การลงทุนจีนในอาเซียนพุ่งขึ้นอย่างรวดเร็ว แต่ต้องเผชิญกับ “แรงลมปะทะ” จากภาษีทรัมป์

รายงานโดย ปรีดี บุญซื่อ

บริษัทวิจัย Rhodium Group ได้เผยแพร่บทความชื่อ China’s Manufacturing FDI in ASEAN Grew Rapidly, But Faces Tariff Headwinds โดยกล่าวว่า อาเซียนได้กลายเป็นปลายทางอันดับหนึ่ง ของการลงทุนโดยตรงด้านอุตสาหกรรมการผลิตของจีน แต่ภาษีทรัมป์จะกลายเป็นปัจจัยทำความเสียหายแก่ความพยายามของอาเซียน ที่จะกระจายความหลากหลายทางอุตสาหกรรมการผลิต และต่อการลงทุนโดยตรงของจีนในภูมิภาคนี้

นับจากสงครามการค้าครั้งแรก สหรัฐฯ-จีน อาเซียนกลายเป็นปลายทางสำคัญที่ธุรกิจกระจายห่วงโซ่อุปทานออกจากจีน แต่ภาษีตอบโต้ของสหรัฐฯต่อสมาชิกอาเซียน ทำให้ความสำเร็จในด้านนี้เกิดความเสี่ยง การย้ายการผลิตมายังอาเซียน ของทั้งบริษัทจีนและบริษัทข้ามชาติ เกิดขึ้นพร้อมกัน ดังนั้น หากเกิดการหยุดชะงักต่อห่วงโซ่อุปทาน ที่จีนเป็นเจ้าของ ก็จะมีผลกระทบต่ออุตสาหกรรมการผลิตที่บริษัทต่างชาติเป็นเจ้าของ

การลงทุนของจีนในอาเซียน

Rhodium Group กล่าวว่า การลงทุนอุตสาหกรรมการผลิตใน 10 ประเทศอาเซียน รุ่งเรืองขึ้นมานับตั้งแต่ปี 2017 ข้อมูลของอาเซียนเอง ปี 2013-2017 การลงทุนต่างประเทศโดยตรง (FDI) เฉลี่ยปีหนึ่ง 30 พันล้านดอลลาร์ ในปี 2018 เพิ่มเป็น 60.8 พันล้านดอลลาร์ ช่วงปี 2018-2022 (ยกเว้นปี 2020 ที่เกิดโควิด-19) การลงทุน FDI ในอาเซียน เฉลี่ยปีละ 58 พันล้านดอลลาร์

นับจากปี 2018 การลงทุนต่างประเทศในอาเซียนสูงขึ้น เป็นเพราะ (1) สงครามการค้าสหรัฐฯกับจีนในปี 2017 (2) ประเทศเศรษฐกิจสำคัญของอาเซียนมีการเติบโตสูง (3) การหยุดชะงักของห่วงโซ่อุปทานจากโควิด-19 (4) การแข่งขันสหรัฐ-จีน ยังดำเนินต่อไป และ(5) การใช้นโยบายลดความเสี่ยง สิ่งเหล่านี้ทำให้เกิดการลงทุนสูงในอาเซียน ตัวเลขอาเซียนระบุว่า ปี 2018-2022 การลงทุนของสหรัฐฯมีสัดส่วน 25% ญี่ปุ่น 11% EU 10% และจีน 8% แต่หากนับการลงทุนของจีนผ่านบริษัท offshore ในฮ่องกงและสิงคโปร์ ตัวเลขจะสูงกว่านี้

การลงทุนของจีนในอาเซียนมาจากปัจจัยเอื้ออำนวยอย่างเช่น ภูมิศาสตร์ที่อยู่ใกล้กัน ความใกล้ชิดทางวัฒนธรรม รวมทั้งข้อตกลงการค้าเสรีอาเซียน-จีน การลงทุนของจีนในด้านอุตสาหกรรมการผลิต มีสัดส่วนสูงกว่า 50% ของการลงทุน FDI ของจีนในอาเซียนทั้งหมด

ในช่วงปี 2018-2024 ประเทศสมาชิกอาเซียนที่มีสัดส่วนการลงทุนlสูงจากจีนได้แก่ อินโดนีเซียกับเวียดนาม ที่มีสัดส่วนรวมกัน 56% ของการลงทุนทั้งหมด ไทย 18% และมาเลเซีย 14% การลงทุนจีนใน 4 ประเทศอาเซียนมีสัดส่วนรวมกัน 77% ของอาเซียนทั้งหมด นอกจากนี้ การลงทุนที่มาจากอุตสาหกรรม SME ของจีน ยังเกิดขึ้นในไทย มาเลเซีย และเวียดนาม ส่วนสิงคโปร์ จีนลงทุนด้านเภสัชกรรมและเซมิคอนดักเตอร์

ภาคส่วนสำคัญการลงทุนของจีน

ในช่วงปี 2018-2024 การลงทุน FDI หลักของจีนในอาเซียนคือ 4 ภาคส่วน ได้แก่ ยานยนต์ 45% ของ FDI ทั้งหมด รองมาคือเทคโนโลยีสื่อสารกับอิเล็กทรอนิกส์ 15% อุปกรณ์พลังงานหมุนเวียน 15% และสินค้าผู้บริโภค 9% อุตสาหกรรมสินค้าผู้บริโภค ได้แก่เสื้อผ้าและเฟอร์นิเจอร์ เป็นหนึ่งในอุตสาหกรรมของจีน ที่อพยพไปต่างประเทศในรุ่นแรกๆ เพราะค่าแรงสูงขึ้นในจีน เวียดนามเป็นแหล่งลงทุน 2 ใน 3 ของจีนในด้านนี้ เพราะมีพื้นฐานห่วงโซ่อุปทาน รวมทั้งการเข้าถึงตลาด EU กับสหรัฐฯ

สินค้าผู้บริโภค ในระยะแรก คลื่นการลงทุนจีนในอาเซียน เพราะต้องการแหล่งผลิตต้นทุนต่ำ แต่เมื่อเกิดสงครามการค้ากับสหรัฐฯ ภาษีสหรัฐฯที่เก็บการส่งออกของจีน ทำให้เกิดคลื่นลูกที่สองการลงทุนจีนในอาเซียน เช่น เครื่องใช้ไฟฟ้าและเฟอร์นิเจอร์ โดยจีนย้ายโรงงานประกอบการผลิตไปเวียดนาม กัมพูชา และอินโดนีเซีย ช่วงปี 2018-2021 จีนลงทุนเฉลี่ยปีหนึ่ง 560 ล้านดอลลาร์ การส่งออกยังเป็นเป้าหมายหลัก แต่การพุ่งเป้าไปที่ผู้บริโภคตลาดภายในอาเซียน ทำให้จีนลงทุนด้านอีคอมเมิร์ซ เช่น Lazada ในสิงคโปร์ และ Tokopedia ในอินโดนีเซีย

การลงทุนด้านสินค้าผู้บริโภคของจีนในอาเซียน มีลักษณะเชิงยุทธศาสตร์ และระยะยาว โดยให้ความสำคัญแก่ส่วนที่มีมูลค่าสูง ในปี 2024 การลงทุนรวมมีมูลค่า 935 พันล้านดอลลาร์ ไทยกลายเป็นจุดลงทุนสำคัญด้านเครื่องใช้ไฟฟ้า และสินค้าคงทน เพราะมีโครงสร้างพื้นฐานและอุปสงค์ในประเทศที่ดีกว่า

เทคโนโลยีสื่อสารและอิเล็กทรอนิกส์ บทความของ Rhodium Group กล่าวว่า การผลิตด้านอิเล็กทรอนิกส์ของจีน เกิดกระแสย้ายการผลิตไปต่างประเทศ หลังจากเกิดสงครามการค้าสหรัฐฯ-จีน บริษัทตะวันตกย้ายการผลิตออกจากจีน เพื่อลดการพึ่งพาจีน ทำให้บริษัทจีนต้องตามออกมาลงทุนการผลิตในต่างประเทศ เพื่อรักษาลูกค้าที่เป็นบริษัทตะวันตก และรักษาฐานะตัวเองให้ยังคงอยู่ในเครือข่ายการผลิตของโลก

บริษัทเซมิคอนดักเตอร์จีน เช่น JCET, TongFu และ Yangzhou Yangjie ออกมาดำเนินงานในอาเซียน เพื่อประกอบการผลิตตัวชิป และให้บริการทดสอบแก่บริษัทตะวันตก มาเลเซียได้ส่วนแบ่ง 67% ของการลงทุนเซมิคอนดักเตอร์ทั้งหมดในอาเซียน ทำให้กลายเป็นศูนย์กลางของบริษัทยักษ์ใหญ่ของโลก เช่น Micron และ Intel ที่มีซับพลายเออร์จากจีน ตามมาลงทุนในมาเลเซีย

ส่วนสินค้าอิเล็กทรอนิกส์ผู้บริโภค เช่นสมาร์ทโฟน เวียดนามก้าวขึ้นมาเป็นศูนย์กลางการผลิตของภูมิภาค ปี 2018-2024 เวียดนามได้ส่วนแบ่งถึง 85% ของการลงทุนด้านนี้ของอาเซียน บริษัทจีน ที่เป็นซับพลายเออร์ให้ Apple, Samsung, Luxshare ย้ายมาผลิตในเวียดนาม และขยายการผลิตในปี 2023-2024

บทความ Rhodium Group กล่าวว่า หลังโควิด-19 การลงทุนของจีนด้านชิ้นส่วนอิเล็กทรอนิกส์เพิ่มขึ้นอย่างมาก เช่น แผงวงจรพิมพ์ (printed circuit board) เพราะความต้องการมากขึ้น จากการผลิตสมาร์ทโฟน และรถยนต์ EV ไทยเป็นแหล่งผลิตสำคัญ ตามมาด้วยมาเลเซียและเวียดนาม

อุปกรณ์พลังงานหมุนเวียน การลงทุนจีนด้านพลังงานหมุนเวียนทั้งหมดของจีนในอาเซียน เกี่ยวกับการผลิตแผงโซลาร์เซลล์ และชิ้นส่วนการผลิต เนื่องจากสหรัฐฯและ EU เก็บภาษีสูงกับโซลาร์เซลล์ผลิตในจีน ทำให้ผู้ผลิตจีนหันมาลงทุนในเวียดนาม มาเลเซีย กัมพูชา และ ไทย ปี 2022 สหรัฐฯกล่าวหาว่าโซลาร์เซลล์จาก 4 ประเทศทุ่มตลาด เพราะ สหรัฐฯนำเข้าแผงโซลาร์เซลล์ 80% จาก 4 ประเทศในอาเซียน พฤศจิกายน 2024 สหรัฐฯกลับมาเก็บภาษีสูงกับโซลาร์เซลล์จาก 4 ประเทศในอาเซียน

บริษัทจีนปรับตัวโดยการ (1) ใช้ชิ้นส่วนการผลิตในอาเซียนมากขึ้น (2) ปรับการผลิตจากประเทศที่ถูกเก็บภาษีสูงไปประเทศที่ภาษีต่ำกว่า เช่น จากไทยไปเวียดนาม ปี 2023 บริษัทจีน Trina Salar และ JA Solar Technology ประกาศลงทุน 1 พันล้านดอลลาร์ เพิ่มการผลิตในเวียดนาม และ (3) ย้ายการผลิตไปอินโดนีเซีย เลี่ยงปัญหาถูกภาษีตอบโต้จากการทุ่มตลาด

รถยนต์ รถยนต์ถือเป็นภาคอุตสาหกรรม ที่เป็นกุญแจการลงทุนของจีนในอาเซียน การลงทุนแทบทั้งหมดเป็นโรงงานใหม่ของการผลิต (greenfield factory) การเข้าซื้อกิจการเดิมมีไม่มาก เช่น Geely เข้าถือหุ้น 49.9% ในรถยนต์ Proton ของมาเลเซีย การลงทุนยังมีขึ้นในห่วงโซ่อุปทาน

เนื่องจากทักษะของแรงงาน และความสามารถในการผลิตด้านอิเล็กทรอนิกส์ ทำให้บริษัทรถยนต์จีนเข้ามาลงทุนในไทยและเวียดนาม ในอดีต โรงงานผลิตรถยนต์เดิมจะเข้ามาลงทุนในตลาดใหญ่ เช่น อินโดนีเซีย ไทย ฟิลิปปินส์ และเวียดนาม แต่นับจากปี 2020 เป็นต้นมา ผู้ผลิตรถยนต์ EV จีนประกาศตั้งโรงงานในไทย โดยไทยถือเป็นชาติแรกที่หันมาใช้รถ EV ต่อมาคืออินโดนีเซีย ที่เป็นตลาดใหญ่ และมีอุตสาหกรรมต้นน้ำคือแบตเตอร์รี่รถไฟฟ้า และเวียดนาม BYD จะมีโครงการในไทยและอินโดนีเซีย Chery ในเวียดนาม อินโดนีเซียและไทย และ Geely ในเวียดนามกับมาเลเซีย

ทิศทางในอนาคต

บทความ Rhodium Group สรุปว่า กระแสการลงทุนของจีนในอาเซียน จะยังดำเนินต่อไป ขึ้นกับปัจจัยต่างๆ ประการแรก คือส่วนต่างภาษีทรัมป์ที่มีต่อประเทศในอาเซียนและต่อจีน หากยังมีส่วนต่างมาก อาเซียนยังคงเป็นแหล่งลงทุนของบริษัทจีน ที่ต้องการเข้าสู่ตลาดสหรัฐฯ ประการที่ 2 คือการที่สหรัฐฯจะตรวจสอบ “ห่วงโซ่อุปทาน” ของจีน หากสหรัฐฯเรียกร้องให้อาเซียนลดการใช้ชิ้นส่วนจากจีน ในการผลิตสินค้าส่งออก อาจทำให้อาเซียนไม่สามารถรักษาการเป็นศูนย์กลางการกระจายการผลิต

และประการสุดท้าย การลงทุน FDI ของจีนในอาเซียนขึ้นอยู่กับภาวะเศรษฐกิจจีน ปี 2024 การลงทุนจีนด้านโซลาร์เซลล์ในอาเซียนลดลงไป ส่วนหนึ่งเป็นเพราะบริษัทโซลาร์เซลล์ของจีน มีฐานะเศรษฐกิจอ่อนแอลง หากผู้ผลิตรถยนต์จีนประสบปัญหาเดียวกัน ก็จะกระทบต่อการออกมาลงทุนในต่างประเทศ

เพราะรัฐบาลจีนจะถือว่า ผลประโยชน์ประเทศคือ การรักษาระบบนิเวศการผลิตอุตสาหกรรมในประเทศ และการจ้างงานในประเทศ “ต้องมาก่อน”

เอกสารประกอบ

China’s Manufacturing FDI in ASEAN Grew Rapidly, But Faces Tariff Headwind, April 24, 2025, Rhodium Group