รู้จักบะหมี่เย็นเปียงยาง เมนูดังของเกาหลีเหนือ ประเทศที่ขาดแคลนอาหาร
ในทุกฤดูหนาวของเกาหลีเหนือ กรุงเปียงยางจะมีหิมะตกอย่างหนัก เนื่องจากที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ทำให้สภาพอากาศหนาวเย็นจัดทุกปีจนถึงขั้นติดลบ และด้วยอากาศที่หนาวเย็นนี่เอง จึงกลายเป็นจุดเริ่มต้นของการถือกำเนิดอาหารจานดังจากเกาหลีเหนือ นั่นคือ แนงมยอน หรือบะหมี่เย็น
แนงมยอนแบบดั้งเดิมทำจากเส้นบัควีตเหนียวนุ่ม แช่อยู่ในน้ำซุปที่ผสมระหว่างน้ำต้มเนื้อและน้ำดองหัวไชเท้าขาว ที่เย็นจัดจนกึ่งกลายเป็นน้ำแข็ง เสิร์ฟในชามเหล็ก ตกแต่งเรียบง่ายด้วยแตงกวาฝาน หัวไชเท้าดอง และไข่ต้มครึ่งฟอง
ทั้งหมดนี้เริ่มต้นจากกรุงเปียงยาง ประเทศเกาหลีเหนือ ที่มีอากาศหนาวจัดจนน้ำแข็งเกาะ ซุปกึ่งน้ำแข็งนี้ไม่ได้เกิดจากการตั้งใจแช่แข็ง แต่เกิดขึ้นตามธรรมชาติในฤดูหนาว ทุกสิ่งในชีวิตประจำวันถูกเยือกแข็ง แม้กระทั่งไหดินที่ใช้เก็บกิมจิก็เช่นกัน
หนึ่งในร้านชื่อดังของกรุงเปียงยางคือ ร้านอ๊ก-รยองกวัน ที่ผู้คนแวะเวียนมาไม่ขาดสาย บะหมี่เย็นเปียงยางของที่นี่ขึ้นชื่อที่สุดในประเทศ
รี จินอา ชาวเกาหลีเหนือ เล่าประสบการณ์ว่า “ฉันมาที่ร้านอ๊ก-รยองกวันเพื่อกินบะหมี่ค่ะ และวันนี้ก็กินไป 2 ถ้วยอีกแล้ว ทุกครั้งที่ฉันมา ฉันจะรู้เลยว่า หมี่เย็นเปียงยางของอ๊ก-รยองกวันดีที่สุด เมื่อคุณได้กินอาหารเดิมซ้ำ ๆ มันก็ทำให้เบื่อได้ง่ายค่ะ แต่คุณจะไม่มีวันเบื่อหมี่เย็นเปียงยางร้านอ๊ก-รยองกวันเลย แม้ว่าคุณจะกินมันวันละ 3 ครั้งก็ตาม”
ในเกาหลีเหนือ ฤดูหนาวที่โหดร้ายทำให้การอุ่นอาหารร้อน ๆ อาจเป็นเรื่องยาก แนงมยอนจึงกลายเป็นอาหารจานซิกเนเจอร์ที่ถือกำเนิดขึ้นจากสภาพแวดล้อมอันรุนแรง ก่อนจะโด่งดังจนข้ามพรมแดนลงสู่ทางใต้ของคาบสมุทรเกาหลี
สำหรับชาวเกาหลีใต้ แนงมยอนจากเปียงยางขึ้นชื่อว่ามีรสจืด คนที่ชอบก็ชอบ แต่บางคนกลับไม่ค่อยถูกปาก ดังนั้นเมื่อเข้ามาในเกาหลีใต้ สูตรบะหมี่เย็นจึงถูกดัดแปลงให้มีรสหวานจัด เข้มข้น และเย็นจัดยิ่งขึ้น เพื่อให้เข้ากับรสนิยมของผู้คนท้องถิ่น และกลายเป็นรูปแบบที่พบเห็นได้ทั่วไปในเกาหลีใต้ปัจจุบัน แม้แต่ร้านค้าต่าง ๆ ก็ยังคงขาย “บะหมี่เย็นเปียงยาง” อยู่คู่กัน
จากสงครามเกาหลี สู่ความทรงจำร่วมในอาหาร
แม้จะแบ่งแยกประเทศหลังสงครามเกาหลี (ค.ศ. 1950-1953) แต่ทั้งเกาหลีเหนือและเกาหลีใต้ยังคงมีวัฒนธรรมร่วมกันอยู่หลายอย่าง โดยเฉพาะในเรื่องอาหาร เพราะทั้งสองประเทศต่างผ่านช่วงชีวิตที่ขาดแคลนอาหารหลังสงคราม และยังต้องเผชิญกับฤดูหนาวอันยาวนานและหนาวเหน็บ สิ่งที่ขาดไม่ได้บนโต๊ะอาหารของทั้งสองฝ่ายคือ กิมจิ
กิมจิคือการถนอมผักในฤดูหนาวที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานหลายร้อยปี ในเกาหลีเหนือ ประชากรราว 40% เผชิญภาวะทุพโภชนาการเรื้อรัง กิมจิจึงทำหน้าที่เพิ่มรสชาติให้ข้าวซึ่งแทบเป็นอาหารหลักเพียงอย่างเดียว ขณะที่ในเกาหลีใต้ กิมจิกลายเป็นเครื่องเคียงที่พบได้ทั่วไปตั้งแต่อาหารเกาหลีดั้งเดิมที่เรียกว่า “ฮันชิก” ไปจนถึงร้านอาหารนานาชาติ
แต่ “กิมจิ” ของทั้งสองประเทศก็เดินทางไปในทิศทางที่แตกต่างกัน แม้กระทั่งยูเนสโกยังขึ้นทะเบียนกิมจิของเกาหลีเหนือและเกาหลีใต้แยกกันในบัญชีมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของโลก โดยเกาหลีใต้ได้รับการขึ้นทะเบียนก่อน
ซง ซงฮี ชนชั้นสูงชาวเกาหลีเหนือ เล่าถึงวิถีชีวิตว่า "วันทำกิมจิเหมือนวันหยุดเลยค่ะ ดังนั้นเราจะเตรียมดอกไม้และเค้กข้าวเอาไว้ ในวันนั้นสมาชิกในครอบครัวทุกคนจะมาพร้อมหน้า ทั้งเด็ก ๆ และลูกสะใภ้”
เธอยังเสริมว่า "ฉันไม่เคยลองกิมจิจากเกาหลีใต้นะคะ แต่คิดว่า กิมจิเกาหลีเหนือน่าจะอร่อยกว่ากิมจิจากเกาหลีใต้”
สำหรับซง ซงฮี ผู้สืบเชื้อสายจากครอบครัวผู้ก่อตั้งโรงงานผลิตแว่นตาแห่งเปียงยาง ก่อนจะส่งมอบให้รัฐดูแล กิมจิอาจเป็นเพียงเครื่องเคียงที่อยู่บนโต๊ะอาหารเหมือนในเกาหลีใต้ แต่สำหรับชาวเกาหลีเหนือทั่วไปแล้ว พวกเขายังต้องพึ่งพาการปันส่วนอาหารจากรัฐ
ภาวะการขาดแคลนอาหารและการจัดการของรัฐ
นับตั้งแต่การแบ่งประเทศ เกาหลีเหนือใช้แนวทางสังคมนิยมเคร่งครัดในการจัดการภาคเกษตร โดยรวมที่ดินทำกินเข้ามาอยู่ในระบบ “สหกรณ์การเกษตร” ภายใต้การควบคุมของรัฐเต็มรูปแบบ เกษตรกรไม่สามารถเป็นเจ้าของผลผลิตของตนเองได้
ปัจจุบัน ประชากรเกาหลีเหนือเกือบครึ่งประเทศ หรือประมาณ 12 ล้านคน ยังเผชิญกับภาวะขาดอาหารเรื้อรังและต้องการความช่วยเหลือด้านอาหารจากต่างชาติ แม้จะไม่มีตัวเลขแน่ชัดว่าประชาชนได้รับอาหารปันส่วนจากรัฐเท่าใด แต่ในปี 2016 มีรายงานว่ารัฐบาลสามารถจัดสรรอาหารได้เพียงวันละ 360 กรัมต่อคน ต่ำกว่ามาตรฐานขั้นต่ำขององค์การสหประชาชาติที่กำหนดไว้ 600 กรัมต่อวัน และยังต่ำกว่าเป้าหมายที่รัฐบาลตั้งไว้เองที่ 573 กรัม
ปัญหาการขาดแคลนอาหารในเกาหลีเหนือมีสาเหตุหลากหลาย ทั้งระบบเศรษฐกิจที่รัฐควบคุมอย่างเบ็ดเสร็จ ภัยธรรมชาติ เช่น น้ำท่วมและภัยหนาว การคว่ำบาตรจากนานาชาติ รวมถึงโครงสร้างพื้นฐานที่ไม่เพียงพอ
อย่างไรก็ตาม สิ่งเหล่านี้ไม่ใช่ภาพที่รัฐบาลเกาหลีเหนือนำเสนอออกสู่สายตาคนนอก สิ่งที่รัฐต้องการให้โลกเห็นคือภาพประชาชนที่อยู่ดีกินดี และรัฐบาลที่ใส่ใจคุณภาพชีวิตของประชาชนเสมอ