ทำไม AI ต้องมีจริยธรรมกำกับ ?

ตลอดหลายปีที่ผ่านมา เราในฐานะผู้ใช้งาน AI ได้เห็นพัฒนาการของ AI มามากมาย ซึ่งในช่วงแรกหลายคนมักใช้ AI ในการค้นคว้าหาข้อมูลทั่วไป แต่ไม่นานมานี้เราก็ได้เห็นผู้ใช้งานนิยมเข้าไประบายอารมณ์ เล่าความรู้สึก และปรึกษากับ AI มากขึ้น ดูเหมือนว่า AI ไม่ได้เป็นแค่เครื่องมือค้นคว้าข้อมูลอีกต่อไป แต่คือเพื่อนคู่ใจของใครหลาย ๆ คนไปซะแล้ว

แม้เราจะรู้ดีว่า AI ไม่สามารถเป็นเพื่อนในเชิงกายภาพกับเราได้ แต่แน่นอนว่าในมุมของที่ปรึกษาเชิงอารมณ์ หรือคุยแก้เหงา AI ส่วนใหญ่ถือว่าทำได้ดีเกินคาด ซึ่งนั่นก็อาจจะเป็นเพราะว่า AI ถูกตั้งค่าให้ตอบคำถามที่มีแนวโน้มเห็นด้วยกับผู้ใช้งาน และ อัตตา ของมนุษย์ที่เมื่อได้รับการยอมรับ ก็ไม่แปลกใจที่จะทำให้มีความผูกพันกับ AI หมายความว่าข้อมูลหลายอย่างที่เราป้อนให้ AI แบบนี้จะถือเป็นการเปิดเผยความเป็นส่วนตัวมากเกินไปหรือเปล่า ?

อย่างไรก็ตาม มีปัญหาที่น่ากังวลซ่อนอยู่เบื้องหลังการทำงานของ AI เพราะข้อมูลที่ AI ใช้ในการตอบคำถาม การสร้างเนื้อหา และรูปภาพ มาจากฐานข้อมูลขนาดใหญ่ที่รวบรวมจากผลงานและการให้ข้อมูลของ ‘มนุษย์’ ซึ่งการกระทำนี้อาจนำไปสู่การละเมิดสิทธิ์ในทรัพย์สินทางปัญญา และทำให้เกิดคำถามที่สำคัญตามมาว่า เราควรมีหลักการทางจริยธรรมเพื่อควบคุมการทำงานของ AI อย่างไรบ้าง เพื่อป้องกันไม่ให้ AI ก้าวข้ามเส้นแห่งความถูกต้องและเป็นธรรม ?

จริยธรรม AI สำคัญแค่ไหนในยุคที่ AI ครองโลก ?

มนุษย์เราสร้างระบบจริยธรรมขึ้นมา เพื่อให้รู้ว่าอะไรดี-ไม่ดี อะไรควรทำ-ไม่ควรทำ ทำให้การกระทำแต่ละอย่างมีขอบเขตชัดเจนสำหรับแต่ละสถานการณ์ เพื่อไม่ให้เกิดปัญหาในสังคมโดยใช้การควบคุมควบคู่กับกฎหมาย

ซึ่งหากมองในตอนนี้ AI ก็เปรียบเสมือนการเข้ามาของชนชาติใหม่ในสังคมโลก แต่มาในรูปแบบปัญญาประดิษฐ์ ที่แม้ไม่มีชีวิตแต่มีความสามารถในการสร้างความเสียหายได้ในแบบของมันเอง โดยเฉพาะกับมนุษย์หากไม่ได้รับการควบคุมอย่างเหมาะสม ดังนั้น จริยธรรม AI จึงมีความสำคัญมาก ๆ เพื่อป้องกันการละเมิดสิทธิต่าง ๆ ที่ถูกสร้างโดยมนุษย์

ตัวอย่างศักยภาพที่จะก่อให้เกิดผลกระทบที่ร้ายแรงได้ ตั้งแต่การเลือกปฏิบัติในระบบการคัดเลือกคนเข้าทำงาน ไปจนถึงการตัดสินใจที่อาจเป็นอันตรายถึงชีวิต เช่น ในรถยนต์ไร้คนขับ หรือการวินิจฉัยทางการแพทย์ การมี ‘จริยธรรม AI’ จะช่วยให้เรามั่นใจได้ว่าเทคโนโลยีนี้จะไม่ถูกใช้ในทางที่ผิด และจะถูกพัฒนาขึ้นมาเพื่อรับใช้และปกป้องสิทธิมนุษยชนด้วยในเวลาเดียวกัน เรียกว่าเป็นการป้องกันไม่ให้ AI ก้าวข้ามเส้น ‘จริยธรรมมนุษย์’

แล้วจริยธรรมที่ AI ควรมีคืออะไร ?

ในปัจจุบัน AI ยังไม่ถูกระบุเป็นรายการเฉพาะเจาะจง แต่อยู่ในรูปแบบของประเด็นเชิงจริยธรรมจาก ‘Ethics of Artificial Intelligence’ เป็นแนวทางที่นักพัฒนาควรคำนึงถึง ดังนี้

• ความโปร่งใส (Transparency) ความโปร่งใสในบริบทของ AI หมายถึงการที่เราสามารถเข้าใจได้ว่าระบบ AI ทำงานและตัดสินใจได้อย่างไร ไม่ใช่แค่เห็นผลลัพธ์สุดท้าย แต่ต้องรู้ด้วยว่า AI ใช้เหตุผลอะไรในการประมวลผล เช่น เมื่อ AI ใช้ในการอนุมัติสินเชื่อ ผู้ยื่นกู้ควรทราบว่า AI พิจารณาจากข้อมูลใดบ้าง และทำไมถึงได้ผลลัพธ์นั้น ซึ่งหลักการนี้จะช่วยสร้าง ความน่าเชื่อถือ และทำให้สามารถตรวจสอบข้อผิดพลาดได้
• ความยุติธรรมและความเป็นธรรม (Justice and Fairness) หลักการนี้มุ่งเน้นที่การกำจัดอคติที่ซ่อนอยู่ใน AI อคติของ AI มักเกิดจากชุดข้อมูลที่ใช้ฝึกฝน เช่น หากข้อมูลที่ AI เรียนรู้มาจากสังคมที่มีการเลือกปฏิบัติทางเพศหรือเชื้อชาติ AI ก็อาจจะตัดสินใจโดยมีอคติเหล่านั้นติดไปด้วย ทำให้เกิดผลลัพธ์ที่ไม่เป็นธรรม เช่น ระบบคัดเลือกพนักงานที่ให้โอกาสผู้ชายมากกว่าผู้หญิง หลักการนี้จึงต้องการให้ AI มีความเสมอภาค ไม่เลือกปฏิบัติ และให้โอกาสแก่ทุกคนอย่างเท่าเทียมกัน
• การไม่เบียดเบียน (Non-maleficence) หลักการนี้คือการทำให้มั่นใจว่า AI จะไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อมนุษย์ ทั้งทางร่างกายและจิตใจ ความปลอดภัยของ AI ครอบคลุมไปถึงการป้องกันไม่ให้ระบบทำงานผิดพลาดจนเป็นอันตราย (เช่น รถยนต์ไร้คนขับที่เกิดอุบัติเหตุ) หรือการป้องกันไม่ให้ AI ถูกนำไปใช้ในทางที่ผิด เช่น การสร้างอาวุธอัตโนมัติที่สามารถตัดสินใจโจมตีได้ด้วยตัวเอง
• ความรับผิดชอบ (Responsibility) เมื่อ AI ทำงานผิดพลาดหรือก่อความเสียหาย ใครจะเป็นผู้รับผิดชอบ ? หลักการนี้ต้องการให้มีผู้ที่ต้องรับผิดชอบอย่างชัดเจน ไม่ว่าจะเป็นนักพัฒนา ผู้ผลิต หรือผู้ใช้งาน เพื่อป้องกันการโยนความผิดไปมา ความรับผิดชอบยังรวมถึงการตรวจสอบและประเมินผลกระทบของ AI ต่อสังคมอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้แน่ใจว่าการนำ AI มาใช้จะก่อให้เกิดผลดีมากกว่าผลเสีย
• ความเป็นส่วนตัว (Privacy) AI ต้องพึ่งพาข้อมูลจำนวนมหาศาลเพื่อเรียนรู้และทำงาน หลักการนี้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งในการปกป้องข้อมูลส่วนตัวของผู้ใช้งาน ซึ่งรวมถึงการจัดการข้อมูลอย่างปลอดภัย การไม่นำข้อมูลไปใช้ในทางที่ไม่ได้รับอนุญาต และการให้สิทธิ์ผู้ใช้งานในการควบคุมข้อมูลของตนเอง การละเมิดความเป็นส่วนตัวอาจนำไปสู่ปัญหาทางสังคมและกฎหมายร้ายแรงได้

AI มีประโยชน์จริง แต่จริยธรรม AI ไม่ควรถูกมองข้ามโดยผู้สร้างและรัฐ

ท้ายที่สุดแล้ว AI ก็ยังถือว่าเป็นเครื่องมือที่มีประโยชน์มาก ๆ ในหลายด้าน ชนิดที่ว่า พลิกโลก เลยทีเดียว แต่การเพิกเฉยต่อจริยธรรม AI ก็ไม่ต่างกับการขับรถโดยไม่ใส่ใจกฎจราจร สะท้อนไปยังมุมความใส่ใจและเพิกเฉยของผู้พัฒนาหรือแม้แต่รัฐที่มีหน้าที่ในการดูแลสวัสดิภาพของผู้คนในวันที่โลกเปลี่ยน และยังมีหน้าที่กำหนดความเป็นไปของสังคม ซึ่งชวนตั้งคำถามว่า ถึงเวลาแล้วหรือยังที่เราจะต้องมีกฎหมายควบคุมการสร้างและใช้ AI ที่รัดกุมมากขึ้นในทุกพื้นที่ของโลก และเป็นวาระเร่งด่วนของทุกคน

ท้ายที่สุดแล้ว AI คือเครื่องมือที่ถูกสร้างโดยมนุษย์ และมีศักยภาพที่จะเปลี่ยนแปลงทุกอย่างในชีวิตของเรา ดังนั้นการสร้างรากฐานทางจริยธรรมที่มั่นคงตั้งแต่ตอนนี้จึงเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้แน่ใจว่าเครื่องมือนี้จะถูกนำมาใช้เพื่อส่งเสริมและพัฒนาสังคมของเราให้ไปในทางที่ดีที่สุด และไม่นำไปสู่ผลลัพธ์ที่ไม่พึงประสงค์ในอนาคต