“MOU43 – เส้นทางสันติวิธีบนพรมแดน ไทย–กัมพูชา”
ในรอบหลายทศวรรษที่ผ่านมา คำว่า “MOU 43” หรือบันทึกความเข้าใจว่าด้วยการสำรวจและจัดทำหลักเขตแดนทางบกระหว่างไทยกับกัมพูชา (ลงนามเมื่อปี พ.ศ. 2543) มักถูกหยิบยกขึ้นมาเป็นประเด็นถกเถียง โดยเฉพาะเวลาที่สถานการณ์ชายแดนสองประเทศเกิดความตึงเครียด หลายคนอาจเคยได้ยินคำกล่าวหาว่าเป็นการ “เสียดินแดน” หรือเป็นข้อตกลงที่ไม่เป็นธรรมต่อไทย แต่แท้จริงแล้ว MOU43 คือกลไกสากลที่ถูกต้องและเป็นที่ยอมรับในการแก้ไขข้อพิพาทเขตแดน
ทำไมต้องมี MOU43?
แม้ไทยและกัมพูชาจะเป็นประเทศเพื่อนบ้านที่อยู่ร่วมกันมาช้านาน แต่เส้นเขตแดนระหว่างกันยังไม่เคยถูกปักปันให้เสร็จสมบูรณ์ตั้งแต่สมัยอาณานิคม เส้นแบ่งเขตที่มีอยู่ส่วนใหญ่เกิดจากการกำหนด (delimitation) โดยฝรั่งเศสหรืออังกฤษในอดีต แต่การ “ปักปัน” (demarcation) ลงในพื้นที่จริงยังคงค้างคาและเต็มไปด้วยความซับซ้อนทางเทคนิค
เพื่อแก้ปัญหานี้ ไทยและกัมพูชาจึงตกลงกันว่าจะใช้กลไก คณะกรรมาธิการเขตแดนร่วม (JBC – Joint Boundary Commission) เป็นเวทีหารือ โดยอ้างอิงจาก MOU43 ที่กำหนดชัดเจนว่า “ทุกข้อพิพาทต้องแก้ไขด้วยการเจรจาทวิภาคีเท่านั้น” ไม่สามารถใช้ช่องทางอื่นใดมาแทนได้
กลไกที่สากลยอมรับ
รูปแบบ JBC ที่ปรากฏใน MOU43 ไม่ได้ใช้เฉพาะกับกัมพูชาเท่านั้น แต่ไทยก็นำไปใช้กับประเทศเพื่อนบ้านอื่นด้วย เช่น
• ไทย–มาเลเซีย : ปักปันเสร็จแล้วเกือบ 99%
• ไทย–ลาว : คืบหน้าแล้วกว่า 90%
• ไทย–เมียนมา : มีพัฒนาการ แม้จะชะลอเพราะปัญหาภายในประเทศ
นั่นหมายความว่า MOU43 คือโมเดลเดียวกันกับที่หลายประเทศทั่วโลกใช้แก้ไขข้อพิพาทเขตแดน ซึ่งถือเป็นแนวทางที่ได้รับการยอมรับตามหลักกฎหมายระหว่างประเทศ
MOU43 ไม่ใช่แค่ “บันทึกความเข้าใจ”
แม้จะเรียกว่า “MOU” แต่ในทางกฎหมายระหว่างประเทศ MOU43 ถือเป็นสนธิสัญญา (Treaty) ที่มีผลผูกพันอย่างชัดเจน เพราะสองประเทศได้ตกลงจะปฏิบัติตามขั้นตอนร่วมกันเพื่อแก้ไขปัญหา จุดมุ่งหมายสูงสุดคือการ จัดทำแผนที่เขตแดนใหม่ร่วมกัน โดยใช้เทคโนโลยีที่ทันสมัย เพื่อยุติข้อพิพาทที่คาราคาซังมานานนับร้อยปี
ไม่มีเรื่อง “เสียดินแดน”
บ่อยครั้งที่สังคมตั้งคำถามว่า “เราจะเสียที่ดินให้เพื่อนบ้านหรือไม่” ความจริงคือ กระบวนการปักปันเขตแดนยังไม่เสร็จสิ้น ผลลัพธ์ที่ได้จากการเจรจาจะต้องผ่านการพิจารณาและเห็นชอบจากรัฐสภาไทยก่อน จึงจะมีผลบังคับใช้ทางกฎหมาย
ดังนั้น การกล่าวหาว่าไทย “เสียดินแดน” จากการยึด MOU43 จึงไม่ตรงกับข้อเท็จจริง
ปัญหาที่ทำให้ยืดเยื้อ
สิ่งที่ทำให้ความสัมพันธ์ชายแดนไทย–กัมพูชายังคงตึงเครียด มาจากพฤติกรรมของฝ่ายกัมพูชาเองที่ ไม่ยึดถือข้อตกลงตาม MOU43 และยังมีการละเมิดซ้ำ เช่น
• การขุดคูเล็ตและสร้างชุมชนในพื้นที่ที่ยังไม่ได้ปักปัน
• การเคลื่อนไหวทางทหารที่ยั่วยุ รวมถึงการลอบวางทุ่นระเบิด
• การพยายามนำปัญหาไปสู่เวทีโลก เพื่อใช้กลไกอื่นที่ไม่ได้ตกลงกันไว้
ไทยได้ยื่นประท้วงการกระทำเหล่านี้มาโดยตลอด และย้ำชัดว่า เรายึดมั่นสันติวิธี ไม่เคยมีแรงจูงใจใช้กำลังโจมตีก่อน
ข้อยืนยันจากไทย
ทุกครั้งที่เกิดเหตุปะทะ ไทยยังคงยืนยันหลักการเดิมว่า ปัญหาต้องกลับมาแก้ไขที่ โต๊ะเจรจาระหว่างสองประเทศ ตาม MOU43 เท่านั้น ซึ่งสอดคล้องกับแนวปฏิบัติของประชาคมโลก
MOU43 จึงไม่ใช่เอกสารที่ลดทอนอธิปไตยของไทย แต่เป็น เครื่องมือสันติวิธี ที่ทำให้ทั้งสองประเทศสามารถเดินหน้าหาทางออกในปัญหาเขตแดนที่ซับซ้อนและยืดเยื้อมานาน เป็นแนวทางที่ สากลยอมรับ และที่สำคัญที่สุดคือช่วยลดโอกาสการเผชิญหน้า ใช้การเจรจาแทนการปะทะ เพื่อรักษาสันติภาพบนพรมแดนไทย–กัมพูชา