รู้จัก “โรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ” แบบเจาะลึกเผยสาเหตุ และ วิธีป้องกัน

อัพเดต 2 ชั่วโมงที่ผ่านมา • เผยแพร่ 2 ชั่วโมงที่ผ่านมา

ผู้สูงอายุไทยเสี่ยงซึมเศร้าสูง พบมากในหญิง มีโรคร่วม ปัญหาจิตสังคม อาการหลากหลาย ควรตรวจ วินิจฉัย รักษา และป้องกันฆ่าตัวตาย

ประเทศไทยนับได้ว่าเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (Aging society) จากข้อมูลสถิติผู้สูงอายุไทย ปี 2563 สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) พบว่ามีประชากรไทยที่อายุมากกว่า 60 ปี ถึง 12 ล้านคน คิดเป็นร้อยละ 18 ของประชากรทั้งหมด โรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ (Late-life depression : LLD) คือ โรคทางจิตเวชที่มีอาการหลักเป็นอารมณ์เศร้า บางรายอาจพบมีอารมณ์หงุดหงิดที่มากขึ้น โดยภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุมักพบร่วมกับอาการวิตกกังวล และมักพบในเพศหญิงมากกว่าเพศชาย และพบได้สูงในผู้ที่เคยป่วยเป็นโรคซึมเศร้ามาก่อน

วันแม่แห่งชาติ 2568 เปิด10 วิธีดูแลสุขภาพผู้สูงอายุใส่ใจทั้งกายและใจ

เปิดสาเหตุ “โรคซึมเศร้า” เผยอาการและวิธีการรักษาทางจิตใจ

ผู้สูงอายุนั้นผู้ป่วยมักมาพบแพทย์ด้วยอาการทางกาย เช่น ปวดเมื่อยบ่อย น้ำหนักลด นอนไม่หลับ เป็นต้น โดยที่แพทย์มักตรวจไม่พบสาเหตุที่สัมพันธ์กับอาการทางกายที่เป็น หาสาเหตุของอาการได้ไม่แน่ชัดและไม่ตรงไปตรงมา

สาเหตุโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ

พันธุกรรม
อายุมาก
มักพบในเพศหญิงมากกว่า
มีโรคประจำตัว
การรับรู้ทางประสาทสัมผัสบกพร่อง เช่น สายตาผิดปกติ หูได้ยินลดลง เป็นต้น
ความสามารถทางด้านร่างกายและความจำบกพร่อง
ยาที่รับประทาน
ติดสารเสพติด

ปัจจัยทางจิตสังคม

ความเครียด
ปัญหาด้านเศรษฐกิจ รายได้น้อย
ขาดแรงสนับสนุนจากสังคม
มีความขัดแย้งกับคนในครอบครัว
การเสียชีวิตของบุคคลรอบข้าง โดยเฉพาะการเสียชีวิตของคู่ครอง การสูญเสียตำแหน่งหน้าที่การทำงาน สูญเสียการได้รับการเคารพ
บุคลิกภาพบางอย่าง เช่น ลักษณะย้ำคิดย้ำทำ วิตกกังวล

อาการโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ

อ่อนเพลีย
วิตกกังวล
นอนไม่หลับหรือนอนมากเกินไป
เบื่ออาหารหรือรับประทานมากเกินไป
สมรรถภาพทางเพศลดลง
เคลื่อนไหวช้าลงหรือกระสับกระส่าย
สมาธิลดลง ความสามารถในการตัดสินใจลดลง
โทษตัวเอง คิดว่าตนเองไร้ค่า สิ้นหวังท้อแท้ แยกตัว ไม่อยากเข้าสังคม
คิดอยากตาย พยายามฆ่าตัวตาย
หลงผิด ประสาทหลอน

ทั้งนี้ หากสังเกตเห็นผู้สูงอายุซึมเศร้า ผู้สูงอายุอารมณ์แปรปรวน อย่าปล่อยไว้! รีบปรึกษาแพทย์เพื่อดูแลอาการ เพราะโรคซึมเศร้าผู้สูงอายุอาจเป็นโรคอันตรายได้ เพราะหากผู้สูงอายุได้รับการรักษาล่าช้า มักทำให้สมรรถภาพทางกายและใจถดถอยได้อย่างรวดเร็ว ต้องใช้ระยะเวลาในการกลับสู่ภาวะปกติ และทำให้เกิดโอกาสในการกลับมาเป็นโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุซ้ำสูง และมักดื้อต่อการรักษา

โดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุที่มีโรคประจำตัวร่วมด้วยแล้ว ผลจากโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุจะยิ่งทำให้โรคทางกายเลวร้ายลงได้ เนื่องจากผู้สูงอายุมักไม่ให้ความร่วมมือในการรักษา จึงทำให้การรักษาเป็นไปด้วยความยากลำบากยิ่งขึ้น และผลการรักษาไม่ดีเท่าที่ควร ส่งผลให้อัตราการเสียชีวิตเพิ่มขึ้นสูงและเพิ่มจำนวนวันในการนอนโรงพยาบาลนานกว่าผู้ป่วยที่ไม่ได้มีโรคซึมเศร้าร่วม

นอกจากนี้ผู้สูงอายุที่ป่วยด้วยโรคซึมเศร้า แม้จะมีอัตราการพยายามฆ่าตัวตายต่ำกว่าช่วงวัยทั่วไป แต่มีอัตราการฆ่าตัวตายสำเร็จสูงบุคคลใกล้ชิดในครอบครัวจึงต้องระวังเป็นอย่างมาก

การวินิจฉัยโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ

ภาวะซึมเศร้าผู้สูงอายุเบื้องต้นแพทย์จำเป็นต้องสัมภาษณ์ประวัติ ตรวจร่างกาย ตรวจทางระบบประสาท และส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการที่จำเป็นเพื่อแยกโรคอื่น ๆ ออกจากโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุก่อน เนื่องจากในกลุ่มผู้สูงอายุมักมีอาการที่คล้ายคลึงกับโรคอื่น ๆ ได้ เช่น บางรายอาจมีภาวะเกลือแร่ผิดปกติทำให้มีอาการอ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย เฉี่อยชา เป็นต้น

การวินิจฉัยโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุแพทย์จะใช้อาการในการวินิจฉัยเป็นหลัก โดยอ้างอิงตามเกณฑ์การวินิจฉัยโรคซึมเศร้า DSM-5 Criteria คือ หากคุณมีอาการอย่างน้อย 5 ข้อในทั้งหมด 9 ข้อ โดยต้องมีอาการในข้อที่ 1 หรือ 2 และอาการดังกล่าวเกิดขึ้นต่อเนื่องกันนานเกิน 2 อาทิตย์ และส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิต

อารมณ์เศร้า
สนใจสิ่งที่เคยสนใจลดลง
น้ำหนักเปลี่ยนแปลง
นอนไม่หลับหรือนอนมากเกินไป
เคลื่อนไหวช้าลงหรือกระสับกระส่าย
อ่อนเพลีย
สิ้นหวังท้อแท้
สมาธิแย่ลง
คิดอยากตาย พยายามฆ่าตัวตาย

การรักษาโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ

รักษาด้วยจิตบำบัด

สำหรับผู้ป่วยโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุที่อาการไม่รุนแรง แพทย์อาจจะใช้วิธีรักษาซึมเศร้าผู้สูงอายุด้วยจิตบำบัดเพียงอย่างเดียว แต่ในผู้ป่วยที่มีระดับความรุนแรงของอาการปานกลาง หรือรุนแรง แพทย์จะรักษาด้วยการใช้จิตบำบัดควบคู่กับการรับประทานยา การรักษาโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุด้วยจิตบำบัดนั้นมีทั้งแบบระยะสั้นและระยะยาว หลากหลายรูปแบบ ได้แก่ จิตบำบัดทางความคิดและพฤติกรรม Cognitive Behavioral Therapy (CBT) พฤติกรรมบำบัด จิตบำบัดระหว่างบุคคล Interpersonal theraphy (IPT) ครอบครัวบำบัด การฝึกทักษะต่าง ๆ ที่สำคัญ เช่น ทักษะการแก้ปัญหา Problem solving therapy (PST) ทักษะการจัดการความเครียด ทักษะการจัดการความโกรธ ทักษะการสื่อสาร เป็นการสร้างเสริมทักษะชีวิต ทั้งนี้สามารถใช้จิตบำบัดร่วมกับการรับประทานยาในผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงมากขึ้นได้

รักษาด้วยยา

สำหรับคนไข้โรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุที่มีอาการรุนแรงมากขึ้นแพทย์จะรักษาด้วยยาโรคซึมเศร้าเพื่อปรับสารสื่อประสาทในสมอง ช่วยควบคุมอารมณ์ของผู้ป่วย ในบางรายอาจใช้การรักษาซึมเศร้าในผู้สูงอายุด้วยการพูดคุยร่วมด้วย การเลือกยาจะเลือกตามชนิดของโรคซึมเศร้าที่ผู้ป่วยเป็น สิ่งสำคัญของการรักษาด้วยยาคือผู้ป่วยต้องรับประทานยาตามที่แพทย์สั่งอย่างต่อเนื่อง ไม่ควรหยุดยาเองเพราะจะทำให้อาการกำเริบได้

รักษาด้วยไฟฟ้า

การรักษาโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุด้วยไฟฟ้า (Electroconvulsive therapy : ECT) คือการปล่อยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าผ่านศีรษะเพื่อไปกระตุ้นเซลล์สมองผ่านสมองส่วนหน้าซึ่งเป็นส่วนที่เกี่ยวข้องกับอาการซึมเศร้าและอาการทางจิตเวช วิธีนี้เหมาะสำหรับผู้ป่วยโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุที่ใช้การรักษาด้วยการพูดคุยและการใช้ยาไม่ได้ผลหรือผู้ป่วยภาวะซึมเศร้าผู้สูงอายุที่มีอาการรุนแรงมากมีความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตายสูง

มีความเข้าใจปัญหาสุขภาพจิต Psychoeducation

โรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุนั้นตัวผู้สูงอายุ ครอบครัว และผู้ดูแลควรมีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับปัญหาทางด้านสุขภาพทั้งทางด้านร่างกายและจิตใจ หมั่นสำรวจอารมณ์และความเครียดเพื่อรับมือและจัดการกับภาวะซึมเศร้าผู้สูงอายุได้อย่างเหมาะสม

ป้องกันการฆ่าตัวตาย Suicidal Precaution

เก็บอุปกรณ์ ของมีคม อาวุธ ยาอันตราย สารเคมี ไว้ในที่มิดชิด เข้าถึงยาก
หลีกเลี่ยงการพาไปตึกสูง
จัดสิ่งแวดล้อมให้รู้สึกสงบ และปลอดภัย
มีครอบครัว หรือผู้ดูแลอยู่ใกล้ชิด

กระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ Cognitive Stimulation

ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีกิจกรรมทำ
กระตุ้นให้ช่วยเหลือตนเอง
การผ่อนคลาย Relaxation
หากิจกรรมผ่อนคลายที่ผู้สูงอายุชื่นชอบ เช่น ไปเดินตลาด ไปวัด สวดมนต์ ชมธรรมชาติ เลี้ยงสัตว์
ออกกำลังกายให้เหมาะสมกับร่างกาย
นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ
รับประทานอาหารที่มีประโยชน์