ไขความลับเมนูที่ชื่อว่าส้มตำ ทำไมถึงเรียกแบบนี้ ทั้งที่ไม่มีส้ม
ทำไมถึงเรียกว่าส้มตำ? เปิดที่มาเมนูคู่ครัวไทย ที่ตำทีไรน้ำลายสอทุกครั้ง
เปิดที่มาเมนูคู่ครัวไทย ที่ตำทีไรน้ำลายสอทุกครั้ง
“ส้มตำ” ไม่ใช่แค่อาหารจานด่วนริมทาง หรือเมนูประจำร้านส้มตำไก่ย่าง หากแต่คือหนึ่งในวัฒนธรรมการกินที่ฝังรากลึกในสังคมไทย โดยเฉพาะภาคอีสาน ที่มีเรื่องราว ความหมาย และวิวัฒนาการของเมนูนี้ยาวนานกว่าที่หลายคนคิด
ต้นกำเนิดของชื่อ “ส้มตำ”
นักวิชาการด้านภาษาศาสตร์อีสานและผู้เชี่ยวชาญด้านวัฒนธรรมอาหารพื้นบ้านระบุว่า คำว่า “ส้มตำ” เป็นคำผสมในภาษาอีสานดั้งเดิม:
“ส้ม” เป็นคำในภาษาอีสานและลาว แปลว่า “เปรี้ยว” หรือ “ของหมักเปรี้ยว” ไม่ได้หมายถึงผลไม้ “ส้ม” อย่างที่เข้าใจในภาษาไทยกลาง เช่น คำว่า “ปลาแดกส้ม” หรือ “เนื้อส้ม” ก็หมายถึงเนื้อที่หมักให้เปรี้ยว
“ตำ” หมายถึง การใช้สากทุบหรือโขลกวัตถุดิบในครก ซึ่งเป็นกรรมวิธีสำคัญในการทำอาหารอีสาน เช่น ตำแจ่ว ตำขนุน ตำมะเขือ ฯลฯ
เมื่อรวมกัน “ส้มตำ” จึงแปลได้ว่า “อาหารที่มีรสเปรี้ยวและต้องผ่านการตำ” — สะท้อนทั้งรสชาติและวิธีการปรุงอย่างชัดเจน
จาก “ตำบักหุ่ง” สู่ “ส้มตำ”
ชื่อดั้งเดิมของส้มตำในภาคอีสานคือ “ตำบักหุ่ง”
“บักหุ่ง” คือมะละกอ (คำว่า “บัก” หมายถึง “ลูก” หรือ “ผลไม้”)
“ตำบักหุ่ง” จึงหมายถึง “ตำมะละกอ”
เมนูนี้ถือกำเนิดขึ้นในวิถีชีวิตชาวบ้านที่ต้องการอาหารง่ายๆ เร็วๆ และมีรสชาติจัดจ้านจากวัตถุดิบพื้นบ้าน เช่น ปลาร้า มะกอก พริกสวน กระเทียม มะเขือเทศ หรือแม้แต่มะละกอดิบที่ปลูกกันเองตามบ้าน
ส้มตำข้ามแดน: จากลาว-อีสาน สู่ไทยและโลก
ต้นกำเนิดของส้มตำมีการถกเถียงว่าเกิดในภาคอีสานของไทย หรือทางฝั่งลาว เนื่องจากวัฒนธรรมอาหารของสองพื้นที่นี้มีความใกล้ชิดและสืบทอดต่อกันยาวนาน โดยเฉพาะบริเวณลุ่มแม่น้ำโขง
เมื่อชาวอีสานเริ่มอพยพเข้ามาทำงานในเมืองกรุงช่วงทศวรรษ 2500 เมนู “ตำบักหุ่ง” ก็เริ่มเข้าสู่ตลาดกลาง โดยมีการปรับรสให้ถูกปากคนภาคกลาง เช่น ลดความเค็ม จัดจ้านของปลาร้า และใส่น้ำตาลปี๊บถั่วลิสงแทน → กลายเป็น “ส้มตำไทย” ที่ไม่ใส่ปลาร้า
ปัจจุบันส้มตำเป็นเมนู “ครอสโอเวอร์” ที่มีหลายสูตร ทั้งไทย-อีสาน-ลาว-เวียดนาม-กัมพูชา ไปจนถึงเวอร์ชันอินเตอร์ในร้านอาหารไทยทั่วโลก
แหล่งที่มา / เอกสารอ้างอิง
1.กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม
- ข้อมูลเรื่องประวัติและความหมายของส้มตำในวัฒนธรรมไทย-อีสาน
- เว็บไซต์: http://www.ocac.go.th
2.ศูนย์วัฒนธรรมอีสาน มหาวิทยาลัยขอนแก่น
- งานวิจัยและบทความเกี่ยวกับอาหารพื้นบ้านและวัฒนธรรมการกินในภาคอีสาน
- เว็บไซต์: http://www.isanculture.kku.ac.th