ศพไร้ชื่อ กับรัฐไร้หัวใจ: คำฟ้องจากชายแดนที่โลกต้องได้ยิน

บางศพไม่ได้ตายเพราะกระสุน… แต่ตายซ้ำ เพราะถูกทอดทิ้ง ชายแดนไทย–กัมพูชากลายเป็นสุสานของ “ศพไร้ชื่อ” เมื่อผู้นำกัมพูชาไม่กล้ายอมรับแม้แต่ลูกหลานของตัวเอง สิ่งที่ลอยอยู่ในอากาศ จึงไม่ใช่แค่กลิ่นเน่า แต่คือ “คำฟ้อง” ถึงรัฐไร้หัวใจ ที่โลกทั้งใบต้องได้ยิน

สงครามมีศพ—และศพบางศพก็กลายเป็นเพียง เศษเนื้อที่ไร้ตัวตน เพราะเกิดผิดฟากอำนาจ แม้จะตายในเครื่องแบบ รบตามคำสั่ง และล้มลงบนแผ่นดินที่เชื่อว่าคือแนวหน้าเพื่อปกป้องประเทศของตนเอง

ศพทหารกัมพูชาที่นอนแน่นิ่งอยู่ชายแดนไทย ถูกพบในสภาพขึ้นอืด ไม่มีใครมาเก็บ ไม่มีแม้แต่ธงหรือเครื่องหมายแห่งรัฐของตนมารองรับ ความตายอันเปล่าเปลี่ยว นี้ไว้

ศพเหล่านั้นไม่ได้นอนอยู่ในสนามรบไกลโพ้น หากแต่อยู่ตามแนวป่าชายแดน ใต้พงหญ้าที่ไร้ผู้เหลียวแล ข้างลำห้วยที่แมลงวันตอมเต็มตัว หรือใต้ต้นไม้ที่เคยใช้หลบกระสุน บางร่างขึ้นอืด บางร่างไร้แขนขา บางร่างเหลือแค่เสื้อเกราะหลุดลุ่ย ที่เคยปกป้องพวกเขาจากกระสุน แต่ไม่อาจปกป้องจากการถูกทอดทิ้ง

ในผืนป่าที่ไร้พิธีกรรมและไร้การรอคอย เรื่องราวหนึ่งได้กลายเป็น คำถามอื้ออึงในหัวใจของผู้มีหัวใจ เหตุใด รัฐบาลกัมพูชา หรืออาจต้องกล่าวให้ตรงกว่านั้นว่า “ตระกูลฮุน” ซึ่งผูกขาดรัฐไว้ในกำมือมาเกือบครึ่งศตวรรษ จึงปล่อยให้ ศพของลูกหลานตัวเองเน่าอยู่ตรงนั้น?

ไม่มีแถลงการณ์ ไม่มีพิธีรับศพ ไม่มีความเศร้าในระดับผู้นำ ไม่มีแม้กระทั่งคำว่า “ขออภัย” ต่อครอบครัวผู้สูญเสีย มีเพียงคำพูดที่เล็ดลอดออกมาว่า “นั่นไม่ใช่ทหารของเรา” ประโยคที่เย็นชาราวกับ ศพเหล่านั้นไม่เคยมีชื่อ ไม่เคยมีแม่ และไม่เคยมีบ้านให้กลับไป

เมื่อ อำนาจถูกผูกขาดนานเกินไป เส้นแบ่งระหว่าง รัฐ กับ ครอบครัว ก็เลือนหาย ตระกูลฮุน ที่ครอบงำการเมืองกัมพูชามาหลายทศวรรษ ไม่ได้เป็นแค่ผู้ปกครองอีกต่อไป แต่กลายเป็น “ตัวรัฐ” เสียเอง

และเมื่ออำนาจกลืนเข้าไปในสายเลือด สิ่งที่หายไปจากระบบนี้ จึงไม่ใช่แค่ ความยุติธรรม แต่คือ หัวใจ

ศพของผู้ใต้บังคับบัญชา ไม่สำคัญพอจะทำให้ผู้นำแม้แต่ลุกขึ้นแสดงความเสียใจ สิ่งที่หล่นหายจากศึกนี้ จึงไม่ใช่แค่ชีวิตของทหาร แต่มันคือการตายซ้ำอีกครั้ง ในน้ำเสียงนิ่งเฉยของรัฐที่ไม่ต้องการเขาอีกต่อไป

ชายแดนไทย–กัมพูชา กลายเป็นพื้นที่ที่ไม่เพียงมีเสียงปืนและระเบิดเท่านั้นแต่ยังอบอวลด้วยกลิ่นของการทอดทิ้งศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ เมื่อครอบครัวของทหารบางนาย พยายามติดตามชะตากรรมของลูกชาย สามี หรือพ่อของตน แต่กลับไม่ได้รับแม้กระทั่งคำตอบ

ในกรุงพนมเปญ หญิงรายหนึ่งอุ้มลูกเล็กแนบอก เดินฝ่าแสงแดดไปหน้ากระทรวงกลาโหม เธอไม่ได้ถือป้ายประท้วง ไม่ได้ร้องขออะไรเกินเลย เพียงชูภาพของผู้เป็นสามีที่เสียชีวิตในแนวรบ ขึ้นเหนือศีรษะ เพื่อทวงคำอธิบายจากรัฐ…แต่คำอธิบายนั้นไม่เคยมาถึง

คลิปเหตุการณ์นี้ถูกเผยแพร่ในหมู่ประชาชนกัมพูชาบางกลุ่ม แต่กลับ ไม่เคยได้รับพื้นที่ ในสื่อของรัฐ ไม่มีรัฐมนตรีคนใด ออกมายืนยันสิทธิของผู้สูญเสีย ไม่มีเจ้าหน้าที่รายใดเอ่ยถึงภารกิจค้นหาศพของทหารที่ยังตกค้าง

เพราะสำหรับรัฐกัมพูชา ศพเหล่านั้นดูเหมือนไม่เคยมีอยู่ในสมการตั้งแต่ต้น รัฐจึง ไม่ค้นหา ไม่แสดงความรับผิดชอบ และไม่พูดถึงแม้แต่ชื่อ

และสิ่งที่เกิดขึ้นไม่ได้จบเพียงการปล่อยศพให้เน่าเปื่อยอยู่ใต้แสงแดด แต่ยังหมายถึง การลบศักดิ์ศรีของผู้ตายออกจากประวัติศาสตร์ โดยไม่มีแม้กระทั่งโลงหรือพิธี

ในประเทศที่ รัฐถูกหลอมรวมเข้ากับตระกูลผู้นำ จนไม่เหลือเส้นแบ่งระหว่างชาติและเครือญาติ สิ่งที่ “ไม่ใช่พวกเรา” อาจไม่ได้หมายถึงศัตรูอีกฝั่งของชายแดนเท่านั้น แต่อาจรวมถึง ทหารระดับล่างของตนเอง ที่ไม่ได้มีสายเลือดของตระกูลฮุน หรือ ไม่ได้มีน้ำหนักทางการเมืองมากพอ

ในโครงสร้างเช่นนี้ การตายของทหารจึงไม่เพียงไร้พิธีกรรม หากยัง ตายซ้ำในความทรงจำของครอบครัว เพราะรัฐไม่เพียงปล่อยให้พวกเขาสิ้นใจในสนามรบ แต่ยังลบตัวตนของพวกเขาทั้งเป็น

ในหลายสมรภูมิของโลก ไม่ว่าจะเป็น ยูเครน อิรัก หรือเวียดนามในอดีต ศพทหารไม่เคยถูกปล่อยให้เน่าเปื่อยอยู่กลางพรมแดน แม้แต่ในวันที่ประเทศยังไม่รู้ว่าใครคือผู้ตาย รัฐก็จะตามหาจนพบ เพราะสำหรับ โลกอารยะ ทหารที่ตายคือ ผู้กล้า ที่ต้องได้รับการเคารพในฐานะมนุษย์ แม้หมดลมหายใจ

ไม่ใช่ทุกประเทศที่เชิดชูวีรชน แต่ ทุกประเทศที่ยังมีจิตสำนึกของรัฐ ต้องรู้จักเคารพศพตนเอง นี่คือ บรรทัดฐานสากล ที่แม้แต่ประเทศกำลังพัฒนา หรือแม้แต่เผด็จการบางแห่ง ยังรู้ดีว่า การเพิกเฉยต่อชะตากรรมของทหารตนเอง คือการทำลายเกียรติภูมิของรัฐนั้น

แต่กัมพูชาเลือกเส้นทางตรงข้าม ละทิ้งศพไร้ชื่อไว้ริมแนวปะทะ ปล่อยให้กลิ่นเน่าโชยกระทบแผ่นดินเพื่อนบ้านโดยไม่รู้สึกละอาย ไม่มีเจ้าหน้าที่ออกมาประกาศการค้นหา ไม่มีคำรับรองว่าแต่ละร่างจะได้กลับบ้าน และไม่มีพิธีใดที่แสดงถึงความเคารพของรัฐต่อทหารเหล่านี้

โลกเริ่มตั้งคำถามถึง “มนุษยธรรม” ของกัมพูชา แต่สิ่งที่ปรากฏกลับคือ การนิ่งเงียบ อย่างจงใจ ไม่ใช่เพราะไม่รู้ แต่เพราะ เลือกแล้วว่าจะไม่รับผิดชอบ

ญาติของทหารบางนายต้องอุ้มลูกน้อยไปรอหน้ากระทรวงกลาโหม หลายคนร่ำไห้กลางแดด แต่ไม่มีใครออกมาตอบคำถาม พวกเขาไม่ได้เรียกร้องสิ่งอื่นใดนอกจากสิทธิพื้นฐาน ขอรับศพกลับไปฝัง

แต่รัฐกลับไม่สนใจแม้แต่จะยืนยันว่าศพเหล่านั้น “ยังอยู่ที่ไหน” เพราะสำหรับโครงสร้างอำนาจที่มีเพียงชนชั้นนำคือศูนย์กลาง ชีวิตของทหารราบ ไม่มีค่ามากพอจะติดตาม แม้จะสิ้นใจเพื่อธงชาติก็ตาม

การที่รัฐกัมพูชา ละทิ้งศพทหารตนเอง ไม่ใช่แค่เรื่องของกลิ่นที่ลอยอ้อยอิ่งอยู่ในลมชายแดน หากคือ กลิ่นของความไม่รับผิดชอบ ที่ตลบอบอวลไปทั้งประเทศ โดยไม่มีใครในรัฐบาลกล้าเปิดหน้าออกมารับผิดชอบกับมัน

ภายใต้โครงสร้างอำนาจที่ ตระกูลฮุนผูกขาดมาเกินครึ่งศตวรรษ การตายของทหารจึงไม่ใช่ความสูญเสีย แต่กลายเป็นแค่ ค่าใช้จ่ายของการโชว์อำนาจ ไม่ใช่เรื่องที่รัฐต้องอาลัยหรือเยียวยา แต่เป็นเพียงรายการที่ หายไปจากบัญชีสนามรบ แม้แต่ในวันตาย ก็ไม่มีชื่อให้จารึก ไม่มีโลงให้กลับบ้าน

นี่ไม่ใช่แค่ความล้มเหลวเชิงระบบ แต่คือ ระบบที่ตั้งใจล้มเหลวกับคนตัวเล็ก ตั้งแต่ต้น ทหารที่ล้มลงตรงชายแดน ไม่ต่างจากแรงงานที่ล้มในโรงงาน หรือผู้หญิงที่ล้มในบาร์กาสิโน เพราะรัฐเดียวกันที่รีดภาษีจากพลเมืองได้ทุกทาง กลับนิ่งเฉยเมื่อพลเมืองตาย

โลกไม่ควรเห็นภาพเหล่านี้เป็นแค่ข่าวเศร้า หากต้องมองให้ลึกลงไปว่า นี่คือรัฐที่ใช้ชีวิตประชาชนเป็นเชื้อเพลิง เพื่อเผาให้ใครบางคนได้นั่งอยู่เหนือเถ้าถ่านของอำนาจ

เพราะ ศพที่รัฐไม่ติดตาม ไม่ค้นหา ไม่รับกลับ ไม่ได้แค่ตายกลางพรมแดน หากกำลัง ตายซ้ำในความทรงจำ ของลูก เมีย พ่อแม่ และสังคมกัมพูชาทั้งประเทศ ที่ต้องอยู่กับคำถามที่รัฐไม่เคยตั้งใจจะตอบ

ในประเทศที่ อำนาจถูกสถาปนาไว้บนความกลัว ความตายของทหารไม่เคยมีศักดิ์ศรี เพราะทันทีที่ศพกลับถึงหมู่บ้าน ผู้คนจะเริ่มตั้งคำถามว่า พวกเขาตายเพื่อใคร? และ ทำไมต้องตายแบบไร้ตัวตน?

นั่นคือเหตุผลที่ ศพบางศพถูกปล่อยให้ไร้ชื่อ ไม่มีใครตามหา ไม่มีรายงาน ไม่มีงานศพ ไม่มีแม้แต่แผ่นไม้สลักชื่อให้ลูกหลานได้กราบ

จึงไม่ใช่การตายธรรมดา แต่มันคือการ “ฆ่าซ้ำ” ฆ่าความทรงจำของครอบครัว ฆ่าศักดิ์ศรีของผู้ตาย และฆ่าความเชื่อมั่นของทั้งประเทศ ที่ค่อย ๆ รู้สึกว่า รัฐนี้ไม่เคยมองพลเมืองเป็นมนุษย์

ไม่ใช่แค่ประเด็นในประเทศ แต่คือคำถามที่ ทั้งภูมิภาคและโลกควรตั้งขึ้นต่อระบอบกัมพูชา รัฐบาลที่ยังขอรับเงินช่วยเหลือ ขอเก้าอี้ในเวทีอาเซียน แต่กลับ ไม่แม้แต่จะจัดการศพของลูกหลานตัวเองอย่างมีศักดิ์ศรี

หากเรื่องนี้เกิดขึ้นในประเทศอื่น ญาติจะมีสิทธิตรวจสอบชื่อ ศพจะถูกส่งกลับพร้อมพิธี ทหารจะได้รับการสดุดี ไม่ใช่ถูกทิ้งไว้ให้เน่าตามแนวรบ เหมือนไม่เคยมีชีวิต

สิ่งที่น่ากลัวที่สุดจึงไม่ใช่ความเงียบของผู้นำ แต่คือระบบทั้งประเทศที่ ทำให้ชีวิตหนึ่งหมดความหมายทันทีที่ล้มลง และยังมีหน้ามายืนยันอย่างเลือดเย็นว่า “ไม่ใช่คนของเรา”

โลกจึงไม่ได้เห็นเพียงการปะทะกันของทหารสองฝ่าย แต่กำลังเห็น การปะทะกันระหว่างความเป็นมนุษย์ กับอำนาจที่ตัดขาดจากหัวใจ

เสียงที่ดังที่สุดในวิกฤตครั้งนี้ ไม่ใช่คำแถลงของรัฐบาลกัมพูชา แต่คือ“กลิ่นเน่า” จากศพไร้ชื่อ ที่ยังถูกปล่อยอยู่ตามแนวชายแดน กลิ่นที่ทะลุกำแพงของรัฐ ไปกระทบกับจิตสำนึกของมนุษย์ทุกคน

มันคือเสียงที่กำลังตะโกนว่า รัฐนี้ไม่รับผิดชอบแม้แต่คนที่ตายเพื่อมัน

และไม่ใช่การตายธรรมดา แต่มันคือ การเปลือยระบอบฮุนให้เห็นถึงแก่น โหดร้ายเกินกว่าจะรับศพกลับ และเย็นชาเกินกว่าจะยอมประกาศว่า พวกเขาเคยมีชีวิต

ในสายตาของโลก ศพที่ยังไร้การติดตามและรับกลับ คือหลักฐานแห่งความไร้มนุษยธรรม มันคือ คำฟ้องว่ากัมพูชาไม่มีรัฐ มีเพียงกลุ่มคนที่เรียกตัวเองว่าผู้นำ และปฏิบัติต่อประชาชนราวกับเศษเนื้อ

และแม้ตระกูลฮุน จะผูกขาดทั้งอำนาจการเมือง กองทัพ เศรษฐกิจ และการทูต สิ่งเดียวที่พวกเขาผูกขาดไม่ได้ คือ หน่วยความจำของมนุษย์!

แม่ที่อุ้มลูกไปขอความจริง ไม่ได้แค่ร้องขอศพกลับคืน แต่กำลังตะโกนออกไปให้ทั้งประเทศได้ยินว่า “ความเป็นมนุษย์ไม่ใช่สิ่งที่รัฐมีสิทธิ์จะให้หรือไม่ให้” เพราะความตายที่ถูกเพิกเฉย จะฝังลึกในใจผู้เป็นญาติ ยิ่งกว่าคำโกหกนับพันของรัฐบาล

โลกจึงไม่ควรนิ่งเงียบอีกต่อไป สิ่งที่ควรเรียกร้อง ไม่ใช่แค่ให้ ศพได้กลับบ้าน แต่ให้ รัฐที่มีหัวใจ กลับคืนสู่แผนที่ของมนุษยชาติ

เพราะหากศพยังไร้คนติดตาม มันไม่ใช่แค่ การตายของลูกหลานกัมพูชา แต่มันคือ การตายของคำว่า “รัฐ” ในสายตาโลกทั้งใบ.