เรื่องเล่าจากโลกคู่ขนาน เจาะปฏิบัติการจิตวิทยากัมพูชา ทำไมปั่นข้อมูลราวกับอยู่ดาวคนละดวง

เผยแพร่ 1 ชั่วโมงที่ผ่านมา

IO ไทย–กัมพูชา ไม่ได้เกิดจากความบังเอิญ แต่เป็นการสื่อสารที่วางแผนมาอย่างดี พร้อมเรื่องเล่าที่สอดรับกันทุกช่องทาง คำถามคือ…ใครได้ประโยชน์? และเรารู้เท่าทันแค่ไหน?

บนโลกออนไลน์ที่เราคุ้นชินกับการไถฟีดเพื่อคลายเครียด แต่แล้วก็ต้องไปเจอกับภาพและเสียงที่พร้อมจะจุดชนวนความโกรธและเกลียดชังได้ในพริบตา

คลิปแร็ปเปอร์กัมพูชาพ่นไรม์ (เนื้อเพลง) ตำหนิไทยอย่างดุดัน วัยรุ่นเขมรพากันแสดงกิจกรรมเชิงสัญลักษณ์ตอบโต้ไทย ทหารกัมพูชาแสดงความฮึกเหิม ไปจนถึงเรื่องเล่าเคล้าน้ำตา เรียกความเห็นใจที่มักแทนตัวเองว่าผู้ถูกรุกราน ขณะที่หลายคลิปพบการนำภาพข่าวปลอมมาตัดต่อ เพื่อยั่วอารมณ์ฝั่งตรงข้าม

สิ่งที่เกิดขึ้นไม่ใช่เพียงการปะทะคารม เปิดสงครามน้ำลายบนโลกออนไลน์ แต่มันคือส่วนหนึ่งของปฏิบัติการข้อมูล หรือ Information Operation (IO) ที่ตั้งใจใช้เนื้อหาเพื่อโน้มน้าว ปลุกเร้า และสร้างทัศนคติบางอย่างต่อผู้ชมทั้งฝั่งตนเอง และ ฝ่ายตรงข้าม

โดยเฉพาะในยุคโซเชียลมีเดียที่ระบบอัลกอริทึมเลือกดันเนื้อหาที่สร้างอารมณ์แรง ๆ ขึ้นมา IO จึงมีโอกาสเข้าถึงผู้คนได้กว้างและรวดเร็วมากกว่ายุคใด

ผศ.ดร.จันจิรา สมบัติพูนศิริ นักวิจัยหัวหน้าโครงการ Monitoring Center on Organized Violence Events (MOVE) สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย อธิบายว่า IO ไม่จำเป็นต้องสร้างจากเรื่องโกหกทั้งหมด เพราะบ่อยครั้งมันใช้ข้อมูลจริงเพียงบางส่วน เช่นการตัดออกจากบริบท หรือจับคู่กับข้อความบิดเบือนเพื่อสร้างความเข้าใจผิด

“งานศึกษาจำนวนหนึ่งชี้ว่าการใช้ IO เป็นเรื่องปกติ ในประเทศที่ไม่ใช่ประชาธิปไตย เช่นในรัสเซีย จีน หรือกัมพูชาเอง

กรณีของกัมพูชาในช่วงนี้แสดงให้เห็นการใช้ IO ในลักษณะที่เตรียมการมาเป็นอย่างดี โดยมีการปล่อยเรื่องเล่าที่มีความสอดคล้องกัน เช่น “ไทยเริ่มก่อน” “กัมพูชาเป็นผู้ถูกรุกราน” “ไทยละเมิดข้อตกลงหยุดยิง” เป็นต้น

แฮชแท็กเฉพาะใน TikTok ถูกใช้ซ้ำในหลายบัญชี โดยบัญชีจำนวนหนึ่งมีลักษณะของบัญชีปั่น เพราะเป็นบัญชีผู้ใช้ที่เพิ่งสมัครใหม่ ผู้ติดตามน้อย รูปแบบคอมเมนต์ซ้ำกัน ซึ่งสอดคล้องกับรูปแบบ IO ที่พบในประเทศอื่น” ผศ.ดร.จันจิรา กล่าว

ผศ.ดร.จันจิรา ชี้ว่าสาเหตุที่ IO ระหว่างไทยกับกัมพูชาปะทุได้ง่าย ส่วนหนึ่งมาจากรากทางประวัติศาสตร์ที่ทั้งสองฝ่ายเล่าต่างกัน แบบเรียนไทยบางส่วนวาดภาพกัมพูชาเป็นผู้แพ้หรือคู่แข่ง

ในขณะที่แบบเรียนกัมพูชามองไทยเป็นผู้รุกรานหรือขโมยวัฒนธรรม ขาดพื้นที่กลางในการเล่าเรื่องร่วมอย่างเป็นกลาง ทำให้ความรู้สึกเหนือกว่าหรือด้อยกว่าถูกส่งต่อข้ามรุ่น พร้อมจะถูกจุดชนวนเมื่อมีเหตุเล็กน้อย

แต่คำถามสำคัญคือใครกันแน่ได้ประโยชน์จาก IO เหล่านี้ เมื่อมองไปที่ฝั่งกัมพูชาพบการเตรียมการไว้เป็นอย่างดี มีเป้าหมาย และ กระบวนการที่ชัดเจน ที่สำคัญคือความเป็นเอกภาพในการสื่อสารไปในทิศทางเดียวกัน เพราะเป็นรัฐบาลที่มีการปกครองในลักษณะอำนาจนิยม ต่างกับไทยที่มีโครงสร้างการเมืองที่มีผู้เล่นหลากหลายมากกว่า

กัมพูชาจึงมีความพยายามในการฉวยใช้ข้อได้เปรียบตรงนี้ทำให้ไทยกลายเป็นผู้ตามบ่อยครั้งในศึกสงครามข่าวสารที่ผ่านมา

แม้จะมีการปั่นข้อมูลอย่างหนัก แต่คำถามสำคัญคือ ผู้รับสารเชื่อแค่ไหน?

ข่าวปลอม ข่าวบิดเบือน และ IO มีอิทธิพลจริงหรือไม่?

ผศ.ดร.จันจิรา อธิบายว่างานศึกษาหลายชิ้นชี้ว่าคำตอบที่ได้คือ ไม่เสมอไป เพราะคนรุ่นใหม่มีทักษะการรับข่าวสารดีขึ้น และมักฟังหูไว้หู มากกว่าที่คาด

แต่สำหรับไทยการสู้ด้วยความจริง จะทำให้ไทยกลับมาได้เปรียบในสมรภูมิข่าวสารไหม ?

ผศ.ดร.จันจิรา วิเคราะห์ว่าความขัดแย้งกรณีพิพาทระหว่างประเทศ ไม่สามารถหาข้อสรุปได้ง่ายเหมือนการถกเถียงทางประวัติศาสตร์ เพราะประวัติศาสตร์เป็นเรื่องการบันทึกและตีความสิ่งที่เกิดขึ้นในอดีตที่ห่างไกล เมื่อเวลาผ่านไป หลักฐานและข้อมูลสามารถถูกชำระ หรือทบทวนได้

แต่ความขัดแย้งในสมรภูมิที่กำลังเกิดขึ้น เป็นข้อเท็จจริงร่วมสมัยที่คู่กรณีมักเถียงกันไม่จบ ต่างฝ่ายต่างยืนยันว่าข้อมูลของตนถูกต้อง หนทางหนึ่งที่อาจช่วยคลี่คลายได้ คือการดึง ฝ่ายที่สาม เข้ามามีบทบาท อาจเป็นคณะกรรมการจากอาเซียน หรือองค์กรกลางที่ทุกฝ่ายยอมรับ ให้ทำหน้าที่ตรวจสอบข้อเท็จจริงในพื้นที่

วิธีนี้อาจรวมถึงการระดมทีมพิสูจน์หลักฐานและนิติวิทยาศาสตร์จากประเทศสมาชิกอาเซียน เพื่อตรวจสอบเหตุการณ์ ร่วมกับตัวแทนจากทั้งกัมพูชาและไทย มองจากสายตาที่เป็นกลางที่สุด เพื่อหาข้อเท็จจริงที่ใกล้เคียงกับความจริงมากที่สุด

แนวทางนี้อาจไม่ได้ช่วยลบความขัดแย้งทางการเมืองระหว่างไทย-กัมพูชาได้ทั้งหมด แต่เชื่อว่าสามารถลดสงครามข่าวสาร ให้กลับไปว่าด้วยข้อเท็จจริงในสมรภูมิ และเปิดทางให้พูดคุยกันบนพื้นฐานข้อมูลที่ตรงกันมากขึ้น

ข่าวที่เกี่ยวข้อง