเป็นผู้ถือหุ้นรายใหญ่ที่สุดของบริษัท

ข้อตกลงนี้จะช่วยให้ MP Materials สามารถเพิ่มการผลิตแม่เหล็กจากเดิมที่วางแผนไว้ 1,000 ตัน ไปเป็น 10,000 ตันแทน ชื่อของโรงงานใหม่ คือ “10x”

อีกทั้งในข้อตกลงนี้ รัฐบาลจะช่วยกำหนด “ราคาขั้นต่ำ” และรับประกันการซื้อแร่ของบริษัทด้วย ซึ่งถือเป็นเกราะป้องกันกรณีที่ราคาแร่ทั่วโลกร่วงจากอุปทานล้นของจีน จนเคยทำให้บริษัทขุดแร่ในตะวันตกขาดทุนหนัก และยังช่วยจูงใจเอกชนในสหรัฐให้หันมาลงทุนเปิดเหมืองขึ้น

โฆษกทำเนียบขาวกล่าวว่า “ข้อตกลงนี้ ถือเป็นก้าวสำคัญในการสร้างอุตสาหกรรมแร่หายากในอเมริกาให้กลับคืนมา” โดยหุ้น MP Materials ได้ทะยานขึ้นทันทีราว 50% ในวันประกาศข่าว และเพิ่มขึ้น 3 เท่าในปีนี้

- เหมือง MP Materials (ภาพ: MP Materials) -

นอกจากรัฐบาลเข้าลงทุนแล้ว บริษัทชั้นนำของอเมริกาก็เข้ามาเป็นลูกค้าด้วย อาทิ “Apple” เมื่อเร็วๆ นี้ บริษัท MP ได้ประกาศข้อตกลงมูลค่า 500 ล้านดอลลาร์ หรือราว 16,000 ล้านบาท เพื่อจัดหาแม่เหล็กแร่หายากให้กับ Apple โดยคาดว่าจะเริ่มจัดส่งได้ในปี 2027

Apple ระบุว่า ความร่วมมือนี้จะช่วยเสริมสร้างอุปทานแร่ในสหรัฐ และจะมีการพัฒนาวัสดุแม่เหล็กใหม่ และเทคโนโลยีการแปรรูปแร่ เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของแม่เหล็ก

ขณะเดียวกัน ค่ายรถ General Motors (GM) ก็ตัดสินใจเป็นลูกค้ารายใหญ่ของ MP Materials เพื่อหันมาใช้แร่ที่ขุดจาก “แผ่นดินสหรัฐ”

กระแสแห่ขุดแร่กลับมาบูม

ในขณะนี้ ไม่ใช่เฉพาะบริษัท MP Materials ที่เร่งขุดแร่ตามนโยบายทรัมป์ ยังมีบริษัทอื่นๆ ในสหรัฐที่กำลังผลิตแม่เหล็กแร่หายาก ได้แก่

- Vulcan Elements (เดอร์แฮม, รัฐนอร์ทแคโรไลนา): วางแผนจัดหาสินค้าให้กองทัพตั้งแต่ปีหน้า

- Noveon (ซานมาร์คอส, รัฐเท็กซัส): ได้ลงนามข้อตกลงจัดหาแม่เหล็กแร่หายากที่ผลิตในสหรัฐ ให้กับ Nidec ของญี่ปุ่น ซึ่งเป็นหนึ่งในผู้ผลิตมอเตอร์รายใหญ่ที่สุดของโลก

- VAC (เยอรมนี): ผู้เชี่ยวชาญด้านแม่เหล็กสัญชาติเยอรมัน คาดว่าจะเริ่มดำเนินโรงงานขนาดใหญ่ที่ได้รับทุนจากเพนตากอนใกล้เมืองซัมเทอร์ รัฐเซาท์แคโรไลนาในปลายปีนี้
โครงการเหล่านี้คาดว่า จะมีกำลังการผลิตรวมกันหลายพันตันภายในสิ้นปี ซึ่งคิดเป็นประมาณ 1 ใน 3 หรือมากกว่าของการนำเข้าของสหรัฐในปัจจุบัน

เกรซลิน บาสการัน ผู้อำนวยการโครงการความมั่นคงด้านแร่ธาตุที่ Center for Strategic and International Studies กล่าวว่า “เมื่อเราเริ่มสร้างโรงงานผลิตแม่เหล็กแร่หายากในสหรัฐและที่อื่นๆ จีนก็จะเริ่มสูญเสียอำนาจต่อรองนั้นไป” พร้อมเสริมว่า “MP Materials กำลังทำงานด้วยความเร็วสูงสุด เพื่อรับมือความท้าทายด้านความมั่นคงของชาติ และเศรษฐกิจที่ยิ่งใหญ่ที่สุดของอเมริกาในยุคของเรา”

3 ความท้าทาย ในการเลิกพึ่งแร่จีน

อย่างไรก็ตาม ในความพยายามออกห่างจากแร่หายากจีน เพื่อพึ่งตนเอง ก็มี“ความท้าทาย” ตามมาหลัก ๆ 3 ประการ ดังนี้

• 1. ต้นทุนสูงกว่าจีน อย่างน้อย 50%

ในปัจจุบัน ตามข้อมูลจากองค์การพลังงานระหว่างประเทศระบุว่า จีนครองส่วนแบ่งแร่หายากทั่วโลกเป็นส่วนใหญ่ โดยจีนครองสัดส่วนการทำเหมืองแร่หายากทั่วโลกที่ 60% การสกัดให้บริสุทธิ์ที่ 90% และการผลิตแม่เหล็กจากแร่ที่ 94%

เหตุผลที่จีนสามารถครองส่วนแบ่งได้สูงเช่นนี้ เป็นเพราะจีนมีห่วงโซ่อุปทานแบบ “ครบวงจร” ตั้งแต่การขุด สกัด และแปรรูป แม้กระทั่งแร่หายากดิบที่ถูกขุดนอกประเทศจีน ก็มักจะต้องส่งไปแปรรูปในจีน เนื่องจากมีต้นทุนต่ำ อีกทั้งจีนมีเทคโนโลยีที่ล้ำสมัยในการสกัดให้บริสุทธิ์ด้วย

ทั้งนี้ บริษัทในสหรัฐบางแห่งเผยว่า พวกเขายินดีจ่ายแพงขึ้น เพื่อแลกกับความมั่นคงของห่วงโซ่อุปทาน และพวกเขาก็อาจจะต้องทำอย่างนั้นจริง ๆ โดยบริษัท MP Materials และซัพพลายเออร์หน้าใหม่รายอื่นๆ ไม่ได้เปิดเผยราคาแม่เหล็กของตน แต่ผู้ที่เกี่ยวข้องในอุตสาหกรรมกล่าวว่า ต้นทุนการผลิตน่าจะ ‘สูงกว่าของจีน’ อย่างน้อย 50%

• 2. ลงทุนหนัก หากรัฐไม่หนุนต่อเนื่อง อยู่รอดยาก

แม้ว่าสหรัฐมีแหล่งแร่หายากใต้ดินในปริมาณมาก แต่การขุดและแปรรูปแร่เหล่านี้ กลับเป็นกระบวนการที่ซับซ้อนและมีค่าใช้จ่ายสูง โดยอุตสาหกรรมแร่ที่ครั้งหนึ่งเคยรุ่งเรืองในประเทศ ได้ล่มสลายลงในช่วงทศวรรษ 1990 และ 2000 เนื่องจากไม่สามารถแข่งขันกับจีนได้

มีบางบริษัทที่พยายามฟื้นฟูอุตสาหกรรมนี้ และผลักดันการผลิตแม่เหล็กในหลายช่วง แต่ส่วนใหญ่ล้มเหลวและสร้างความเสียหายอย่างมากต่อนักลงทุน บางคนในอุตสาหกรรมสรุปว่า หากปราศจากการสนับสนุนจากรัฐบาล การเอาชนะราคาของจีนนั้น เป็นเรื่องยากเกินไป

• 3. เทคนิคการสกัดแร่ ซับซ้อนสูง

แม้ว่าในขั้นต้น MP Materials จะสามารถแยกแร่หายากออกจากสินแร่ที่ขุดมาได้แล้ว แต่ยังต้องเผชิญกับความท้าทายขั้นต่อไป นั่นคือ การแยก “แต่ละธาตุหายาก” ออกจากกัน ซึ่งเป็นเรื่องยาก เพราะธาตุเหล่านี้มีคุณสมบัติทางเคมีคล้ายกันมาก (แทบจะแยกไม่ออกด้วยวิธีปกติ)

เพื่อรับมือกับความซับซ้อนนี้ MP Materials จึงสร้างโรงงานในแคลิฟอร์เนียที่มีเครื่องแยกสารขนาดใหญ่ที่เรียกว่า Settler-Mixers ซึ่งจะช่วยค่อย ๆ แยกธาตุหายากที่มีมูลค่าสูงที่สุด โดยเฉพาะพวกที่จำเป็นในการผลิตแม่เหล็ก

กระบวนการเริ่มต้นจาก แยกของเสียออกจากแร่ก่อน แล้วเข้าสู่ขั้นตอนสกัดธาตุหายากออกจากแร่ธาตุอื่น ๆ ที่ปะปนอยู่ เมื่อได้ธาตุหายากแล้ว จะนำมาผ่านกระบวนการแยกออกมาให้อยู่ในรูปออกไซด์ ก่อนแปรสภาพต่อเป็นโลหะ

หลังจากนั้น โลหะธาตุหายากเหล่านี้จะถูกนำไปผสมกันเพื่อสร้างเป็นโลหะผสม และผลิตเป็นแม่เหล็ก ซึ่งแม่เหล็กเหล่านี้สามารถนำไปใช้ในมอเตอร์กังหันลม มอเตอร์ไฟฟ้า และสุดท้ายติดตั้งลงในรถยนต์ไฟฟ้าหรืออุปกรณ์อื่น ๆ ได้

ในปี 2023 “MP Materials” เป็นบริษัทเดียวในสหรัฐที่สามารถแยกแร่หายากในระดับเชิงพาณิชย์ได้ ทำให้สามารถข้ามขั้นตอนการสกัดในจีน และเริ่มจำหน่ายโดยตรงให้กับผู้ซื้อในสหรัฐ ญี่ปุ่น และเกาหลีใต้

ขณะนี้ บริษัทได้ขยายกำลังการผลิตเพื่อแยกแร่หายากอีกประเภทหนึ่ง นั่นคือ “แร่หายากชนิดหนัก” ซึ่งมีความสำคัญทางยุทธศาสตร์ และ MP ได้ทำการเก็บสะสมไว้ที่เหมืองของตน

แม้จะมีความก้าวหน้าดังกล่าว แต่บริษัทก็ยังคงเผชิญกับความท้าทายในการทำกำไรอย่างสม่ำเสมอ โดยหากย้อนไปในในปี 2022 ปริมาณแร่หายากส่วนเกินจากจีน ได้ทำให้ราคาแร่ในตลาดโลก “ลดฮวบลง” จนบริษัทเหมืองแร่ของชาติตะวันตกต้องออกจากตลาดไปทั่วโลก เมื่อราคายังคงดิ่งลงเรื่อย ๆ นักลงทุนก็หมดความอดทน หุ้นของ MP ร่วงลงเหลือเพียง 1 ใน 5 ของราคาสูงสุดเดิม

แต่ในปัจจุบัน รัฐบาลทรัมป์ได้ประกาศสนับสนุนบริษัทแร่เหล่านี้ พร้อมรับประกันราคาขั้นต่ำแร่ เพื่อให้อุตสาหกรรมนี้กลับมารุ่งเรืองอีกครั้ง

ตามหาหัวกะทิด้านสกัดแร่

ในปัจจุบัน การผลิตแม่เหล็กแร่หายากในสหรัฐ “แทบไม่มีแล้ว” โดยผู้ที่มีประสบการณ์ส่วนใหญ่มักอยู่ในช่วงวัย 60-70 ปี ดังนั้น เพื่อนำการผลิตแร่มาปัดฝุ่นใหม่ บริษัท MP จึงต้องเสาะแสวงหาบุคลากรด้านแร่ใหม่จากทั่วโลก และก็ได้ตัวผู้บริหารที่มีประสบการณ์จากโรงงานผลิตแม่เหล็กในยุโรป รวมถึงผู้ที่มีภูมิหลังในบริษัทผลิตแม่เหล็กนอกประเทศจีน

ในการนำโครงการนี้ บริษัทได้ว่าจ้าง “อลัน ลันด์” (Alan Lund) นักโลหะวิทยา ผู้ซึ่งเคยบริหารบริษัทพัฒนาโลหะผสมประสิทธิภาพสูงมาก่อน

อุปสรรคต่อไปคือ การหา “อุปกรณ์การผลิต” สำหรับโรงงานแร่ โดย MP ไม่ต้องการซื้อจากจีน ซึ่งเป็นผู้ผลิตเครื่องจักรทำแม่เหล็กหลัก เนื่องจากเกรงว่ารัฐบาลปักกิ่งจะระงับการขนส่ง นั่นหมายความว่า ต้องมองหาซัพพลายเออร์เครื่องมือต่างๆ เช่น เครื่องบดที่ใช้ก๊าซแรงดันสูง (Jet Mills) และเตาหลอมจากในอเมริกาเหนือและยุโรป

ทว่า อุปกรณ์เหล่านี้มีราคาแพง และบางครั้งต้องใช้เวลาจัดหานานเกือบ 2 ปี นอกจากนี้ MP ยังต้องเชี่ยวชาญทักษะวิศวกรรมที่ซับซ้อน เพื่อผลิตแม่เหล็กคุณภาพสูง โดยหนึ่งในกระบวนการสำคัญคือ “Grain Boundary Diffusion” (GBD) ซึ่ง GBD คือเทคนิคในการใส่ธาตุโลหะราคาแพง ลงในแม่เหล็กเฉพาะบริเวณที่จำเป็น แทนที่จะต้องเติมโลหะราคาแพงลงไปทั้งชิ้น วิธีนี้ช่วยลดต้นทุนได้อย่างมาก ขณะเดียวกันก็ยังคงรักษาประสิทธิภาพของแม่เหล็กไว้ได้ในระดับสูง ซึ่งแม้แต่บุคลากรในจีนที่เชี่ยวชาญในเรื่องนี้ ก็ “มีน้อยราย” ที่ทำได้

ตลอดหลายปีที่ผ่านมา บริษัท MP ได้ทดสอบสูตรผสมต่าง ๆ และในที่สุด ก็พัฒนาส่วนประกอบของแร่หายากชนิดหนักที่ใช้เทคนิค GBD รวมถึงวิธีการเฉพาะที่ทำให้แม่เหล็กมีชั้นเคลือบที่สม่ำเสมอ

ในปัจจุบัน MP กำลังเตรียมพร้อมเข้าสู่การผลิตแม่เหล็กในระดับเชิงพาณิชย์ โดยเป้าหมายของ MP คือ การก้าวขึ้นเป็น “แชมป์ด้านแร่หายาก” ที่สามารถแข่งขันกับจีนได้อย่างสูสี และเมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา ความพยายามนี้ก็ได้รับแรงหนุนครั้งใหญ่จากเงินทุนรัฐบาล

ภายใต้ข้อตกลงที่ MP บรรลุกับเพนตากอนเมื่อวันพฤหัสบดีที่ผ่านมา กำลังการผลิตแม่เหล็กของโรงงานในเท็กซัสจะเพิ่มขึ้นเป็น 3 เท่า และ MP จะสร้างโรงงานแห่งที่สองที่มีขนาดใหญ่ขึ้นอีกด้วย

ทั้งนี้ ความท้าทายยังคงมีอยู่ ในขณะที่ MP Materials เร่งกำลังการผลิตแม่เหล็ก บริษัทก็จำเป็นต้องจัดหาแร่หายากชนิดหนักเพิ่มขึ้น ซึ่งเหมืองในแคลิฟอร์เนียมีไม่เพียงพอ และนี่ไม่ใช่เรื่องง่ายเลย เนื่องจากมีผู้ผลิตแร่เหล่านี้อยู่น้อยรายนอกประเทศจีน นอกจากนี้ การก่อสร้างและเดินเครื่องโรงงานขนาดใหญ่แห่งใหม่ อาจก่อให้เกิดอุปสรรคใหม่ ๆ ได้อีกด้วย

อย่างไรก็ตาม ทิม คุก ซีอีโอของ Appleเผยมุมมองว่า “วัตถุดิบแร่หายาก มีความจำเป็นอย่างยิ่งในการสร้าง ‘เทคโนโลยีขั้นสูง’ และนี่จะช่วยเสริมสร้างอุปทานวัตถุดิบสำคัญเหล่านี้ ในแผ่นดินสหรัฐ”

อ้างอิง: reuters, wsj, กรุงเทพธุรกิจ, ap