ปรากฏการณ์ ‘เกษียณก่อนอายุ’ แนวทางอยู่รอดโลกการทำงาน ‘ยุคเอไอ’

ข่าวใหญ่ที่สะเทือนมนุษย์เงินเดือน คนทำงานในสัปดาห์นี้คงหนีไม่พ้นการประกาศจากธนาคารกสิกรไทยสำหรับ “โครงการเออร์ลี่รีไทร์” (Early Retire) ปี 2568 “เกษียณก่อน เกษมสุข” ซึ่งเปิดให้พนักงานอายุ 45 ปีขึ้นไป “เกษียณก่อน” มีการมอบสิทธิประโยชน์เป็นค่าชดเชยตามอายุงาน บวกเงินช่วยเหลือพิเศษ โครงการนี้ถือเป็นส่วนหนึ่งของการปรับโครงสร้างองค์กรเพื่อลดค่าใช้จ่ายและเพิ่มประสิทธิภาพ โดยนักวิเคราะห์คาดว่าอาจมีพนักงานเข้าร่วมราว 1-2%

แม้ธนาคารไม่ได้ระบุชัดเจนว่า เอไอเป็นเหตุผลหลักโครงการนี้ แต่คงปฏิเสธไม่ได้ว่าส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงโลกการทำงานในยุคใหม่ โดยเฉพาะภาคธนาคารที่กำลังปรับตัวสู่ “AI-first organization” เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพธุรกิจและบริการลูกค้า เช่น การใช้เอไอวิเคราะห์ข้อมูล การพัฒนา Agentic AI เพื่อช่วยพนักงานทำงาน และการปรับโครงสร้างขององค์กร ซึ่งอาจนำไปสู่ลดจำนวนพนักงานระดับอาวุโสลงเพื่อให้องค์กรคล่องตัวมากขึ้น ซึ่งสอดคล้องแนวโน้มทั่วโลกที่เอไอ กำลังทำให้บางตำแหน่งงานลดลง หรือเปลี่ยนรูปแบบ ทำให้อายุเกษียณเฉลี่ยสั้นลงจากเดิมที่ 60 ปีเหลือราว 45 ปี

ปรากฏการณ์นี้ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ภาคการเงินหรือเทคโนโลยี แต่กำลังเกิดขึ้นกับทุกสายอาชีพ ตั้งแต่การตลาด การผลิต ไปจนถึงงานสร้างสรรค์ ทำให้บรรทัดฐานของ “ความมั่นคงในการทำงาน” และ “อายุเกษียณ” แบบเดิมกำลังสั่นคลอน นี่จึงเป็นสัญญาณเตือนภัยครั้งสำคัญสำหรับคนทำงานทุกคน ที่ต้องเผชิญหน้ากับความจริงที่ว่า ทักษะที่เคยเชี่ยวชาญในวันนี้ อาจไม่เพียงพอสำหรับวันพรุ่งนี้เมื่อเร็วๆ นี้

ผมเคยเขียนบทความเตือนว่าเอไออาจทำให้บัณฑิตจบใหม่จำนวนมากไม่สามารถเข้าสู่ตลาดแรงงานได้อย่างราบรื่น หรือจำเป็นต้องทำงานต่ำกว่าระดับความรู้ความสามารถของตนเองเป็นเวลานาน หากยังคงไม่ได้รับการแก้ไขอย่างจริงจังและทันท่วงที สังคมไทยอาจต้องเผชิญหน้ากับปรากฏการณ์ที่น่าสะพรึงกลัวยิ่งกว่า นั่นคือการก่อตัวของ “คนรุ่นที่สูญหาย” หรือ “Lost Generation” ของคนหนุ่มสาวที่มีความรู้ความสามารถ แต่กลับไม่ได้รับโอกาสในการใช้ศักยภาพของตนเองอย่างเต็มที่ ซึ่งไม่เพียงแต่จะส่งผลกระทบโดยตรงต่อชีวิตความเป็นอยู่ของตัวบัณฑิตและครอบครัวเท่านั้น แต่ยังกัดกร่อนโครงสร้างทางเศรษฐกิจและสังคมของประเทศในระยะยาว

แต่คนอีกกลุ่มหนึ่งที่น่ากังวลไม่แพ้กัน คือ คนในวัยทำงานปัจจุบันที่ยังใช้ทักษะเดิมๆ ที่อาจถูกเอไอเข้ามาทำงานทดแทนได้ ทั้งนี้จากข้อมูลที่ค้นหาจากแหล่งต่างๆ เช่น รายงานจาก McKinsey, BCG, World Economic Forumและความเห็นของผู้เชี่ยวชาญต่างๆ ล้วนระบุว่า ยุคเอไอกำลังเปลี่ยนแปลงโลกการทำงานอย่างรวดเร็ว โดยเอไออาจแทนที่งานประจำได้ถึง 300 ล้านตำแหน่งทั่วโลกภายในปี 2030 แต่เอไอก็จะสร้างตำแหน่งงานใหม่ๆ ด้วย แต่อย่างไรตาม Jason Huang ซีอีโอของบริษัท Nvidia ออกมาเตือนถึงความท้าทายสร้างงานใหม่ด้วยทักษะใหม่ให้ทันกับตำแหน่งงานเก่าที่กำลังสูญหายไปให้ทันเพื่อรองรับการตกงานของคนจำนวนมาก

ดังนั้น คนทำงานต้องปรับตัวโดยเน้นการเรียนรู้ต่อเนื่องและพัฒนาทักษะที่เอไอยังทำไม่ได้ดีเท่ามนุษย์ เพื่อให้อยู่รอดและเติบโต และต้องมีทัศนคติเชิงเติบโต (Growth mindset) อย่ายึดติดกับความสำเร็จเก่า เปิดใจเรียนรู้สิ่งใหม่โดยเชื่อว่าสามารถเรียนรู้ได้ทุกวัย จะช่วยให้อยู่รอด นอกจากนี้ ดูแลสุขภาพกายใจให้แข็งแรง เพื่อรับมือกับความเครียดจากการเปลี่ยนแปลง

พร้อมทั้งต้องวางแผนการเงิน ออมเงินและลงทุนตั้งแต่วันนี้ สำหรับการเกษียณก่อนกำหนดที่อาจมาแบบไม่คาดคิดทัศนคติที่ยืดหยุ่นคือสิ่งสำคัญที่สุดในยุคนี้ ประเมินทักษะของตนเองอย่างสม่ำเสมอว่ามีอะไรที่ล้าสมัยไปแล้ว และเปิดใจทดลองเรียนรู้หรือทำงานในรูปแบบใหม่ๆ ที่เกี่ยวข้องกับนวัตกรรมหรือการนำเอไอมาปรับใช้ในองค์กร งานเล็กๆ น้อยๆ เช่น การลองใช้เอไอทำเอกสาร ช่วยสร้างกราฟรายงานผล หรือจบหลักสูตรออนไลน์สั้นๆ จะช่วยสร้างความมั่นใจและเปิดประตูสู่โอกาสใหม่ ซึ่งอาจสรุปแนวทางสั้นๆ ได้ประเด็นดังนี้ เรียนรู้ และใช้เอไอเป็นเครื่องมือ ไม่ใช่คู่แข่ง

เริ่มต้นด้วยการทำความคุ้นเคยกับเครื่องมือเอไอ เช่น ChatGPT, Gemini หรือเครื่องมือเอไอสำหรับงานเฉพาะ เช่น การสรุปข้อมูลหรือเขียนโปรแกรม เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการทำงาน ทั้งนี้บริษัทวิจัย McKinsey ระบุว่า 94% ของพนักงานที่คุ้นเคยกับเอไอเชื่อว่าจะใช้มันมากกว่า 30% ในงานประจำวันภายในปีหน้า

พัฒนาทักษะด้าน Soft Skills ที่เอไอยังแทนที่ไม่ได้ เน้นทักษะความคิดสร้างสรรค์ สติปัญญาทางอารมณ์ (emotional intelligence) การคิดเชิงวิพากษ์ (critical thinking) ภาวะผู้นำ และการสื่อสาร เพราะงานที่ต้องใช้การคิดนอกกรอบ การเจรจา หรือการเข้าใจอารมณ์มนุษย์ยังคงเป็นจุดแข็งคน เช่น แก้ปัญหาซับซ้อนหรือการประสานงานทีม ซึ่งเอไอทำได้ไม่ดีเท่า ตัวอย่างเช่น งานกฎหมายหรือการตลาด อาจเปลี่ยนบทบาทจากงานประจำ มาเป็นการวางกลยุทธ์หรือจัดการโครงการที่เชื่อมโยงจากหลายส่วนงาน โดยอาจต้องใช้ทักษะของมนุษย์มาทำงานร่วมกับเอไอ

การเรียนรู้ตลอดชีวิตเป็นสิ่งที่สำคัญสุด โดย World Economic Forum คาดว่าอย่างน้อย 14% ของพนักงานทั่วโลกต้องเปลี่ยนอาชีพภายในปี 2030 ดังนั้นควรสร้างทักษะงานใหม่ในด้านดิจิทัล เช่น งานวิเคราะห์ข้อมูล ความปลอดภัยทางไซเบอร์ หรืองานที่เกี่ยวข้องกับเอไอ เพื่อย้ายไปงานใหม่ที่เกิดจากเอไอ ซึ่งทางบริษัทวิจัย McKinsey ระบุว่าคนทำงานปัจจุบันเกือบ 48% ของพนักงานในองค์กร จำเป็นต้องปรับทักษะในการทำงาน

มีความยืดหยุ่นและปรับตัวเร็ว (Adaptability) ในโลกที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว และเอไอพัฒนาความสามารถที่ดีขึ้นแบบวันต่อวัน ต้องทิ้งทัศนะแบบเก่า เช่น คำว่า “อาชีพคงที่” แล้วหันมาเน้น “ทักษะ” ที่หลากหลาย เพื่อรับมือกับการเปลี่ยนงานหรือบทบาท เช่น จากโปรแกรมเมอร์ธรรมดา กลายเป็นวิศวกรซอฟต์แวร์ที่เข้าใจบริบททางธุรกิจ โดยเราจำเป็นต้องติดตามข่าวสารต่างๆ ทั้งเศรษฐกิจ สังคม การเมือง โดยเฉพาะข่าวต่างประเทศและข่าวแนวโน้มวงการเทคโนโลยีเอไอ

มุ่งเน้นงานที่มนุษย์มีข้อได้เปรียบโดยมีบทบาทที่เน้นมนุษย์เป็นศูนย์กลาง (Human-Centric Roles) เลือกงานในสาขาที่ต้องใช้ความเห็นอกเห็นใจ (empathy) หรือการแก้ปัญหาเชิงซับซ้อน (complex problem-solving) เช่น การดูแลสุขภาพ การศึกษา หรืออุตสาหกรรมสร้างสรรค์ เพราะเอไอ จะแทนที่งานซ้ำซาก แต่จะสร้างงานใหม่ที่ต้องร่วมมือกับเอไอ และหากเราอยู่ในอุตสาหกรรมเสี่ยง เช่น การผลิต หรือบริการลูกค้า ให้พัฒนาทักษะใหม่ ไปสู่บทบาทที่ดูแลกำกับเอไอ เช่น จริยธรรมเอไอ (AI ethics) หรือการจัดการโครงการ

สุดท้ายนี้ คลื่นแห่งการเปลี่ยนแปลงจากเอไอ (AI Disruption) ไม่ใช่เรื่องน่ากลัวสำหรับผู้ที่เตรียมพร้อม แต่เป็นโอกาสครั้งใหญ่ที่จะได้ยกระดับศักยภาพของตนเอง คำถามสำคัญในวันนี้จึงไม่ใช่ “เอไอจะเข้ามาแย่งงานเราหรือไม่” แต่เป็น “เราจะปรับตัวเพื่อควบคุมและใช้ประโยชน์จากเอไอได้อย่างไร” การลงมือทำตั้งแต่วันนี้ คือคำตอบที่ดีที่สุดสำหรับอนาคตการทำงานของทุกคน