‘รัฐพันลึก: ความจริงใต้ภูเขาน้ำแข็ง ต้นตอประเทศล่มสลาย’

อัพเดต 1 ชั่วโมงที่ผ่านมา • เผยแพร่ 1 ชั่วโมงที่ผ่านมา • The Bangkok Insight

"สุวิทย์" ร่ายยาว "รัฐพันลึก: ความจริงใต้ภูเขาน้ำแข็ง ต้นตอประเทศล่มสลาย" ขณะที่การเมืองไทยวนเวียนอยู่ใน "วงจรอุบาทว์ 3 ป."

ดร. สุวิทย์ เมษินทรีย์ อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊ก ดร. สุวิทย์ เมษินทรีย์ ระบุว่า"รัฐพันลึก: ความจริงใต้ภูเขาน้ำแข็ง ต้นตอประเทศล่มสลาย"

บทนำ -เมื่อเกมถูกล็อกตั้งแต่ต้น

หลายประเทศที่ดูเหมือนจะ "พัฒนาแล้วระดับหนึ่ง" หรือ "เศรษฐกิจโตแต่ไม่กระจาย" ล้วนติดอยู่ในโครงสร้างอำนาจที่ล็อกเกมไว้ หรือที่เรียกว่า รัฐพันลึก (Deep State)

นี่ไม่ใช่ทฤษฎีสมคบคิด แต่คือระบบจริงที่สังเกตได้จากการกระจายอำนาจและทรัพยากรที่ไม่เท่าเทียม การผูกขาดของทุนใหญ่ และการบิดเบือนกติกาเพื่อสืบทอดอำนาจเดิม

งานวิจัยของ Daron Acemoglu และ James A. Robinson ใน Why Nations Fail ชี้ว่า ประเทศที่มีกลไกการเมืองและเศรษฐกิจแบบ "สูบทรัพยากร" (Extractive Institutions) มักติดอยู่ในวงจรล้มเหลว ต่อให้มีทรัพยากรมากเพียงใดก็ตาม

หัวใจของกลไกนี้ คือ Corruption - ไม่ใช่แค่การกินสินบน แต่คือ "ระบบผลประโยชน์" ที่หล่อเลี้ยงเครือข่ายอำนาจ ทำให้ Deep State อยู่รอด แม้ประเทศจะล้มเหลว

สุวิทย์

"สุวิทย์" ระบุ วงจรอุบาทว์ 3 ป.: ปรากฏการณ์ยอดภูเขาน้ำแข็ง

หลายทศวรรษที่ผ่านมา การเมืองไทยวนเวียนอยู่ใน "วงจรอุบาทว์ 3 ป."

1. ประชาธิปไตยเทียม - มีการเลือกตั้ง แต่ระบบถูกครอบงำด้วยทุนผูกขาด อำนาจข้าราชการประจำ และกลไกที่ทำให้ประชาชนเป็นเพียงผู้ชม

2. ประท้วงต่อต้าน - เมื่อความไม่พอใจสะสม ประชาชนและกลุ่มผลประโยชน์บางส่วนออกมาเคลื่อนไหวกดดันรัฐบาล

3. ปฏิวัติรัฐประหาร - ทหารหรือกลุ่มอำนาจอ้างเหตุ "ความไม่สงบ" เพื่อยึดอำนาจ กลับไปเริ่มวงจรใหม่

วงจรนี้เป็น เพียงปลายยอดภูเขาน้ำแข็ง -สิ่งที่คนเห็นบนผิวน้ำ แต่ใต้ผืนน้ำกลับมีโครงสร้างลึกซึ่งแข็งแกร่งกว่าที่หลายคนคิด นั่นคือ “รัฐพันลึก” (Deep State)

~ รัฐพันลึก: กลไกใต้ภูเขาน้ำแข็งที่ขับเคลื่อนวงจรล่มสลาย

รัฐพันลึก คือโครงสร้างอำนาจที่ฝังรากเหนือการเมืองปกติ ควบคุมผ่านกฎหมาย องค์กรอิสระ ข้าราชการระดับสูง เครือข่ายทุน และการผูกขาดข้อมูล จุดร่วมคือ การรักษาอำนาจของกลุ่มเดิมมากกว่าผลประโยชน์สาธารณะ

ผลลัพธ์คือ

• การออกแบบกติกา ให้รับใช้กลุ่มอำนาจ

• การแต่งตั้งคนในระบบ ที่ภักดีมากกว่ามีความสามารถ

• การใช้ทรัพยากรสาธารณะ เพื่อเสริมสร้างเครือข่ายและค้ำจุนอำนาจ

และหัวใจของการคงอยู่ของรัฐพันลึกคือ คอร์รัปชันเชิงโครงสร้าง — ไม่ใช่แค่การรับสินบนรายครั้ง แต่เป็นการ ออกแบบระบบ ให้เอื้อให้เกิดการโกงและแสวงหาประโยชน์โดยไม่ผิดกฎหมาย หรืออย่างน้อยก็ยากที่จะถูกลงโทษ

~ คอร์รัปชันเชิงโครงสร้าง ผ่าน Extractive Politics x Extractive Economy

การเมืองแบบสูบทรัพยากร (Extractive Politics) เกิดขึ้นผ่าน

• การแต่งตั้งพวกพ้องในตำแหน่งสำคัญ เพื่อการันตีผลประโยชน์ระยะยาว

• การออกนโยบายปิดกั้นคู่แข่ง เช่น กฎหมายแข่งขันทางการค้าที่อ่อนข้อให้ทุนใหญ่

• การจัดสรรงบประมาณเอื้อเครือข่าย เช่น จัดซื้อจัดจ้างที่มักลงเอยกับบริษัทกลุ่มเดิม

Corruption แทรกซึมอยู่ทุกขั้นตอน ทั้งเพื่อซื้อความจงรักภักดี ปิดปากผู้คัดค้าน และเขี่ยคนดีออกจากระบบ

เมื่อการเมืองถูกออกแบบเพื่อสูบทรัพยากร เศรษฐกิจก็ตามมาด้วย เศรษฐกิจแบบสูบทรัพยากร (Extractive Economy) :

• ทุนผูกขาดและสัมปทานที่รัฐเป็นฝ่ายเสียเปรียบยาวนาน

• การจัดซื้อจัดจ้างไม่โปร่งใส ซึ่งเป็นแหล่งรั่วไหลของงบมหาศาล

• การควบคุมตลาดทำให้ผู้ชนะเดิมชนะซ้ำ

~ Extractive Politics x Extractive Economy -> กับดักซ้อนกับดัก

การเมืองและเศรษฐกิจแบบสูบทรัพยากรจะก่อ 4 กับดัก ที่เกื้อหนุนกันและตัดโอกาสประเทศหลุดพ้น

1. กับดักประเทศรายได้ปานกลาง - เศรษฐกิจโตช้าเพราะนวัตกรรมต่ำ ทุนกระจุก

2. กับดักความเหลื่อมล้ำ - ทรัพย์สินและโอกาสอยู่กับคนส่วนน้อย

3. กับดักความยากจน - คนส่วนใหญ่ถูกกีดกันจากการศึกษาและสาธารณสุข ติดอยู่ในวงจรโง่-จน-เจ็บ

4. กับดักความขัดแย้ง - ความเหลื่อมล้ำและการเมืองไม่เป็นธรรม บ่มเพาะความตึงเครียด

Corruption ทำให้กับดักเหล่านี้ยิ่งแข็งแรงขึ้น เพราะมันผันงบพัฒนาให้กลายเป็นงบซื้อคะแนน งบสาธารณสุขให้กลายเป็นงบประมูลเอื้อพวกพ้อง และงบโครงสร้างพื้นฐานให้กลายเป็นสนามล่าเงินของเครือข่ายอำนาจ

สุวิทย์

กับดักซ้อนกับดัก -> วิกฤตซ้อนวิกฤต

เมื่อวงจรกับดักยืดเยื้อ ประเทศจะเข้าสู่ วิกฤตเศรษฐกิจ และ วิกฤตการเมือง พร้อมกัน

• วิกฤตเศรษฐกิจ: เติบโตติดลบ หนี้สาธารณะสูง เม็ดเงินลงทุนไหลออก

• วิกฤตการเมือง: ความชอบธรรมของรัฐสลาย บริการสาธารณะล้มเหลว เกิดความรุนแรง

ในขั้นนี้ Corruption กลายเป็น “เครื่องประกัน” ของกลุ่มอำนาจ - ใช้ซื้อข้าราชการ ทหาร ตำรวจ ศาล และสื่อ เพื่อประคองตนเองให้อยู่รอด แม้ประเทศจะถดถอยสู่ รัฐล้มเหลว (Failed State) หรือ ประเทศล่มสลาย (Collapsing Nation)

ตัวอย่างจากโลกจริง: วงจรล่มสลายที่ถูกขับเคลื่อนโดยรัฐพันลึกและคอร์รัปชัน

• มาเลเซีย -คดี 1MDB:

กองทุนพัฒนาประเทศ (1Malaysia Development Berhad) ถูกตั้งขึ้นเพื่อดึงดูดการลงทุนและพัฒนาเศรษฐกิจ แต่กลับถูกใช้เป็นเครื่องมือฟอกเงินและจัดสรรผลประโยชน์ให้เครือข่ายการเมือง-ธุรกิจระดับสูง มีการโอนเงินผิดปกติกว่าหมื่นล้านดอลลาร์ไปยังบัญชีส่วนตัวและบริษัทนอกชายฝั่ง การขาดการตรวจสอบที่เป็นอิสระและการควบรวมระหว่างอำนาจการเมืองกับธุรกิจ ทำให้ corruption กลายเป็น “ระบบ” ไม่ใช่แค่เหตุการณ์เฉพาะ

• รัสเซีย - ผูกขาดพลังงานเป็นเครื่องมือรัฐ:

บริษัทพลังงานรายใหญ่ เช่น Gazprom และ Rosneft อยู่ภายใต้การควบคุมของเครือข่ายใกล้ชิดประธานาธิบดี การจัดสรรสัมปทานและการผูกขาดตลาดถูกใช้สร้างรายได้มหาศาลให้กลุ่มอำนาจ และถูกต่อยอดเป็นนโยบายต่างประเทศ เช่น ใช้การตัด/เพิ่มการส่งก๊าซเพื่อสร้างแรงกดดันทางภูมิรัฐศาสตร์ Corruption จึงไม่ใช่เพียง “ความสูญเสียในประเทศ” แต่กลายเป็นยุทธศาสตร์การเมืองโลก

• ไทย -โครงการก่อสร้างขนาดใหญ่:

มีหลายกรณีที่ปรับราคากลางให้สูงกว่าความเป็นจริงหลายเท่า เช่น โครงการโครงสร้างพื้นฐานและจัดซื้ออุปกรณ์ราชการราคาแพงเกินจริง ขณะที่การจัดซื้อจัดจ้างใช้วิธีจำกัดคู่แข่ง (Single Source Procurement) ทำให้ผู้มีเส้นสายเข้าถึงสัญญาโดยไม่ต้องแข่งขันอย่างโปร่งใส เครือข่ายรัฐพันลึกจึงใช้โครงการพัฒนาประเทศเป็นเครื่องมือหมุนเวียนผลประโยชน์ในกลุ่มตัวเอง

หลุดพ้นจากวงจรล่มสลาย: แนวทางเชิงระบบ

1. รื้อโครงสร้างตรวจสอบให้เป็นอิสระจริง

• ความท้าทาย: หลายประเทศมีองค์กรตรวจสอบแต่ถูกครอบงำโดยผู้มีอำนาจ

• ตัวอย่างดี: ฮ่องกงในยุค 1970s จัดตั้ง ICAC (Independent Commission Against Corruption) ที่มีอิสระเต็มที่จากฝ่ายการเมือง จนสามารถล้มคดีคอร์รัปชันระดับสูงได้จริง

• บทเรียน: ต้องให้กลไกตรวจสอบมีงบประมาณ บุคลากร และอำนาจฟ้องร้องโดยไม่ต้องผ่านนักการเมือง

2. เปิดข้อมูลสาธารณะ (Open Data) ที่ตรวจสอบได้ทันที

• ความท้าทาย: ประเทศที่ข้อมูลสัญญารัฐถูกปิดเป็นความลับทำให้สังคมไม่สามารถตรวจสอบได้

• ตัวอย่างดี: ยูเครนสร้างแพลตฟอร์ม ProZorro เปิดข้อมูลการจัดซื้อจัดจ้างของรัฐแบบเรียลไทม์ ทำให้ผู้สื่อข่าวและประชาชนร่วมตรวจสอบได้ทันที ลดการรั่วไหลหลายพันล้านดอลลาร์

• บทเรียน: ข้อมูลที่เปิดต้องเป็น machine-readable และต้องเป็นมาตรฐานบังคับ ไม่ใช่แค่ "สมัครใจ"

3. ป้องกันการแทรกแซงการเมืองในกระบวนการยุติธรรม

• ความท้าทาย: หากตุลาการและอัยการถูกโยกย้าย หรือตั้งโดยแรงกดดันการเมือง คดีใหญ่จะไม่มีวันคืบหน้า

• ตัวอย่างดี: แอฟริกาใต้ใช้ศาลรัฐธรรมนูญ และ Public Protector Office ตรวจสอบการใช้อำนาจของประธานาธิบดี Zuma จนต้องลาออก

• บทเรียน: ต้องสร้างระบบคัดเลือกผู้พิพากษา/อัยการที่โปร่งใส และให้วาระการทำงานที่คุ้มครองจากการปลดกลางคันโดยฝ่ายการเมือง

4. ปลูกวัฒนธรรมไม่ทนต่อคอร์รัปชัน ตั้งแต่โรงเรียนถึงองค์กร

• ความท้าทาย: หากสังคมเห็นว่าคอร์รัปชันเป็น "เรื่องปกติ" หรือ "ต้องยอมเพราะระบบเป็นแบบนี้" วงจรล่มสลายจะไม่สิ้นสุด

• ตัวอย่างดี: ฟินแลนด์บรรจอการสอนจริยธรรมสาธารณะและการใช้ข้อมูลรัฐในหลักสูตรโรงเรียน สร้างพลเมืองที่รู้สิทธิและหน้าที่

• บทเรียน: ต้องทำให้การปฏิเสธการให้สินบนเป็นค่านิยมร่วม ไม่ใช่ความกล้าหาญเฉพาะบุคคล

กบในหม้อต้ม

ประเทศไทยอาจกำลังอยู่ในหม้อต้มที่ไฟค่อย ๆ แรงขึ้น เหมือนกบที่ไม่รู้ว่ากำลังจะถูกต้มสุก เพราะความร้อนเพิ่มอย่างช้า ๆ จนเมื่อรู้ตัวก็สายเกินไป

ถ้าไม่ยอมรับความจริงและไม่ลงมือ ปลดล็อกโครงสร้างรัฐพันลึกที่หล่อเลี้ยงด้วย corruption วงจรล่มสลายจะหมุนเร็วขึ้น จนเราไม่มีโอกาสกระโดดออกจากหม้อนั้น

ถึงเวลาแล้วที่สังคมต้องกล้าพูด กล้าปฏิรูป และสร้างกติกาใหม่ที่ทุกคนอยู่ได้ ไม่ใช่เพียงผู้ชนะเกมเดิม

บทสรุป: ประเทศไทยบนเส้นทางสองแพร่ง

ประเทศไทยกำลังยืนอยู่บนเส้นแบ่งบาง ๆ ระหว่าง

• เส้นทางแห่งความเสื่อมถอย: วงจรอุบาทว์ → รัฐพันลึก → คอร์รัปชันเชิงโครงสร้าง → วงจรล่มสลาย

• เส้นทางแห่งการฟื้นฟู: ปลดโซ่ตรวนโครงสร้างอำนาจเก่า → สร้างรัฐที่ยึดหลักการ → มุ่งสู่สังคมที่รุ่งโรจน์และยั่งยืน

นี่ไม่ใช่แค่การต่อสู้ทางการเมือง แต่คือการชี้ชะตาของประเทศ ว่าเราจะติดหล่มโครงสร้างที่บิดเบี้ยว หรือจะเปลี่ยนผ่านสู่ "รัฐคุณธรรม" (Principled State) ที่ทำงานเพื่อประโยชน์ส่วนรวมอย่างแท้จริง

อ่านข่าวเพิ่มเติม

ติดตามเราได้ที่

เว็บไซต์: https://www.thebangkokinsight.com/
Facebook: https://www.facebook.com/TheBangkokInsight
X (Twitter):https://twitter.com/BangkokInsight
Instagram: https://www.instagram.com/thebangkokinsight/
Youtube:https://www.youtube.com/channel/UCYmFfMznVRzgh5ntwCz2Yxg