ปลัดคลังชู ‘data Lake’ เพิ่มประสิทธิภาพเก็บภาษี – ใช้ Negative Income Tax ช่วย ‘ฐานราก’ ตรงเป้า
ปลัดคลังชู ‘data Lake’ เชื่อมฐานข้อมูล 20 หน่วยงาน ยกระดับองค์กรสู่ “Data-Driven Organization” เพิ่มประสิทธิภาพเก็บภาษี – ออกแบบนโยบาย Negative Income Tax ช่วย ‘ฐานราก’ ตรงเป้า
หลายคนอาจสงสัยว่าทำไมเศรษฐกิจไทยในช่วงหลายปีที่ผ่านมานี้ ดูจะซึมๆลงไป และถ้าไปเดินตามท้องตลาด ก็มักจะได้ยินเสียงบ่นจากพ่อค้าแม่ค้าว่าขายของไม่ค่อยดีเลย สาเหตุสำคัญที่ทำให้เศรษฐกิจไทยตกอยู่ในภาวะดังกล่าวนี้ ส่วนหนึ่งก็มาจากปัญหาเศรษฐกิจไทยขยายตัวต่ำกว่าศักยภาพ หรือ เติบโตช้าลง จากที่ GDP ไทยเคยขยายตัวไม่ต่ำกว่า 3% ต่อปี วันนี้เหลือไม่ถึง 2%
ถ้าย้อนกลับไปดูอัตราการขยายตัวทางเศรษฐกิจในช่วงวิกฤติโควิดปี 2563 เศรษฐกิจไทยไทยติดลบ 6.2% , ปี 2564 ขยายตัวเพียง 1.6% , ปี 2565 ขยายตัว 2.5% , ปี 2566 ขยายตัว 2% , ปี 2567 ขยายตัว 2.5% และล่าสุดเมื่อวันที่ 18 สิงหาคม 2568 สภาพัฒน์ฯเพิ่งจะปรับประมาณการ GDP ปี 2568 ใหม่ จากเดิมคาดว่าจะขยายตัว 1.8% เพิ่มเป็น 2.0% ต่อปี ขณะที่ประเทศอื่นๆในภูมิภาคนี้กลับมาขยายตัวกันตามปกติ
ผลของการที่เศรษฐกิจไทยเติบโตช้าลงนี้ ได้ส่งผลกระทบต่อขีดความสามารถในการจัดเก็บภาษีของกระทรวงการคลัง ซึ่งจากข้อมูลการจัดเก็บภาษีตามเอกสารงบประมาณรายจ่ายประจำปี 2569 พบว่าในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา 3 กรมภาษีในสังกัดกระทรวงการคลัง ประกอบด้วยกรมสรรพากร , กรมสรรพสามิต และกรมศุลกากร เก็บภาษีพลาดเป้าไป 7 ครั้ง และเกินเป้า 3 ครั้ง โดยเฉพาะในปี 2563 ช่วงโควิดฯระบาด เป็นปีที่ 3 กรมภาษีในสังกัดกระทรวงการคลังเก็บภาษีพลาดเป้ามากที่สุดถึง 398,475 ล้านบาท และปี 2564 เก็บภาษีหลุดเป้าไปอีก 321,736 ล้านบาท ส่วนปี 2565 กระทรวงการคลังจะเก็บภาษีได้สูงกว่าเป้าหมาย 227,529 ล้านบาท ตามการเศรษฐกิจทางเศรษฐกิจ ปี 2566 กระทรวงการคลังเก็บภาษีได้สูงกว่าเป้าหมาย 120,546 ล้านบาท พอถึงปี 2567 กระทรวงการคลังจัดเก็บภาษีต่ำกว่าเป้า 79,680 ล้านบาท เนื่องจากมีการปรับลดภาษีน้ำมันดีเซลและเบนซิน เพื่อลดค่าใช้จ่ายด้านพลังงานให้กับประชาชน
สถานการณ์การจัดเก็บภาษีล่าสุดยังมีแนวโน้มว่าจะเก็บได้ต่ำกว่าเป้าหมายอย่างต่อเนื่องจากปีก่อน โดยในช่วง 9 เดือนแรกของปีงบประมาณ 2568 จัดเก็บภาษีต่ำกว่าเป้าทั้ง 3 กรม อันได้แก่ กรมสรรพากรเก็บภาษีได้ 1,667,663 ล้านบาท ต่ำกว่าเป้าหมาย 12,628 ล้านบาท กรมสรรพสามิตเก็บภาษีได้ 400,487 ล้านบาท ต่ำกว่าเป้าหมาย 48,884 ล้านบาท และกรมศุลกากรเก็บภาษีได้ 85,318 ล้านบาท ต่ำกว่าเป้าหมาย 6,482 ล้านบาท รวมทั้ง 3 กรมเก็บภาษีหลุดเป้าไป 67,994 ล้านบาท สอดคล้องกับข้อมูลความสามารถในการหารายได้ของรัฐบาลเปรียบเทียบกับ GDP มีแนวโน้มลดลงอย่างต่อเนื่องเช่นกัน จากปีงบประมาณ 2558 อยู่ที่ 16.1% ของ GDP , ปีงบประมาณ 2568 ลดลงมาเหลือ 15% และในปี 2569 คาดว่าจะลงมาอยู่ที่ 14.6% ของ GDP หากยังปล่อยสถานการณ์ดังกล่าวยังคงดำเนินต่อไป อาจส่งผลกระทบต่อการจัดทำงบประมาณรายจ่ายประจำปี โดยเฉพาะโครงการลงทุนต่างๆอาจต้องตั้งเป็นงบผูกพัน หรือ กู้เงินเพื่อชดเชยการขาดดุลเพิ่มขึ้น ซึ่งตามนโยบายของกระทรวงคลังในขณะนี้พยายามลดการขาดดุลงบประมาณลง
ด้วยเหตุผลตามที่กล่าวข้างต้นล่าสุด นายลวรณ แสงสนิท ปลัดกระทรวงการคลัง ก็ต้องออกมาขับเคลื่อนนโยบาย Data-Driven Policy โดยใช้วิธีการเชื่อมโยงฐานข้อมูลขนาดใหญ่ หรือ “Data Lake” เพื่อยกระดับกระทรวงการคลังสู่องค์กรที่ขับเคลื่อนการทำงานโดยอาศัยข้อมูล หรือ “Data-Driven Organization” ซึ่งนโยบายดังกล่าวนี้จะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการจัดเก็บภาษี โดยเฉพาะการขยายฐานภาษีนำผู้ที่อยู่นอกระบบภาษีเข้ามาอยู่ในระบบ และผู้ที่อยู่ในระบบภาษีอยู่แล้ว ต้องเสียภาษีให้ครบถ้วนถูกต้องเพิ่มมาขึ้นร รวมทั้งจูงใจให้ผู้ที่มีรายได้ไม่ถึงเกณฑ์ เข้ามาอยู่ในระบบภาษี เพื่อขอรับสิทธิสวัสดิการของรัฐตามนโยบาย Negative Income Tax หรือ ‘NIT’
ทั้งนี้ การเชื่อมโยงฐานข้อมูลขนาดใหญ่จากหน่วยงานของรัฐทั้งหมดจะครอบคลุมประชากร และหน่วยธุรกิจเกือบทั้งประเทศ สามารถนำมาพัฒนาต่อยอด หรือ ออกแบบนโยบายได้อย่างมีประสิทธิภาพ เหมาะสม แม่นยำ และตรงกลุ่มเป้าหมาย ซึ่งจะช่วยขับเคลื่อนเศรษฐกิจให้เติบโตอย่างยั่งยืน และเสริมสร้างความมั่นคงทางการคลังในระยะยาว
อย่างไรก็ตาม การยกระดับกระทรวงการคลังไปสู่ Data-Driven Organization นั้น ไม่ใช่เรื่องง่าย ยังมีปัญหาอุปสรรคอยู่พอสมควร ตัวอย่างที่ปลัดกระทรวงการคลังพูดถึงอย่างบ่อยๆ คือ กรมสรรพากรมีข้าราชการประมาณ 20,000 คน ในจำนวนนี้มีมือตรวจสอบภาษีอยู่ 10% หรือ ประมาณ 2,000 คน ทำหน้าที่ตรวจสอบภาษีเงินได้บุคคลธรรมดา โดยมีผู้ยื่นแบบแสดงรายการเงินได้ 11 ล้านคน ส่วนภาษีเงินได้นิติบุคคลมีบริษัท ห้างหุ้นส่วนนิติบุคคลที่เกี่ยวข้องประมาณ 700,000 ราย ปัญหาก็คือ กว่าเจ้าหน้าที่ฝ่ายตรวจสอบภาษีของกรมสรรพากรจะเวียนกลับมาตรวจผู้เสียภาษีรายเดิมอีกรอบใช้เวลา 3 ปี หรือ 5 ปี เจอกันครั้ง ซึ่งตามหลักการแล้วควรต้องตรวจทุกปี แต่ติดปัญหาตรงเจ้าหน้าที่ไม่พอ ตรวจทุกปีก็ไม่ไหว จึงจัดทำหลักสูตร Ai ฝึกอบรมเจ้าหน้าที่ฝ่ายตรวจสอบภาษี ซึ่งก็ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานให้กับเจ้าหน้าที่ได้ในระดับหนึ่ง ทั้งนี้เนื่องจากข้อมูลภาษีมีชั้นความลับ ไม่ใช่ Open Data เหมือนข้อมูลของหน่วยงานทั่วไป ตามประมวลรัษฎากร มาตรา 10 ห้ามเจ้าพนักงานนำข้อมูลของผู้เสียภาษีออกมาเผยแพร่ ดังนั้น จึงไม่สามารถนำเครื่องมือ Ai ที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในปัจจุบันมาใช้ประมวลผลข้อมูล หรือ Data Analytics เต็มรูปแบบได้ เพราะเกรงว่าข้อมูลธุรกิจของผู้เสียภาษีจะถูกเผยแพร่ออกสู่ภายนอก ยกเว้นกระทรวงการคลังจะพัฒนาโปรแกรม Ai ขึ้นมาใช้วิเคราะห์ข้อมูลเอง
ถามว่าเมื่อได้ข้อมูล Data Lake มาแล้วจะนำมาใช้ในการเพิ่มประสิทธิภาพการจัดเก็บภาษีอย่างไร จากข้อมูลของสำนักงานสถิติแห่งชาติ ปี 2567 ประเทศไทยมีประชากรประมาณ 66 ล้านคน ในจำนวนนี้เป็นผู้ที่อายุเกิน 15 ปีขึ้นไป อยู่ในวัยทำงานประมาณ 40.45 ล้านคน และในจำนวนนี้แบ่งออกเป็น ผู้ประกันตนในระบบประกันสังคม 24.63 ล้านคน และบุคลากรภาครัฐ เช่น ข้าราชการ ตำรวจ ทหาร ครูและพนักงานรัฐวิสาหกิจ 3.03 ล้านคน รวมเป็น 27.66 ล้านคน และส่วนที่เหลืออีก 12.79 ล้านคน เป็นผู้ประกอบการ หรือ แรงงานนอกระบบ เช่น ผู้ประกอบการขายของออนไลน์ หาบเร่แผงลอย หมอนวด คนขับแท็กซี่ วินมอเตอร์ไซด์ เป็นต้น
โดยผู้ที่อยู่ในวัยแรงงานทั้งหมดกว่า 40 ล้านคน มายื่นแบบ ภ.ง.ด. 90 และภ.ง.ด.91 กับกรมสรรพากรแค่ 11 ล้านคน ทั้ง ๆที่ประมวลรัษฎากร มาตรา 56 กำหนดให้บุคคลทุกคน เว้นแต่ผู้เยาว์ หรือ ผู้ที่ศาลสั่งให้เป็นคนไร้ความสามารถ หรือ เสมือนไร้ความสามารถ ต้องมายื่นแบบแสดงรายการเงินได้พึงประเมินที่ตนได้รับในระหว่างปีภาษี โดยคนโสดที่มีเงินได้จากเงินเดือน ถ้าเกิน 120,000 บาท/ปี หรือ เดือนละ 10,000 บาทขึ้นไป ต้องมายื่นแบบ ภ.ง.ด.91 ส่วนผู้ที่มีเงินได้นอกเหนือจากเงินเดือนถ้าเกิน 60,000 บาท/ปี หรือ เดือนละ 5,000 บาท ต้องมายื่นแบบ ภ.ง.ด.90
ปัญหา คือ กระทรวงการคลังจะจูงใจให้คนกลุ่มนี้เข้ามาอยู่ในระบบภาษีเพิ่มขึ้น เพื่อขอรับเงินช่วยเหลือ หรือ สวัสดิการแห่งรัฐ ตามนโยบาย Negative Income Tax ได้อย่างไร
อนึ่ง ปัจจุบันกระทรวงการคลังได้เชื่อมโยงข้อมูลกับหน่วยงานภายในสังกัด สามารถสร้างฐานข้อมูลขนาดใหญ่ไปแล้วไม่ต่ำกว่า 10 หน่วยงาน ได้แก่ ข้อมูลภาษีของกรมสรรพากร กรมสรรพสามิต และกรมศุลกากร , ข้อมูลผู้ที่ลงทะเบียนโครงการสวัสดิการแห่งรัฐ , ข้อมูลข้าราชการ ลูกจ้างประจำ ผู้รับเบี้ยหวัดบำนาญ ผู้ที่ค้าขายกับภาครัฐของกรมบัญชีกลาง , ข้อมูลโครงการกระตุ้นเศรษฐกิจในอดีต เช่น คนละครึ่ง เราไม่ทิ้งกัน ,ข้อมูลเครดิตบูโร , ข้อมูลเงินฝากของสถาบันคุ้มครองเงินฝาก , ข้อมูลกรมธรรม์ประกันชีวิตและประกันภัยของ คปภ. , ข้อมูลผู้ค้าสลากของสำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาล , ข้อมูลสมาชิกกองทุนการออมแห่งชาติ และข้อมูลกองทุนเงินให้กู้ยืมเพื่อการศึกษา
ส่วนที่เหลืออีก 10 ฐานข้อมูล อยู่ระหว่างการดำเนินงาน 3 ฐานข้อมูล ได้แก่ ข้อมูลผู้ใช้บริการไปรษณีย์ของบริษัท ไปรษณีย์ไทย จำกัด , ข้อมูลลูกค้าของธนาคารของรัฐ 7 แห่ง และฐานข้อมูลการรักษาพยาบาลแยกตามโรงพยาบาล ค่ายา ค่าบริการ ล่าสุด กระทรวงการคลังได้เซ็น MOU กับกระทรวงสาธารณสุขไปแล้วเมื่อวันที่ 14 สิงหาคม 2568 และส่วนที่เหลืออีก 7 ฐานข้อมูล อยู่ระหว่างการนำเสนอที่ประชุม ครม.พิจารณา อาทิ ข้อมูลค่าน้ำค่าไฟของการไฟฟ้า และการประปา , ข้อมูลผู้ประกันตนของสำนักงานประกันสังคม , ข้อมูลผู้สูงอายุ คนพิการ เด็กแรกเกิดของกระทรวงพัฒนาสังคมฯ , ข้อมูลกรมพัฒนาธุรกิจการค้า , ข้อมูลรถจดทะเบียนใหม่ ใบขับขี่ ของกรมการขนส่งทางบก และข้อมูลเกษตรกรของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เป็นต้น