ถึงเวลาจัดการเงินวัด เมื่อเงินบริจาคถูก ‘เจ้าอาวาส’ ยักยอก-ใช้ตามอำเภอใจ

เรื่องฉาววงการสงฆ์ยังคงเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง ล่าสุด ‘อดีตพระอลงกต’ เจ้าอาวาสวัดพระบาทน้ำพุ ถูกจับกุมจากคดีทุจริตยักยอกเงินบริจาคของวัด ขณะที่ในช่วงเดือนที่ผ่านมา ก็มีข่าวสีกามีความสัมพันธ์กับพระระดับชั้นเทพ-ชั้นครู และพบเส้นทางการโอนเงินให้ใช้

ระบบอะไรที่จะสามารถตรวจสอบ ‘พระ-วัด-เงิน’ ได้อย่างรัดกุมมากยิ่งขึ้น สำนักข่าว TODAY ชวนศาสตราจารย์พิเศษ ธงทอง จันทรางศุ ที่ปรึกษามหาเถรสมาคม มาร่วมหาทางออกในรายการ HEADLINE

หมายเหตุ : สัมภาษณ์ ณ วันที่ 18 สิงหาคม 256

[E-Donation หวังจัดการรายรับวัด]

ท่ามกลางปัญหาเรื่องการจัดการเงินวัดที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง ได้มีมาตรการจากกรมสรรพากรที่จะเริ่มบังคับใช้ตั้งแต่ปีหน้าเป็นต้นไป คือหากต้องการจะลดหย่อนภาษีเงินได้บุคคลธรรมดาด้วยการบริจาคเงินให้วัด จะต้องแสดงหลักฐานเป็น E-Donation หรือ ระบบบริจาคอิเล็กทรอนิกส์เท่านั้น ข้อมูลการบริจาคจะถูกบันทึกไว้ในระบบ จากเดิมที่ใช้เอกสารกระดาษ เช่น ใบอนุโมทนา

ในมุมมองของ ธงทอง จันทรางศุ เห็นว่า E-Donation น่าจะสามารถช่วยแก้ไขปัญหาเรื่องการบริจาคเงินแล้วไม่เข้าบัญชีวัดไปได้ส่วนหนึ่ง อย่างไรก็ตามรายได้ของวัดยังมีอีกหลายช่องทางที่ยากจะจัดการได้ เช่น การบริจาคแบบหยอดเงินสดเข้าตู้บริจาค ซึ่งมักเป็นที่โปรดปรานของผู้เฒ่าผู้แก่ หรือกฐิน ผ้าป่าและกิจกรรมประเพณีต่างๆ ที่มีการบริจาคเงินสด แต่ยากที่จะติดตามว่าเงินสดเหล่านั้นออกจากตู้แล้วไปไหน

“รายรับพัฒนาเป็น E-Donation แล้วนะ รายจ่ายกำลังจะพัฒนาว่าการตัดสินใจในเรื่องเงิน เฉพาะประเด็นเงินนะ น่าจะไม่ใช่การตัดสินใจโดยลำพังของเจ้าอาวาสโดยไม่มีใครรู้ใครเห็น แน่นอนว่าเสียงใหญ่จะอยู่ที่ท่านแล้ว แต่ว่าถ้าหากว่ามีคนมาช่วยกันคิด มาช่วยกันดำเนินการเนี่ย ความรอบคอบความถี่ถ้วนทั้งหลายก็จะมีมากขึ้น” ธงทอง กล่าว

ส่วนรายได้จากการขายวัตถุมงคลและพิธีกรรมทั้งหลาย ธงทอง อธิบายว่าเรื่องเหล่านี้ถึงเวลาปัดฝุ่นระเบียบเก่าๆ เนื่องจากที่จริงแล้วมีระเบียบ ข้อบังคับกติกาของกฎมหาเถรสมาคมอยู่แล้ว

[เงินส่วนตัว ‘พระ’ มีได้ไหม?]

การจัดการรายได้วัดอาจจะยังพอหาแนวทางให้รัดกุมมากยิ่งขึ้นได้ แต่ความศรัทธาในการถวายปัจจัยให้พระสงฆ์ใช้ส่วนตัวนั้น ก็ยังยากที่จะควบคุม แม้ว่าเป็นเรื่องที่อาจขัดต่อพระวินัย แต่ในทางกฎหมายอาจไม่ผิด

“ผมคิดว่าสำหรับเงินส่วนตัวพระเนี่ยนะ ระบบราชการไม่อยู่ในวิสัยที่จะไปคุม ผมใช้ระบบราชการนะ ภาครัฐไม่เกี่ยว เป็นเรื่องที่สังคมต้องช่วยกัน ค่อยๆ ขึ้นรูปในเรื่องเหล่านี้ ให้มีความเข้าใจที่ถูกต้องพอเหมาะ” ธงทอง กล่าว

เขามองว่าความเป็นจริงในโลกยุคปัจจุบันพระต้องใช้เงิน แต่การถวายเงินต้องดูว่าพระรูปนั้นได้เงินไปแล้วจะทำไปทำบุญทำกุศลอะไร สังคมอาจต้องคอยสังเกตและปรับกันไป แต่หากไปสุดทางถึงขนาดว่าพระไม่ควรมีเงินเลย หรือคนไม่ควรถวายเงินพระเลย ก็อาจจะสุดทางไป

แม้ไม่ใช่เรื่องที่ภาครัฐจะต้องเข้าไปดูแล แต่ลำพังจะพึ่งแค่สังคมภายนอกในการสอดส่อง ธงทองมองว่าพระด้วยกันจะต้องสอดส่องดูแลกันเองได้ เจ้าคณะปกครอง เจ้าคณะอำเภอ เจ้าคณะจังหวัด และเจ้าอาวาสต้องพูดเรื่องนี้กันให้มาก

ที่ปรึกษามหาเถรสมาคม ให้หลักเป็นพื้นฐานว่า ‘พระ’ ก็ต้องมีสิทธิเสรีภาพไม่ต่างจากมนุษย์คนหนึ่ง เพราะฉะนั้นการใช้เงินของพระ ตราบใดที่ไม่ผิดกฎหมาย ย่อมทำได้

แต่ถึงอย่างนั้น ธงทองย้ำว่า เรื่องสำคัญของความเป็นพระ ยังมี ‘พระวินัย’ ที่ต้องยึดถือด้วย ดังนั้นสังคมย่อมสามารถตั้งข้อสังเกต และตั้งคำถามถึงการใช้เงินของพระ เป็น ‘โลกติเตียน’ จากฆราวาสกลับไปยังพระสงฆ์ ว่าใช้สอยเงินทองเหมาะสมหรือไม่

“พูดให้มันให้มันถึงพริกถึงขิงไปเลยนะ ท่านเอาเงินไปให้สีกาเนี่ย ถ้าลำพังในมิติทางกฎหมายนะ ก็ไม่ผิด ถูกมั้ย จะว่าอะไรล่ะ ในมุมทางกฎหมาย แว่นทางกฎหมายเนี่ย ให้นักเรียนเอาไปเรียนหนังสือ กับให้สีกาเอาไปทำอะไรก็ไม่รู้ ผมว่าทางกฎหมายเท่ากัน แต่ในทางโลกติเตียนไม่เหมือนกัน ถ้าให้สีกา มันต้องถามหาเหตุผลอ่ะ สีกาคนนี้ทำไมท่านจึงต้องให้เขา ให้แล้วเขาเอาไปทำอะไร” ที่ปรึกษามหาเถรสมาคม ยกตัวอย่าง

[หรือต้องเปลี่ยนคนคุมเงินวัด?]

แม้ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ เจ้าอาวาสถือเป็นผู้แทนนิติบุคคล มีอำนาจในการตัดสินใจเรื่องการจัดการทรัพย์สินวัดได้ แต่ ธงทอง ระบุว่าทางมหาเถรสมาคมก็อยู่ระหว่างการหาแนวปฏิบัติให้รัดกุมมากยิ่งขึ้น โดยพยายามสร้างระบบให้ไม่ใช่การตัดสินใจโดยลำพังของเจ้าอาวาส แต่ต้องการการตัดสินใจร่วมกันในลักษณะเป็นกลุ่มตามหลักธรรมาภิบาล

“วัดในเมืองไทยมี 30,000 กว่าวัดเนี่ย ความหลากหลายก็มีมาก เราใช้ภาษาฝรั่งนะ มีเสื้อตัวเดียว one size fit all นี่ ก็ไม่ได้นะครับ เราจะบอกว่าควรจะเป็นเช่นนั้น ควรจะเป็นเช่นนี้ 1 หรือ 2 แบบ อาจจะยังไม่พอด้วยซ้ำไป ผมนึกถึงวัดที่อยู่ห่างไกลมีหลวงตา 1 รูปนะ แล้วก็อาจจะมีชาวบ้านผลัดกันมาช่วยงานวัดบ้าง มันก็แบบนึงนะ เงินก็อาจจะไม่มากมายนัก แต่พอเป็นวัดใหญ่ก็อาจจะมีอีกหลายรูปแบบ” ธงทอง ยกสำนวนมาเปรียบเปรยว่าจะใช้ระบบเดียวกับทุกวัดเลยมันเป็นไปไม่ได้

การจัดการ ‘เงิน’ วัด จึงต้องดูทั้งเรื่องรายได้และรายจ่าย คือต้องมีการทำให้เป็นระบบและรัดกุมขึ้น ทั้งเรื่องการจัดการรายได้จากการบริจาคและกิจกรรมของวัด และรายได้จากการจัดประโยชน์ เช่น บางวันมีรายได้จากการให้เช่าที่ดิน ขณะที่รายจ่ายก็ต้องไม่ให้ตกอยู่ที่การตัดสินใจของใครเพียงคนเดียว

หนึ่งในแนวคิดของ ธงทอง เห็นว่าควรและต้องเดินหน้าไปสู่ระบบที่ไวยาวัจกรจะต้องมีทุกวัด โดยเขาอธิบายว่าไวยาวัจกรจะมีหน้าที่ในการดูแลภาพรวม และงานการของวัดที่เจ้าอาวาสมอบหมาย เช่น การติดต่อกับราชการ ประสานงานพิธีการ ที่พระสงฆ์อาจไม่เหมาะไม่ควรที่เป็นผู้ปฏิบัติเอง

“ตามกฎหมายจริงอยู่ว่าไม่จำเป็นต้องมีไวยาวัจกรทุกวัดนะฮะ แต่กำลังมีแนวทางที่กำลังจะต้องเดินไปหวังว่าพระท่านไม่สันทัดกรณีในเรื่องเงินทองแล้ว บางทีก็ควรจะมีระยะห่างอยู่พอสมควรด้วยครับ วัดทั้งหลายผมใช้คำว่าควรก็แล้วกัน กำลังจะเดินหน้าไปสู่ระบบที่ไวยาวัจกรทั้งหลายจะต้องมีทุกวัด แล้วก็อาจจะมีผู้นำชุมชนหรือพระผู้ใหญ่ ในวัดบางวัดถ้าอยู่กัน 40 รูปอาจจะไม่ใช่พระเจ้าอาวาสรูปเดียว นะครับ เรากำลังพยายามพัฒนาระบบเรื่องนี้”

ที่ปรึกษามหาเถรสมาคมท่านนี้มองว่า หากการจัดการรายได้และรายจ่ายของวัดชัดเจนเป็นระบบมากยิ่งขึ้น การจะยักยอกไปให้ใครก็มีโอกาสน้อยลง และจะมีหลักฐานดำเนินคดีได้ แต่เรื่องนี้เป็นเรื่องที่ต้องใช้เวลา เนื่องจากจำนวนวัดและจำนวนพระมีมาก แต่เป็นเรื่องที่มหาเถรสมาคมกำลังดำเนินการทำอยู่