สิทธิผู้บริโภคบนจานและขวดยา รับมือโฆษณาหลอกยุคสุขภาพบูม

เผยแพร่ 2 ชั่วโมงที่ผ่านมา

โฆษณาหลอกลวงอาหารเสริม–ยา พุ่งกว่า 5,800 รายการในปีเดียว ผู้เชี่ยวชาญชี้กฎหมายโทษต่ำ เสนอเพิ่มบทลงโทษและให้แพลตฟอร์มร่วมรับผิด

กระแสสุขภาพที่พุ่งแรงพร้อมความเสี่ยงที่ซ่อนอยู่

กระแสการดูแลสุขภาพกลายเป็นวัฒนธรรมใหม่ของสังคมไทยในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา สินค้ากลุ่มอาหารเสริม วิตามิน ยาลดน้ำหนัก และผลิตภัณฑ์ดูแลสุขภาพส่วนบุคคล เติบโตอย่างก้าวกระโดด ข้อมูลจากศูนย์วิจัยกสิกรไทยระบุว่ามูลค่าตลาดอาหารเสริมในปี 2567 สูงกว่า 240,000 ล้านบาท และมีอัตราขยายตัวเฉลี่ยต่อปีร้อยละ 7 ถึง 10 การขยายตัวนี้ดึงดูดทั้งผู้ประกอบการที่ตั้งใจทำธุรกิจอย่างสุจริต และผู้ขายที่ใช้กลยุทธ์หลอกลวงเพื่อแสวงหากำไร

ในสภาพที่ตลาดเติบโตเร็วเช่นนี้ การแข่งขันด้านการตลาดยิ่งทวีความดุเดือด โฆษณาหลายชิ้นจงใจใช้ข้อความหรือภาพที่เกินจริง เพื่อดึงดูดผู้บริโภคที่กำลังแสวงหาความหวังด้านสุขภาพ โดยเฉพาะกลุ่มคนวัยทำงานและผู้สูงอายุที่มีกำลังซื้อสูง

ตัวเลขที่ชี้ให้เห็นปัญหา

สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา รายงานว่าปี 2567 มีการตรวจจับโฆษณาผิดกฎหมายมากกว่า 5,800 รายการ เพิ่มขึ้นร้อยละ 23 จากปีก่อน กลุ่มที่พบมากที่สุดคือยาลดน้ำหนักปนเปื้อนสารไซบูทรามีน อาหารเสริมที่อ้างว่ารักษาโรคได้ และผลิตภัณฑ์ดีท็อกซ์ที่มีสารระบายสูงเกินมาตรฐาน

นอกจากความเสี่ยงทางสุขภาพ ผลวิจัยจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยยังประเมินว่าความเสียหายทางเศรษฐกิจจากการใช้สินค้าที่ไม่มีคุณภาพและมีโฆษณาหลอกลวงสูงกว่า 1,500 ล้านบาทต่อปี ทั้งค่าเสียโอกาสและค่ารักษาพยาบาล ขณะเดียวกัน กรมสนับสนุนบริการสุขภาพพบว่าร้อยละ 30 ของผู้ป่วยที่แพ้อาหารเสริมหรือยาจำเป็นต้องเข้ารับการรักษาแบบฉุกเฉิน

ข้อกฎหมายและช่องโหว่ที่เปิดทางให้การหลอกลวงดำเนินต่อ

แม้ประเทศไทยมีกฎหมายหลักอย่างพระราชบัญญัติอาหาร พระราชบัญญัติยา และพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้บริโภค แต่บทลงโทษหลายข้อยังต่ำเกินไปเมื่อเทียบกับผลกำไรที่ผู้กระทำผิดได้รับ การปรับเพียงหลักหมื่นหรือจำคุกไม่เกิน 3 ปี ไม่เพียงพอจะยับยั้งธุรกิจมูลค่าหลายร้อยล้านบาท

การโฆษณาผิดกฎหมายผ่านโซเชียลมีเดียยังเป็นอีกหนึ่งความท้าทาย เนื่องจากแพลตฟอร์มส่วนใหญ่ตั้งอยู่ต่างประเทศ การควบคุมและการสั่งลบเนื้อหายังต้องผ่านขั้นตอนที่ซับซ้อนและใช้เวลานาน ส่งผลให้โฆษณาหลอกลวงแพร่กระจายได้รวดเร็วและกว้างขวาง

พฤติกรรมผู้บริโภคที่เพิ่มความเสี่ยง

ผลสำรวจจาก Thai Health Watch ปี 2567 พบว่าร้อยละ 72 ของผู้บริโภคได้ข้อมูลสินค้าอาหารเสริมจากโซเชียลมีเดีย และร้อยละ 46 ซื้อสินค้าจากรีวิวของอินฟลูเอนเซอร์โดยไม่ตรวจสอบเลขอนุญาตจาก อย. ขณะที่มีเพียงร้อยละ 27 ที่ตรวจสอบข้อมูลสินค้ากับหน่วยงานรัฐก่อนซื้อ ข้อมูลนี้ชี้ว่าช่องทางออนไลน์กลายเป็นพื้นที่เปราะบางที่ผู้ขายสามารถใช้เข้าถึงผู้ซื้อได้โดยตรง และยังยากต่อการตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูล

บทเรียนจากต่างประเทศที่ไทยควรศึกษา

หลายประเทศได้พัฒนากลไกการคุ้มครองผู้บริโภคที่เข้มแข็งเพื่อต่อสู้กับปัญหานี้ สหภาพยุโรปมีระบบ Safety Gate ที่อัปเดตรายการสินค้าที่ไม่ปลอดภัยทุกสัปดาห์และส่งต่อข้อมูลไปยังผู้บริโภคอย่างรวดเร็ว สหรัฐอเมริกาให้อำนาจองค์การอาหารและยาสั่งเรียกคืนสินค้าที่ไม่ปลอดภัยได้ทันทีโดยไม่ต้องรอคำสั่งศาล ส่วนเกาหลีใต้กำหนดให้แพลตฟอร์มออนไลน์ต้องรับผิดชอบร่วม หากมีการขายสินค้าผิดกฎหมายผ่านระบบของตน

แนวทางแก้ปัญหาเชิงระบบ

ผู้เชี่ยวชาญเสนอให้ไทยปรับปรุงบทลงโทษให้สอดคล้องกับมูลค่าความเสียหาย บังคับให้แพลตฟอร์มออนไลน์ในประเทศและต่างประเทศรับผิดชอบร่วม ตรวจสอบและถอดโฆษณาผิดกฎหมายภายในระยะเวลาที่กำหนด รวมถึงพัฒนาฐานข้อมูลกลางของ อย. สคบ. และหน่วยงานความมั่นคงเพื่อใช้ตรวจสอบอย่างบูรณาการ

นอกจากนี้ การให้ความรู้ประชาชนผ่านสื่อมวลชน โรงเรียน และช่องทางดิจิทัลเกี่ยวกับการอ่านฉลาก การตรวจเลขอนุญาต และการระวังโฆษณาเกินจริง จะช่วยเสริมภูมิคุ้มกันให้ผู้บริโภคในระยะยาว

บทบาทของประชาชนในฐานะกำแพงป้องกันด่านแรก

แม้ภาครัฐและผู้ประกอบการที่สุจริตจะมีบทบาทหลัก แต่ผู้บริโภคเองคือกำแพงป้องกันด่านแรก การตรวจสอบข้อมูลก่อนซื้อ การเก็บหลักฐานโฆษณาที่ผิดกฎหมาย และการแจ้งเบาะแสไปยังสายด่วน อย. 1556 หรือ สคบ. 1166 สามารถช่วยหยุดการแพร่กระจายของสินค้าที่ไม่ปลอดภัยได้

ในบางจังหวัดมีการรวมกลุ่มเฝ้าระวังโฆษณาสุขภาพออนไลน์ที่ดำเนินการโดยอาสาสมัคร ทำหน้าที่คัดกรองข้อมูลและรายงานให้หน่วยงานรัฐ นับเป็นตัวอย่างของการมีส่วนร่วมของชุมชนที่ช่วยปิดช่องโหว่ในระบบ

ทางรอดในตลาดสุขภาพที่ซับซ้อน

เมื่อขอบเขตระหว่างข้อมูลสุขภาพที่ถูกต้องและการตลาดที่เกินจริงเริ่มพร่าเลือน การสร้างระบบคุ้มครองผู้บริโภคที่ทันสมัย รวดเร็ว และมีส่วนร่วมจากทุกฝ่ายจึงเป็นเรื่องจำเป็น การทำให้สิทธิของผู้บริโภคบนจานอาหารและขวดยาเป็นสิ่งที่จับต้องได้ ต้องอาศัยทั้งกฎหมายที่เข้มงวด กลไกกำกับดูแลที่มีประสิทธิภาพ และความรู้เท่าทันของประชาชนเอง

ข่าวที่เกี่ยวข้อง