‘สวนจิ๋ว’ความลับในขวดแก้ว จัดจำลองธรรมชาติ เพิ่มมุมสดชื่น
นอกจากการเพิ่มพื้นที่สีเขียว ตกแต่งเพิ่มมุมสวยสดชื่นให้กับบ้าน “สวนไซด์มินิ” สวนขวดแก้ว ยังเป็นกิจกรรมยามว่างคุณภาพ ช่วยผ่อนคลายเครียด ทั้งเป็นกิจกรรมเชื่อมการเรียนรู้ เข้าถึงธรรมชาติ ฝึกการสังเกต การจินตนาการ ทั้งต่อยอดการสร้างสรรค์ดีไซน์สวนสวยได้อีกหลากหลายรูปแบบ
การจัดสวนในภาชนะดังกล่าว ยังให้ความท้าทาย เพลิดเพลินกับผู้จัดสวน ทั้งโดดเด่นตอบโจทย์ข้อจำกัดพื้นที่น้อย ที่ไม่สามารถมีสวนในบ้าน หรือในที่พักอาศัยได้อย่างลงตัว นำเรื่องน่ารู้สวนขวดแก้ว ชวนค้นความลับการจัดสวนจิ๋ว การดูแลต้นไม้ให้คงความสวยงาม สดชื่นน่าชม โดย อาจารย์ณัฐพงศ์ ศรีปุงวิวัฒน์ อาจารย์ประจำสาขาวิชาการออกแบบภายใน วิทยาลัยการออกแบบมหาวิทยาลัยรังสิตให้ความรู้ ชวนจัดสวนดังกล่าวที่ให้มากกว่าความสวยงาม
“ การจัดสวนลักษณะนี้ นอกจากตอบโจทย์ในเรื่องพื้นที่จำกัดและความต้องการมีสวนสวยในบ้าน การจำลองระบบนิเวศเล็ก ๆ ไว้ในภาชนะ สวนขวดแก้วยังทำให้เราได้ใกล้ชิดธรรมชาติ ทั้งช่วยเพิ่มพื้นที่สีเขียวให้บ้านน่าอยู่อาศัยสดชื่น โดยเฉพาะในเมือง หรือที่พักอาศัยที่มีพื้นที่ค่อนข้างจำกัด สวนขนาดเล็กกะทัดรัดเหล่านี้ ที่รู้จักกันมายาวนานยังคงมีบทบาท มีความน่าสนใจ และมีกลุ่มที่สนใจจัดสวนขวดต่อเนื่อง”
สำหรับ Terrarium เป็นการจัดจำลองระบบนิเวศขนาดเล็กอยู่ในภาชนะที่เป็นกระจกใส เป็นการจัดสวนขนาดกะทัดรัดที่ใช้เนื้อที่น้อย แต่ได้สัมผัสใกล้ชิดธรรมชาติ เป็นดั่งผืนป่าเล็กๆ ที่มีความชุ่มชื้น ซึ่งเทอราเรียม มาจากคำศัพท์ภาษาละติน เป็นการจำลองโลก จำลองระบบนิเวศให้มาอยู่ในภาชนะที่เรากำหนด
การจัดสวนสามารถเลือกนำพืชทั้งพืชบกและพืชน้ำมาตกแต่ง โดยแล้วแต่การดีไซน์ของเรา ส่วนใหญ่จะเป็นพืชบก เนื่องจากดูแลค่อนข้างง่าย ทั้งนี้สวนขวดแก้วมีสองลักษณะคือ ระบบปิดและระบบเปิด โดย ระบบเปิด จะไม่ปิดฝา เป็นสวนจิ๋วที่ต้องการการรดน้ำที่มากกว่าระบบปิด เพราะความชื้นจะไหลเวียนออกได้ง่าย และแม้จะให้น้ำได้อย่างทั่วถึง แต่สิ่งที่ต้องระวังคือการให้น้ำในปริมาณน้ำที่มากเกินไป รวมถึงการลืมให้น้ำต้นไม้
“สวนระบบเปิดในมุมมองน่าจะเหมาะกับบ้านเรา รวมถึงต้นไม้ที่เลือกนำมาจัดสวน สวนขวดแก้วระบบปิด ไม่จำเป็นต้องรดน้ำบ่อย จะปิดด้วยฝาปิดมิดชิด การปิดฝาก็เพื่อต้องการให้มีน้ำสำหรับต้นไม้ เป็นระบบนิเวศเล็กๆที่ต้นไม้ยังชีพได้ด้วยตัวเอง สามารถนำความชื้นกลับมาใช้ พืชที่นำมาจัดไว้จึงควรเป็นชนิดที่ไม่ต้องการน้ำมาก”
แต่ไม่ว่าจะจัดสวนในระบบใด ระบบปิด หรือ ระบบเปิด สิ่งสำคัญ ที่ต้องระวังคือ การเกิดเชื้อรา โดยเฉพาะในระบบปิด จะทำให้พืชเน่า ดังนั้นก่อนการจัดสวนต้องมีความสะอาด ทั้งต้นไม้และวัสดุปลูก เพื่อให้เกิดความยั่งยืน ได้มีสวนสวยได้ชื่นชมสังเกตการเจริญเติบโตของต้นไม้ที่ปลูก อย่างเช่น มอส หรือเมล็ดพืชที่นำมาจัดตกแต่งสวน จะเห็นถึงการเติบโตขึ้นอย่างช้าๆ
ส่วนระบบเปิดการเกิดเชื้อราอาจเกิดน้อยกว่า แต่อย่างไรก็ตาม ยังมีปัจจัยอื่นๆที่ต้องให้ความสำคัญ อย่างเช่น แสง และน้ำ โดยการรดน้ำ ต้องไม่มากหรือน้อยเกินไป หากรดน้ำมากทำให้เน่า น้อยไปพืชที่ปลูกไว้ก็ไม่สมบูรณ์ ทั้งนี้อาจารย์ณัฐพงศ์อธิบายเพิ่มถึงวัสดุปลูก โดยที่แนะนำชั้นล่างสุดเป็นหินภูเขาไฟ หินกรวด ก้อนใหญ่และเล็กละเอียดขึ้น โดยหินจะช่วยการระบายน้ำ ช่วยการกรองดินไม่ให้ไหลมารวมกัน
จากนั้นใส่ถ่านไม้ คาร์บอนจะช่วยดูดซับสารพิษของเสีย ดูดซับกลิ่น ใส่ พีทมอส และสแฟกนัมมอส ซึ่งเป็นอีกส่วนหนึ่งของวัสดุปลูกในระบบปิด แต่อย่างไรก็ตามจากที่กล่าวการล้างทำความสะอาดก่อนนำมาจัดสวน ช่วยป้องกันการเกิดโรค เกิดเชื้อราทำร้ายพืช แต่ถ้าเป็นสวนระบบเปิด อย่างปลูกเลี้ยงแคคตัส จะใช้ดินปลูกแคคตัสแทน หรือเลือกวัสดุปลูกที่เหมาะกับชนิดของพืชที่นำมาปลูกจัดสวน
“ต้นไม้ เลือกนำมาจัดสวนมีได้หลากหลาย แต่สิ่งสำคัญ ควรต้องทราบความต้องการของตนเองก่อนว่า ต้องการสวนขวดในระบบเปิด หรือระบบปิด ต้นไม้ที่นำมาใช้ควรเป็นไม้ขนาดเล็ก โดยถ้าเป็นระบบเปิด เลือกต้นไม้ที่นำมาปลูกได้หลากหลายมากกว่าระบบปิด ทั้งนี้ระบบปิดอาจนึกถึงป่าดิบชื้น ต้นไม้ที่เหมาะสมจะเป็นมอส เฟิร์นบางชนิด พรมญี่ปุ่น บีโกเนียฯลฯ"
ส่วนการจัดสวนออกแบบได้ตามจินตนาการ ตามความชื่นชอบที่สนใจ สำหรับมือใหม่ อาจศึกษาจากแบบที่ชอบ เรียนรู้การจัดวางก่อนเบื้องต้น และแน่นอนว่าการจัดสวนคงไม่จัดเพียงแค่ขวดเดียว แต่จะมีเพิ่มขึ้นมาเรื่อยๆ จากการฝึกจัดของเรา สวนขวดมีทั้ง จัดจำลองธรรมชาติ แฟนตาซี มีพร๊อพต่างๆจัดวางในสวน หรือจัดสวนเป็นเรื่องราวตามจินตนาการ จัดสไตล์โลกจูราสิค พาร์ค หรือป่าที่มีสีสันสดใสฯลฯ เลือกต้นไม้ที่มีสีสัน เลือกแคคตัสหลายสี นำมาจัดวางให้เหมาะสม สร้างความน่ารัก เพลิดเพลินฯลฯ
อาจารย์ประจำสาขาวิชาการออกแบบภายใน อาจารย์ณัฐพงศ์อธิบายอีกว่า สวนไซด์มินิในขวดแก้วเหล่านี้ ความลับในขวดที่นอกจากการได้เรียนรู้ได้สัมผัสธรรมชาติใกล้ชิด การจัดสวนยังฝึกสมาธิให้กับตัวเรา ฝึกความละเอียดรอบครอบได้ความผ่อนคลาย ทั้งยังส่งต่อถึงการจัดการสิ่งต่างๆรอบตัวอย่างเป็นระบบ
ส่วนการดูแลสวนขวด จากที่กล่าวเริ่มแรกนับแต่การเริ่มปลูก การเลือกต้นไม้ ที่สำคัญคือ น้ำ ต้นไม้ต้องไม่ขาดน้ำ โดยถ้าเป็นระบนปิดจากที่กล่าวระบบนิเวศของเขาเอง ต้นไม้จะอยู่ได้ด้วยตัวเอง
“ระบบเปิดต้องหมั่นสังเกต มีความชื้นหรือไม่ อาจใช้การสเปยน้ำฉีดให้มีความชุ่มชื้น แต่การสเปยน้ำ ละอองน้ำอาจทำให้เกิดคราบกับโหลหรือขวดแก้ว แนะนำการรดน้ำโดยให้เหลือน้ำไม่เกินครึ่งเซนติเมตรจากด้านล่าง แต่ถ้าน้ำในขวดแห้งไปค่อยรดน้ำใหม่ หรือเติมน้ำอีกเล็กน้อย”
ส่วนถ้าจะนำสวนขวดตกแต่งห้อง หรือจัดวางไว้ในห้องแอร์อากาศเย็นตลอดจำเป็นต้องนำออกมารับแสงแดดบ้าง หรือติดไฟสำหรับปลูกเลี้ยงต้นไม้ อย่าง แอฟริกันไวโอเล็ต บีโกเนีย เป็นหนึ่งในต้นไม้ที่นิยมจัดสวน โดยดอก ใบ มีความสวยงาม ส่วนความน่าท้าทายของการจัดสวนรูปแบบนี้คือ การดูแลต้นไม้ให้สวยงาม และความมีระเบียบวินัยในตัวเอง โดยเฉพาะสวนขวดระบบเปิดที่มักจะถูกลืมรดน้ำ หรือการรดน้ำที่มากเกินไปก็เป็นผลเสียต่อต้นไม้ ทำให้ต้นไม้ในสวนไม่ยั่งยืน
สวนขวด สวนขนาดเล็ก นอกจากให้ความสดชื่น สร้างบรรยากาศรื่นรมย์ให้กับบ้านแล้ว ยังปลูกสร้างความรักต้นไม้ สร้างนักปลูก รวมถึงขยายพื้นที่สีเขียว การปลูกต้นไม้เพิ่มขึ้น โดยประเด็นนี้อาจารย์ณัฐพงศ์ให้มุมมองว่า การจัดสวนขวดเป็นงานอดิเรกให้กับทุกกลุ่มวัยเรียนรู้เพลิดเพลิน
เมื่อมีความชำนาน มีประสบการณ์เพิ่มขึ้น ได้รู้จักต้นไม้ รู้จักการจัดวางก็อาจขยายพื้นที่ปลูก เปลี่ยนจากกสวนขวดเป็นจัดสวนหน้าบ้าน สวนข้างบ้าน ฯลฯ เพิ่มมุมสดชื่น เพิ่มพื้นที่สีเขียวให้บ้านเพิ่มขึ้น
สวนในขวดแก้วยังนำมาตกแต่งบ้าน จัดวางได้หลายมุมในบ้าน แต่สิ่งที่ต้องคำนึงถึงคือ แสงต้องมีแสงให้กับต้นไม้เพื่อการเจริญเติบโต และแม้การจัดสวนในรูปแบบนี้จะมีมายาวนาน ถึงปัจจุบันนั้นก็ยังคงมีกลุ่มที่สนใจ ทั้งสร้างสรรค์จัดสวนด้วยต้นไม้ชนิดอื่นๆที่ไม่พบเห็นทั่วไป อย่าง ไม้ด่าง ไม้แปลกๆต้นเล็กๆ ฯลฯ นำมาปลูกเลี้ยงเพิ่มความน่าค้นหา ชวนค้นความงามความลับในขวดแก้ว
สวนจิ๋วยังเป็นสื่อการเรียนรู้ธรรมชาติได้ชัดเจน โดยเฉพาะสถานการณ์ปัจจุบัน” โลกร้อน” การสังเกตต้นไม้ เรียนรู้ชนิดพันธุ์ ดูการเติบโตงอกงามยัง หล่อหลอมให้เกิดความรักธรรมชาติ ปกป้อง ดูแล อีกทั้งหากมีประสบการณ์ปลูกมากขึ้นการถ่ายทอด บอกต่อ ล้วนแต่ร่วมสร้างความยั่งยืนให้กับธรรมชาติ เป็นอีกผลลัพธ์จาก“สวนจิ๋ว”
สวนขวดแก้วที่ให้มากกว่าความสวยงาม ความสดชื่น
พงษ์พรรณ บุญเลิศ