ผู้นำยุคใหม่ไม่ใช่แค่เก่ง...!
รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์
ที่ปรึกษาอธิการบดีมหาวิทยาลัยสวนดุสิต
“ในวันที่โลกปั่นป่วน ผู้นำที่เก่งอาจนำองค์กรฝ่าคลื่นได้… แต่มีเพียงผู้นำที่ ‘ใช่’ ที่ดีเท่านั้น ที่จะพาทุกคนถึงฝั่งโดยไม่มีใครจมหายกลางทาง”
ณ วันนี้โลก องค์กร สถาบัน และคน ไม่ได้อยู่เพียงบนโลกแห่งนวัตกรรม แต่ต้องอยู่บนโลกที่กติกาที่เคยเซตไว้กำลังถูกเขย่าอย่างรุนแรงโดยประเทศมหาอำนาจที่เคยเป็นผู้วางระเบียบโลกกลับเป็นผู้ทำลายมันเสียเอง ทำให้เกิดความวุ่นวายทางเศรษฐกิจ การเมือง และสังคมในระดับที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน เมื่อระเบียบโลกล่มสลาย กติกาใหม่จึงต้องถูกสร้างขึ้น และคำถามสำคัญคือ “ประเทศไทยจะอยู่ตรงไหนในเวทีใหม่นี้?”
ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.ศุภชัย พานิชภักดิ์ ในเวที “ปาฐกถาพิเศษศิโรจน์ผลพันธิน” ครั้งที่ 1 บทบาทอุดมศึกษาไทยกับการพัฒนาประเทศ ได้ชี้ชัดว่า “การศึกษา” คือกุญแจที่เปิดประตูอนาคตของประเทศ เพราะแม้เราจะควบคุมระเบียบโลกไม่ได้ แต่เราสร้าง “ผู้นำ” ที่เข้าใจโลกและสามารถนำพาชาติรอดได้
องค์กร สถาบัน หรือแม้แต่ชาติที่เลือกผู้นำจากความสามารถเพียงอย่างเดียว มักต้องเจอกับปัญหาใหญ่ตามมาคือ “ผู้นำที่เก่งแต่ไม่ดี” หรือ “ผู้นำที่คิดเป็นแต่ไม่เข้าใจคน” ดร.ศุภชัยเตือนว่า ความแตกต่างระหว่าง “การเป็นผู้นำ” กับ “การมีคุณสมบัติของผู้นำ” คือจุดชี้เป็นชี้ตายของอนาคตองค์กรหรือประเทศ
คำว่า "เก่ง" เป็นเพียงจุดเริ่มต้น ไม่ใช่ปลายทาง เพราะคุณสมบัติของผู้นำแท้จริงนั้นต้องประกอบด้วย “ความรู้ คุณธรรม ความสามารถ ความรู้สึกห่วงใย และความเห็นอกเห็นใจ” ซึ่งล้วนเป็นสิ่งที่ต้องบ่มเพาะ ไม่ใช่เรียนรู้จากตำราเพียงอย่างเดียว!
ผู้นำที่ดีทุกยุคคงหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่ต้องมี “ความกล้าหาญเชิงคุณธรรม” (Moral Courage) ซึ่งหมายถึงความกล้าที่จะทำในสิ่งที่ถูกต้อง แม้จะต้องเผชิญกับแรงกดดัน ความขัดแย้ง หรือเสียงวิพากษ์วิจารณ์ ความกล้าหาญเชิงคุณธรรมทำให้ผู้นำมั่นในเป้าหมายและรักษาหลักการที่ถูกต้อง ผู้นำเช่นนี้จะไม่ยอมหลีกเลี่ยงความรับผิดชอบ และพร้อมเป็นแบบอย่างที่ดีในการตัดสินใจอย่างโปร่งใสและรับฟังความคิดเห็นอย่างเป็นธรรม ผู้นำที่มีคุณสมบัตินี้จะได้รับการยอมรับโดยไม่ต้องเรียกร้อง และสามารถสร้างวัฒนธรรมองค์กรที่ยึดหลักจริยธรรม ความรับผิดชอบ และความเท่าเทียม ซึ่งเป็นรากฐานของการเติบโตอย่างมั่นคงในสังคมที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว
จากกรอบแนวคิด The 4Qs Leadership Framework ที่นำเสนอในระดับสากลโดย มาริโอ แชเฟอร์ (Mario Schäfer) ได้อธิบายไว้ว่า “ผู้นำ” ที่สมบูรณ์ต้องพัฒนาความสามารถทั้งสี่ด้านให้กลมกลืนกัน ประกอบด้วย IQ (Intelligence Quotient) ความสามารถด้านสติปัญญาและการคิดวิเคราะห์ ที่ทำให้ผู้นำเข้าใจบริบทที่ซับซ้อนของปัญหา แต่ถ้าไม่มีมิติอื่นประกอบ IQ ก็กลายเป็นดาบสองคม EQ (Emotional Quotient) การรู้เท่าทันอารมณ์ของตนเองและผู้อื่น การฟังอย่างลึกซึ้ง และการควบคุมอารมณ์เมื่อเผชิญสถานการณ์วิกฤติ EQ จึงเป็นคุณสมบัติที่สร้าง “มนุษยสัมพันธ์” และความไว้เนื้อเชื่อใจ SQ (Strategic Quotient) การวางยุทธศาสตร์ระยะยาว การมองเห็นภาพใหญ่และจัดลำดับความสำคัญ ผู้นำที่มี SQ คือผู้นำที่รู้ว่าจะไปไหน และพาผู้อื่นไปด้วยอย่างมีเป้าหมาย XQ (Execution Quotient) ความสามารถในการ “ลงมือทำ” ให้สิ่งที่วางแผนไว้เกิดขึ้นจริง ไม่ใช่แค่พูดให้สวย แต่ต้องลงมือให้ได้ผล
ผู้นำที่แท้จริงจะไม่หยุดอยู่แค่หนึ่งใน Q เหล่านี้ แต่ต้องประสานทั้งสี่ให้ทำงานเป็นองค์รวม IQ เปิดประตู, EQ สร้างศรัทธา, SQ กำหนดทิศ และ XQ ขับเคลื่อนให้สำเร็จ
คำถามคือ ระบบการศึกษาไทย โดยเฉพาะอุดมศึกษา ได้ตอบโจทย์การพัฒนาผู้นำในลักษณะนี้แล้วหรือยัง?
คำตอบที่ไม่ควรหลีกเลี่ยงคือ “ยังไม่เพียงพอ” เราผลิต “คนเก่ง” เป็นจำนวนมาก แต่กลับขาดการพัฒนา “คนดีที่กล้านำ” เรามีมหาวิทยาลัยที่เปิดสอนวิชาการเมือง การบริหาร หรือการจัดการองค์กร แต่กลับมีน้อยมากที่สอนให้ “นำด้วยหัวใจ” หรือ “นำด้วยความเข้าใจมนุษย์”
ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.ศุภชัย ได้เสนอ 1 ใน 10 แนวนโยบายให้ภาคการศึกษาได้นำไปต่อยอด คือ การพัฒนาผู้นำที่มีจริยธรรม
มีความรับผิดชอบต่อสังคม ซึ่งเป็นพันธกิจที่ภาคการศึกษาต้องกลับมาทบทวน ไม่ใช่แค่ผลิตปริญญา แต่ต้องผลิต “ผู้นำ” ที่มีทั้งคุณภาพและคุณธรรม
ในโลกไร้ความแน่นอน ความมั่นคง และเต็มไปด้วยความปั่นป่วน ความสามารถเชิงเทคนิคอย่างเดียวไม่เพียงพออีกต่อไปแล้ว ผู้นำต้องมีทักษะในการเข้าใจความเปลี่ยนแปลง ต้องสามารถเจรจาต่อรอง ตอบโต้ และร่วมมือได้อย่างชาญฉลาด โดยไม่สูญเสียอัตลักษณ์
ของตน ผู้นำต้องเรียนรู้ที่จะ “ไม่ใช่ทุกคำตอบ” แต่รู้จักถามคำถามที่สำคัญ ต้องกล้าเผชิญความล้มเหลว และรู้ว่าเมื่อใดควรยอมถอยเพื่อให้ทีมก้าวไปข้างหน้า
เมื่ออ่านข่าวเรื่องผู้นำที่พาประเทศถอยหลัง หรือข่าวองค์กรที่ล่มสลายเพราะผู้นำที่ขาดคุณธรรม ขอให้พึงจำไว้ว่า “ผู้นำ” ที่แท้ไม่ใช่เพียงผู้ที่อยู่ตำแหน่งสูง แต่คือผู้ที่พาตัวเองและคนรอบข้างเติบโตได้อย่างงดงาม การเป็น “ผู้นำที่มากกว่าเก่ง” คงเป็นคำตอบของโลกที่เปลี่ยนไปในทุกมิติและทุกเวลาสำหรับความหวังเดียวที่เหลือไม่ให้ถูกกลืนไปกับระเบียบโลกที่หาความแน่นอนไม่ได้เลยครับ