MIND: เพราะอะไรบางคนถึงไม่ยอมโต? รู้จัก ‘โรคบุคลิกภาพแบบหลีกเลี่ยง’ เมื่อการเป็นผู้ใหญ่มันยากเกินไป เลยสร้างเกราะป้องกันจิตใจให้ยังเป็นเด็ก

เราอาจจะเคยเห็นบางคนที่อายุปาเข้าเลขสามเลขสี่ไปแล้ว แต่ยังใช้ชีวิตเหมือนวัยรุ่น เช่น หนีความรับผิดชอบ ใช้อารมณ์ตัดสินใจ ไม่กล้ารับคำวิจารณ์ และยังต้องให้คนอื่นจัดการเรื่องต่างๆ ในชีวิตให้เหมือนเด็กๆ อยู่เสมอ

คนกลุ่มนี้ไม่ใช่ไม่เก่ง หรือไม่ดี แต่บางครั้งพวกเขาอาจติดอยู่ใน ‘กับดัก’ ของการไม่ยอมโต เพราะการเป็นผู้ใหญ่นั้นมาพร้อมทั้งความเครียด ความกดดัน และภาระหน้าที่มากมายที่ต้องแบกรับ สำหรับบางคนมันหนักหนาเกินไป จิตใจจึงสร้างเกราะขึ้นมาเพื่อหลีกหนีความจริง ทำให้วุฒิภาวะทางอารมณ์และจิตใจไม่เติบโตไปตามวัยสักที

ในทางจิตวิทยาอธิบายว่า รากฐานของวุฒิภาวะทางอารมณ์มาจากประสบการณ์ในวัยเด็ก ถ้าที่บ้านไม่ปลอดภัย ประสบการณ์แย่ๆ ก็อาจทำให้พัฒนาการทางใจสะดุดได้ ไม่ว่าจะเป็นการเติบโตมาในบ้านที่เข้มงวดเกินไป หรือบ้านที่ขาดความอบอุ่นและใช้ความรุนแรง

คนที่มีลักษณะแบบนี้มีชื่อเรียกอย่างไม่เป็นทางการว่า‘Peter Pan Syndrome’ คือภาวะของคนที่ไม่ยอมรับผิดชอบชีวิตแบบผู้ใหญ่ แม้สิ่งนี้จะไม่ใช่โรคทางจิตเวชโดยตรง แต่ก็เป็นรูปแบบการใช้ชีวิตที่เกิดจากกลไกป้องกันตัว เมื่อความเครียด ความกดดัน และภาระหน้าที่ของผู้ใหญ่ดูหนักหนาเกินไป จิตใจจึงสร้าง ‘เกราะ’ แห่งการหลีกหนีขึ้นมาเพื่อปกป้องตัวเอง

อย่างไรก็ตาม ในบางกรณี การหลีกหนีนี้ไม่ได้มาจากแค่ความไม่ต้องการรับผิดชอบ แต่อาจมีรากมาจากความเจ็บปวดที่ลึกซึ้งกว่านั้น ซึ่งอาจเป็นสัญญาณของโรคบุคลิกภาพแบบหลีกเลี่ยง (Avoidant Personality Disorder – AVPD)

บุคคลที่มีภาวะ AVPD จะมีความรู้สึกว่าตนเองไม่ดีพอและด้อยค่าอย่างรุนแรง พวกเขามีความวิตกกังวลต่อสังคม และหลีกเลี่ยงการเผชิญหน้ากับความสัมพันธ์ที่ลึกซึ้ง ไม่ใช่เพราะไม่อยากได้ แต่เพราะกลัวว่าหากมีคนรู้จักตัวตนที่แท้จริงของพวกเขาแล้วจะต้องถูกวิพากษ์วิจารณ์และถูกทอดทิ้งในที่สุด

พวกเขาจึงเลือกที่จะถอยกลับไปในภาวะที่เป็นเด็ก อันเป็นวัยที่โลกดูใหญ่เกินไป ปัญหาเล็กน้อยทุกเรื่องกลายเป็นภาระที่ต้องให้คนอื่นแก้แทน พวกเขาจึงเปรียบเสมือนเด็กที่ไม่กล้าเสี่ยงที่จะเติบโต เพราะการเป็นผู้ใหญ่ในสายตาของพวกเขา หมายถึงการต้องเผชิญหน้ากับความจริงที่ว่า ตนเองอาจ ‘ไม่เป็นที่ต้องการ’

แท้จริงแล้วการเป็นผู้ใหญ่ อาจไม่ได้หมายความถึงการต้องมีบ้าน มีรถ หรือมีเงินเดือนสูง แต่มันคือการตระหนักรู้ในตนเองและกล้าที่จะรับผิดชอบต่อชีวิตตัวเอง โดยยอมรับว่าเราผิดพลาดได้ เจ็บปวดได้ แต่ก็เรียนรู้และพร้อมที่จะเติบโตจากมันเช่นกัน

ถ้าตัวเราเองหรือคนใกล้ชิดกำลังเผชิญกับสภาวะแบบนี้ ควรทำอย่างไรดี?

เริ่มจากทำความเข้าใจก่อนว่า หัวใจสำคัญของการช่วยเหลือผู้ที่มีภาวะหลีกหนี ไม่ว่าจะเป็น Peter Pan Syndrome หรือ AVPD คือการสร้าง ‘พื้นที่ปลอดภัย’ ให้พวกเขารู้สึกว่าพวกเขาสามารถเป็นตัวของตัวเองได้โดยไม่ต้องกลัวการตัดสิน หากคุณมีคนใกล้ชิดที่กำลังเผชิญภาวะนี้ สิ่งที่ดีที่สุดคือการมอบความเข้าใจ เพราะการมองด้วยความเข้าอกเข้าใจ ย่อมดีกว่าการตัดสินด้วยความไม่รู้อยู่เสมอ

หรือถ้าหากเขายอมรับว่ากำลัง ‘ติดอยู่’ ในสภาวะนี้และอยากเปลี่ยนแปลงตนเองอย่างจริงจัง การแนะนำให้พบผู้เชี่ยวชาญอาจเป็นแสงสว่างที่ช่วยให้เขาเริ่มก้าวแรกของการเติบโตได้ โดยเฉพาะผู้ที่มีแนวโน้มจะมีภาวะ AVPD การพบผู้เชี่ยวชาญคือทางออกที่ดีที่สุด

และถ้าหากคุณเองที่รู้สึกว่ายังมีเด็กน้อยในตัวที่หวาดกลัวอยู่เสมอ นั่นไม่ใช่เรื่องผิดเลย แต่อย่าลืมว่าเด็กคนนั้นก็อยากเห็นคุณเติบโตอย่างเข้มแข็งและมีความสุขด้วยเหมือนกันนะ