สมัยรัชกาลที่ 5 สยามมีพื้นที่การปกครองกี่ตารางกิโลเมตร?

อัพเดต 1 ชั่วโมงที่ผ่านมา • เผยแพร่ 7 ชั่วโมงที่ผ่านมา

แผนที่เมืองไทยฉบับแรกของนายแม็คคาร์ธี ค.ศ. 1888 พิมพ์ประกอบรายงานการสำรวจของเขาภายใต้การว่าจ้างของรัฐบาลสยาม ใช้เวลาจัดทำนานถึง 6 ปี (ภาพจากไกรฤกษ์ นานา)

พื้นที่การปกครองหรือพื้นที่เขตแดน ในปัจจุบันอาจเป็นเรื่องปกติหรือเรื่องง่ายที่เราจะวัดหรือทราบได้ว่าพื้นที่ของเราครอบคลุมตรงไหนบ้าง แต่ในอดีตที่ยังไม่มีการใช้แผนที่เป็นจริงเป็นจัง การวัดว่าพื้นที่ตรงไหนเป็นของเราถือเป็นงานหิน เมื่อถึงยุครัชกาลที่ 5 ได้มีการจัดทำแผนที่ขึ้นเป็นฉบับแรก จึงมีการศึกษาและวิเคราะห์ว่าสมัยรัชกาลที่ 5 สยามมีพื้นที่การปกครองกี่ตารางกิโลเมตร?

การศึกษาและวิเคราะห์นี้ปรากฏอยู่ในหนังสือ “เปนดังฝรั่งตะวันตก KING CHULALONGKORN I” ของณัฐนันท์ สอนพรินทร์ ซึ่งศิลปวัฒนธรรมขอนำมาสรุปให้ทุกคนอ่าน ดังนี้…

หนังสือ “เปนดังฝรั่งตะวันตก KING CHULALONGKORN I” กล่าวไว้ว่า หากเราดูข้อมูลที่ปรากฏในบันทึกของ “สังฆราชปาลเลอกัวซ์” จะเห็นว่าสยามในตอนนั้นมีอาณาจักรเล็ก ๆ 10 กว่าแห่ง ได้แก่ ตรังกานู, กลันตัน, ปัตตานี, ไทรบุรี, สงขลา และนครศรีธรรมราช ซึ่งอยู่ในทิศใต้

ขณะเดียวกันก็มี โคราชและเขมร ทางทิศตะวันออก

ส่วนทิศเหนือเป็นอาณาจักรลาว ประกอบด้วย เชียงใหม่, นครลำปาง, เมืองแพร่, เมืองน่าน, เวียงจันทน์ และหลวงพระบาง ฯลฯ

ทั้งหมดนี้คาดว่ามีอาณาเขตยาวถึง 400 ลิเยอ และกว้าง 100 ลิเยอ (1 ลิเยอ = 3 ไมล์)

เมื่อนำมาคำนวณแล้ว จะได้ความยาว 1,200 ไมล์ คูณกับ ความกว้าง 300 ไมล์ = 360,000 ตารางไมล์ หรือ 932,400 ตารางกิโลเมตร

ณัฐนันท์ กล่าวต่อไปอีกว่า ในหนังสือของ นพ. วิบูล วิจิตรวาทการ เรื่อง“เกร็ดสนุกในอดีต” ก็มีการกล่าวถึงพื้นที่ของสยามว่ามีเนื้อที่ทั้งหมด 980,947 ตารางกิโลเมตรก่อนที่ฝรั่งเศสจะแย่งไป 467,500 ตารางกิโลเมตร เหลือ 513,443 ตารางกิโลเมตร

ส่วนในหนังสือ “Siamese Gold The Church in Thailand” ที่บอกเล่าเรื่องราวในช่วง ค.ศ. 1884-1885 (พ.ศ. 2427-2428) กล่าวไว้ว่าสยามมีพื้นที่ 500,000 ตารางไมล์ หรือ 1,295,000 ตารางกิโลเมตร

นอกจากนี้ยังมีข้อมูลของกรมแผนที่ ที่ระบุพื้นที่โดยรวมของประเทศว่ามีจำนวนถึง 552,156 ตารางไมล์ หรือ 1,430,084 ตารางกิโลมตร ดังปรากฏอยู่ในหนังสือ “Twentieth Century Impressions of Siam”

ด้วยจำนวนพื้นที่ที่ต่างกันมากขนาดนี้ ทำให้ไม่สามารถตัดสินใจว่าแท้จริงสมัยรัชกาลที่ 5 สยามมีพื้นที่การปกครองกี่ตารางกิโลเมตร?

ทว่าในหนังสือ “เปนดังฝรั่งตะวันตก KING CHULALONGKORN I” ได้หยิบยกข้อมูลเกี่ยวกับเรื่องนี้ที่น่าสนใจเพิ่มเติมเข้าไปอีก ซึ่งอาจเป็นกุญแจสำคัญที่จะทำให้เราทราบได้ว่า สรุปแล้วพื้นที่สยามสมัยรัชกาลที่ 5 มีเท่าใดกันแน่ โดยยกมาจากหนังสือ “พระพุทธเจ้าหลวงในโลกตะวันตก” ของ ไกรฤกษ์ นานา

หนังสือเล่มดังกล่าวได้หยิบข้อมูลใต้ภาพสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวแห่งสยาม ซึ่งตีพิมพ์ใน ค.ศ. 1909 (พ.ศ. 2452) หลังจากพระองค์เสด็จกลับจากการประพาสยุโรปครั้งที่ 2 ถึง 2 ปี ที่ระบุว่าประเทศสยามมีอาณาเขต 84,600 ตารางไมล์ หรือ 219,112 ตารางกิโลเมตร ซึ่งน้อยกว่าข้อมูลอื่นๆ ไปมากโข รวมถึงยังมีพื้นที่ประเทศอังกฤษ ฝรั่งเศส อเมริกา และรัสเซียปรากฏอยู่

ณัฐนันท์ จึงได้วิเคราะห์ข้อมูล โดยยกพื้นที่ใน ค.ศ. 1909 และ ค.ศ. 1999 ห่างกัน 90 ปี เพื่อให้เห็นถึงความเปลี่ยนแปลง ได้ความออกมาว่า…

“ใน ค.ศ. 1909 ประเทศสยามมีพื้นที่เพียง 84,600 ตารางไมล์ หรือ 219,114 ตารางกิโลเมตร (ตามความเข้าใจของฝรั่งคนทำข้อมูลสมัยนั้น) และ ค.ศ. 1999 มีพื้นที่ 198,114 ตารางไมล์ หรือ 513,116 ตารางกิโลเมตร (ซึ่งมีส่วนต่างถึง 133,514 ตารางไมล์ หรือ 294,001.36 ตารางกิโลเมตร )

ซึ่งตัวเลขพื้นที่คงเหลือใกล้เคียงกับข้อมูลหลาย ๆ แหล่งคือประมาณ 513,000 ตารางกิโลเมตร และน่าจะพอย้อนสืบกลับไปหาข้อมูลได้ว่าจริงๆ แล้ว ประเทศสยามมีพื้นที่เท่าไหร่ในเวลานั้น”

เมื่อย้อนดูดินแดนที่เสียไปในรัชกาลที่ 4-5 ซึ่งเสียไป 5 ครั้ง ได้แก่ เสียดินแดนเขมร 124,000 ตารางกิโลเมตร, เสียสิบสองจุไท 87,000 ตารางกิโลเมตร, เสียดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง 143,000 ตารางกิโลเมตร, เสียดินแดนฝั่งขวาแม่น้ำโขง ตรงข้ามหลวงพระบางและปากเซ 62,500 ตารางกิโลเมตร และ เสียเสียมราฐ พระตะบอง และศรีโสภณ 51,000 ตารางกิโลเมตร

หากเอาทั้งหมดมาบวกรวมกันจะได้ 476,500 ตารางกิโลเมตร และเมื่อเอามาผสมรวมกับ 513,115 ตารางกิโลเมตร (พื้นที่ประเทศปัจจุบัน) จะได้ 980,615 ตารางกิโลเมตร ซึ่งใกล้เคียงกับหนังสือหลายเล่มที่ยกขึ้นมาก่อนหน้า

จากคำถามที่ว่าสมัยรัชกาลที่ 5 สยามมีพื้นที่การปกครองกี่ตารางกิโลเมตร? จึงพอสรุปได้ว่า สมัยรัชกาลที่ 5 สยามมีพื้นที่การปกครองทั้งหมด 980,615 ตารางกิโลเมตร

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

ณัฐนันท์ สอนพรินทร์. เปนดังฝรั่งตะวันตก KING CHULALONGKORN I. กรุงเทพฯ:rePENTHOUSE, 2550.

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 10 กันยายน 2567

อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : สมัยรัชกาลที่ 5 สยามมีพื้นที่การปกครองกี่ตารางกิโลเมตร?

ติดตามข่าวล่าสุดได้ทุกวัน ที่นี่
– Website : https://www.silpa-mag.com