ETDA ดัน “AI Sandbox” จุดเริ่มกฎหมาย AI ไทยแบบมีส่วนร่วม

ในยุคที่ปัญญาประดิษฐ์ AI กลายเป็นตัวเร่งอนาคตของเศรษฐกิจ และสังคม คำถามสำคัญไม่ได้อยู่ที่ว่า “จะใช้ AI อย่างไร”แต่คือ “จะกำกับดูแล AI อย่างไร โดยไม่ขวางการพัฒนา?”ซึ่งแนวโน้มทั่วโลกที่หันมาให้ความสำคัญกับ“AI Sandbox” หรือพื้นที่ทดลอง AI ที่มีการกำกับดูแลอย่างใกล้ชิด ซึ่งหลายประเทศมองว่าเป็นจุดเริ่มของการร่างกฎหมาย AI ที่เปิดรับการมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วน และไม่เป็นเพียงเครื่องมือควบคุม แต่เป็นแนวทางสร้างนวัตกรรมอย่างมีจริยธรรม

AI Sandbox คืออะไร?

AI Sandbox คือ พื้นที่จำลองการใช้งาน AI ที่เปิดให้ผู้พัฒนานำเทคโนโลยีเข้าทดสอบ โดยมีหน่วยงานกำกับร่วมให้คำปรึกษา ประเมินความเสี่ยง เช่น ผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชน หรือความปลอดภัยของผู้ใช้งาน พร้อมสร้างบทสนทนา (Regulatory Dialogue) กับผู้กำหนดนโยบาย เพื่อออกแบบกติกาที่เข้าใจเทคโนโลยี และปรับตัวได้รวดเร็ว

AI Sandbox ยังมีบทบาทเป็นกลไก“ธรรมาภิบาล AI” ผ่านกระบวนการประเมินจริยธรรม มีส่วนร่วมของภาคส่วนต่างๆ และการติดตามผลอย่างต่อเนื่อง ซึ่งกลายเป็นประตูสู่การออกแบบกฎหมายที่สอดคล้องกับโลกจริง

กรณีศึกษาจากนานาชาติ

หลายประเทศเริ่มนำ AI Sandbox มาใช้เป็นเครื่องมือกำกับนวัตกรรม เช่น

• สหภาพยุโรป กำหนดให้สมาชิกจัดตั้ง AI Sandbox ภายในปี 2026 เพื่อเรียนรู้ และสร้างความเข้าใจต่อ AI Act

• สิงคโปร์ ใช้ Sandbox กับเทคโนโลยีความเป็นส่วนตัว พร้อมหนุนทุน-เสริมเครดิตธุรกิจ

• บราซิล ทดลองใช้ในระบบยุติธรรมเพื่อความโปร่งใส

• สหราชอาณาจักร ศึกษาผล AI ต่อตลาดแรงงาน

• รวันดา และมอริเชียส ประเมินความพร้อมก่อนใช้ AI ภาครัฐ

ทุกกรณีล้วนสะท้อนว่า AI Sandbox ไม่ใช่แค่ “ห้องทดลอง” แต่เป็น “เครื่องมือเชิงนโยบาย” ที่เชื่อมโยงภาครัฐ-เอกชน-สังคม เพื่อออกแบบกฎหมายที่ตอบโจทย์บริบทประเทศ

ไทย…พร้อมหรือยัง?

แม้หลายฝ่ายยอมรับว่าไทยยังขาดความพร้อมทั้งด้านข้อมูล และหน่วยงานสนับสนุน แต่ผู้เชี่ยวชาญมองว่าการ “รอให้พร้อม” อาจเท่ากับการตกขบวนโลก AI

แนวทางที่ถูกเสนอ คือ การเริ่มต้น AI Sandbox โดยไม่จำเป็นต้องรอรัฐลงทุนเต็มรูปแบบ แต่สามารถใช้โมเดล “Community-led Sandbox” ที่เปิดให้ชุมชนหรือธุรกิจจัดตั้ง Sandbox ของตัวเอง พร้อมโฟกัส 3 แกนหลัก ได้แก่ กลุ่มเป้าหมายชัดเจน เทคโนโลยีที่จะทดสอบ และประเด็นที่ต้องการเรียนรู้

ร่างกฎหมาย AI ไทยกับ Sandbox

ETDA และหน่วยงานรัฐอื่นๆ เคยมีประสบการณ์จาก Innovation Sandbox ที่เปิดพื้นที่ให้ทดลองบริการดิจิทัลใหม่ๆ มาแล้ว และใน“(ร่าง) หลักการกฎหมาย AI” ฉบับแรกของประเทศ ยังระบุถึงการจัดตั้ง AI Sandbox อย่างชัดเจน เพื่อใช้ทดสอบและร่วมออกแบบกฎเกณฑ์ที่เหมาะสม ลดความเสี่ยงก่อนใช้จริง โดยเฉพาะในกรณีเกี่ยวกับข้อมูลส่วนบุคคลหรือกลุ่มเปราะบาง

ETDA มองว่า AI Sandbox จะเป็นหัวใจสำคัญของการออกแบบระบบกำกับดูแลที่ไม่ขัดนวัตกรรม พร้อมเปิดพื้นที่ถกเถียง เรียนรู้ และออกแบบกฎหมาย AI ไทยอย่างมีส่วนร่วม

พิสูจน์อักษร….สุรีย์ ศิลาวงษ์