จาก ‘พิเชษฐ์’ ถึง ‘แพทองธาร’ - 'ม.144' บรรทัดฐานเสี่ยงรัฐบาล

“พิเชษฐ์ เชื้อเมืองพาน” อดีต สส.เชียงราย เขต 7 พรรคเพื่อไทย อดีตรองประธานสภาผู้แทนราษฎร คนที่ 1 นับเป็นนักการเมือง “คนแรก” ภายใต้รัฐธรรมนูญปี 2560 ที่ต้องพ้นเก้าอี้จากการกระทำผิดตามรัฐธรรมนูญ มาตรา 144

พลันที่ศาลรัฐธรรมนูญมีมติข้างมาก 6 ต่อ 3 เสียง ชี้ขาดให้เขาพ้นจากสมาชิกภาพ สส. และต้องถูกตัดสิทธิสมัครรับเลือกตั้งถึง 10 ปี เนื่องจากเห็นว่า เข้าไปมีส่วนได้ส่วนเสีย ในการแปรญัตติงบประมาณ มีพฤติการณ์ขัดกันแห่งผลประโยชน์ ระหว่างส่วนตน และสาธารณะ

หลายคนอาจตั้งคำถามว่า “มาตรา 144” มีโทษรุนแรงถึงเพียงนี้เชียวหรือ บทบัญญัติดังกล่าวตามรัฐธรรมนูญปี 2560 สรุปสาระสำคัญคือ มาตรา 144 ในการพิจารณาร่าง พ.ร.บ.งบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ ร่าง พ.ร.บ.งบประมาณรายจ่ายเพิ่มเติม และร่าง พ.ร.บ.โอนงบประมาณรายจ่าย สส.จะแปรญัตติเปลี่ยนแปลง หรือแก้ไขเพิ่มเติมรายการหรือจำนวนในรายการมิได้ แต่อาจแปรญัตติในทางลดหรือตัดทอนรายจ่ายซึ่งมิใช่รายจ่ายตามข้อผูกพันอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น เงินส่งใช้ต้นเงินกู้ ดอกเบี้ยเงินกู้ เงินที่กำหนดให้จ่ายตามกฎหมาย

ในการพิจารณาของสภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา หรือคณะกรรมาธิการ การเสนอ การแปรญัตติหรือการกระทำด้วยประการใด ๆ ที่มีผลให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภาหรือกรรมาธิการมีส่วนไม่ว่าโดยทางตรงหรือทางอ้อมในการใช้งบประมาณรายจ่าย จะกระทำมิได้

โดยในคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ กรณี “พิเชษฐ์” สรุปข้อเท็จจริงได้ 3 ประเด็น คือ

1.ศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่า “พิเชษฐ์” มีส่วนในการเสนอแปรญัตติ หรือกระทำด้วยใด ๆ ในโครงการทั้ง 3 หรือไม่ ประการแรก ผู้ถูกร้องเสนอคำขอแปรญัตติเพิ่มงบในโครงการทั้ง 3 เพราะมีการลงลายมือชื่อในเอกสาร แม้จะไม่ได้เขียนข้อความเห็นชอบ แต่การลงลายมือชื่อในเอกสารราชการนั้น ย่อมต้องพิจารณาข้อความของเอกสารก่อน ประกอบกับผู้ถูกร้องมีตำแหน่งเป็นถึงรองประธานสภาฯ คนที่ 1 มาแล้วตั้งแต่ปี 2566 ย่อมทราบดีอยู่แล้วว่า การลงลายมือชื่อในเอกสารหมายความว่า เห็นด้วยกับข้อความในเอกสาร หากไม่เห็นด้วย ย่อมต้องสั่งให้มีการแก้ไข

2.ศาลรัฐธรรมนูญ เชื่อว่า “พิเชษฐ์” มีการกระทำหรือพฤติการณ์ที่ผู้ถูกร้องเกี่ยวข้องกับการดำเนินกิจกรรมกับโครงการ ทั้งจากการเข้าไปเป็นที่ปรึกษา และกรรมการในคณะกรรมการบริหาร 3 โครงการดังกล่าว โดยมีคำขอถึง 298 คำขอ จากทั้งหมด 440 คำขอ ที่จัดกิจกรรมในพื้นที่ จ.เชียงราย เขตเลือกตั้งที่ 7 (เขตเลือกตั้งของพิเชษฐ์) ดังนั้นจึงรับฟังได้ว่า โครงการจัดทำขึ้นมาโดยผู้ถูกร้องมีส่วนพิจารณาดำเนินโครงการ และมุ่งเน้นเขตเลือกตั้งที่ 7 จ.เชียงราย เป็นเขตเลือกตั้งของผู้ถูกร้อง มีพฤติการณ์มีส่วนเกี่ยวข้องกับโครงการทั้ง 3

3.ศาลรัฐธรรมนูญ เห็นว่า “พิเชษฐ์” จัดทำโครงการทั้ง 3 ต่อเนื่อง โดยปรากฏในเอกสารงบประมาณ จะดำเนินการตั้งแต่ปี 2568-2570 รูปแบบการดำเนินกิจกรรมของโครงการทั้ง 3 ในปี 2569 จะดำเนินการในรูปแบบเดียวกับปี 2568 ในลักษณะทำนองเดียวกันกับโครงการต่อเนื่อง หมายความรวมถึงพื้นที่ดำเนินกิจกรรมเช่นเดียวกันด้วย

เอฟเฟกต์สะเทือนจากกรณี “พิเชษฐ์” ดังกล่าว ถูกมองว่าเป็นบรรทัดฐานสำคัญในการจัดทำงบประมาณครั้งถัด ๆ ไปของบรรดา สส.-สว.-กมธ.คณะต่าง ๆ ไม่เว้นแม้แต่หน่วยงานภายในรัฐสภาเองก็ตาม เพราะหากจัดสรรไม่ถูกต้องทุกกระเบียดนิ้ว ก็อาจถูกร้องศาลรัฐธรรมนูญซ้ำรอย อดีต สส.เชียงราย คนนี้ได้

ขณะเดียวกันพรรคประชาชน (ปชน.) ในฐานะ “ผู้ร้อง” คดี “พิเชษฐ์” มองว่าเรื่องนี้ไม่ใช่กลไก “นิติสงคราม” แต่เป็นกลไกในการตรวจสอบเกี่ยวกับเรื่องทุจริตคอร์รัปชัน อย่างไรก็ดีปฏิเสธไม่ได้ว่า โครงสร้างของศาลรัฐธรรมนูญในปัจจุบัน คือโครงสร้างที่ถูก “พรรคส้ม” วิพากษ์วิจารณ์ตลอดมา จนถูกบางฝ่ายมองว่า “พรรคส้ม” ยอม “กลืนเลือดตัวเอง” เพื่อเล่นงานฝ่ายตรงข้าม

แต่เหนือสิ่งอื่นใด นอกจากเคสของ “พิเชษฐ์” ที่เกิดขึ้นแล้ว ตอนนี้พรรค ปชน.เริ่มมอนิเตอร์การเทงบประมาณลงพื้นที่ของ สส.หลายพรรค โฟกัสไปที่พรรครัฐบาลปัจจุบันเป็นหลัก ดังนั้นหากยังมีการกระทำคล้ายคลึงกับกรณี “พิเชษฐ์” อยู่ อาจเจอ “พรรคส้ม” ยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญดำเนินการต่อ ก็เป็นไปได้

แต่ไฮไลต์ที่หลายคนสนใจ เพราะคำวินิจฉัยดังกล่าว มีการเทียบเคียงกรณีการร้องเรียนกล่าวหา “ครม.แพทองธาร 1/1”ทั้งคณะ เมื่อเดือน พ.ค.ที่ผ่านมา โดย “นิติธร ล้ำเหลือ”พร้อมด้วยคณะ (ปัจจุบันคือคณะรวมพลังแผ่นดินฯ) ยื่นเรื่องร้องเรียนกล่าวหา ครม.แพทองธาร ชินวัตร ส่อจัดทำร่าง พ.ร.บ.งบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ 2568 ฝ่าฝืนรัฐธรรมนูญ มาตรา 144 วรรคหนึ่ง และวรรคสอง

กรณีกล่าวหา แพทองธาร ชินวัตร นายกรัฐมนตรี เศรษฐา ทวีสิน เมื่อครั้งดำรงตำแหน่งนายกฯ คณะรัฐมนตรี (ครม.) ทั้งคณะ คณะกรรมาธิการ (กมธ.) วิสามัญพิจารณาร่าง พ.ร.บ.งบประมาณฯ 2568 เจ้าหน้าที่ของรัฐที่เกี่ยวข้องกับการจัดทำร่าง พ.ร.บ.งบประมาณฯ 2568 รวมไปถึง สส. 309 คน และ สว. 175 คน ที่ลงมติเห็นชอบร่าง พ.ร.บ.งบประมาณฯ 2568 ดังกล่าว

พฤติการณ์สำคัญคือ การตัดงบประมาณชำระหนี้ให้ธนาคารรัฐในปีงบประมาณ 2568 หรือหนี้มาตรา 28 วงเงิน 35,000 ล้านบาท โยกไปใส่ไว้ในงบกลาง เพื่ออาจจะนำไปใช้ในโครงการแจกเงินดิจิทัลวอลเล็ต 1 หมื่นบาท ปัจจุบันเรื่องนี้ ป.ป.ช.พิจารณาไต่สวนอยู่

ประเด็นที่น่าสนใจ กรณีของ “พิเชษฐ์” นั้น เป็นพฤติการณ์ที่เกิดขึ้นไปแล้ว คือในงบประมาณปี 2568 ขณะที่ของ “แพทองธาร” และคณะ แม้จะมีการโยกงบดังกล่าวไป แต่ยังไม่พบพฤติการณ์ดำเนินการแจกเงินดิจิทัลรอบใหม่ตามที่ถูกกล่าวหา อย่างไรก็ดีเรื่องนี้เป็นเรื่องเชิงเทคนิคในข้อกฎหมาย ต้องรอหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเข้าไปดำเนินการตรวจสอบอย่างละเอียด

ทว่าหากใช้ “บรรทัดฐาน” ทางคดีของ “พิเชษฐ์” มาเทียบเคียงกับกรณีของ “แพทองธาร” อาจทำให้ “สส.-สว.” หายไปแทบหมดสภาฯ กลายเป็นการ “รีเซ็ตการเมือง” แบบกลาย ๆ ท่ามกลางสถานการณ์ “ลุ่ม ๆ ดอน” ของรัฐบาลปัจจุบัน ที่สถานะนายกฯก็ยังอยู่ระหว่างรักษาการ แถมโดนทั้งศึกใน-ศึกนอกรุมเร้าอยู่ขณะนี้

ดังนั้นหากกลไก “นิติสงคราม”รอบใหม่ วางบรรทัดฐานเข้าทาง “ฝ่ายอนุรักษนิยม” ที่ตอนนี้แทบจะครองใจคนไทยทั้งประเทศ ผลพวงจากสงครามชายแดนไทย-กัมพูชา

ทางออกของ “ตระกูลชินวัตร” หลังจากนี้จะเดินหมากสวนกลับอย่างไร คงต้องรอติดตามกันต่อไป