บายแบก...ปราสาทติดชายแดน

เห็นเพื่อนบ้านจอมเกเร จ้องจะเคลมเอาปราสาทที่ติดชายแดน ขอย้ำคำว่า “ติด” บางที่ก็ใกล้ชายแดนมาก แต่ถึงจะติดหรือใกล้ ใครที่ได้ไปเห็นทำเลที่ตั้ง และเห็นพื้นที่จริงก็จะรู้ว่า…มันอยู่ในเขตแดนไทย ผมเขียนต้นฉบับนี้อยู่ในช่วงที่ยังมีการสู้รบที่ชายแดน ผู้แทนรัฐบาลที่คนไทยไม่ไว้วางใจที่สุด กำลังไปเจรจากับผู้นำเพื่อนบ้านเกเรที่มาเลเซีย ผลออกมาอย่างไรไม่รู้ รู้แต่ว่า ผู้ว่าฯ สุรินทร์ ได้ประกาศให้พื้นที่จังหวัดสุรินทร์ เป็นพื้นที่ประสบภัยพิบัติจากการสู้รบแล้ว

ทั้งนี้ทั้งนั้น มูลเหตุมาจากเพื่อนบ้านเกเร จะมาเคลมเอาปราสาทที่อยู่ติดกับชายแดน แต่ในเขตบ้านเรานั่นเองได้ที่ตั้งปราสาท ก็หมายถึงเส้นเขตแดนก็จะต้องขยับตามด้วย และนั่นเราก็จะเสียดินแดนไปโดยปริยาย

บ้านเรามีปราสาทหินที่ตั้งใกล้ชายแดนหลายแห่ง ด้วยว่าในสมัยขอมมีอำนาจ ยังไม่มีเขตรัฐชาติ ไม่ว่าจะไทยหรือกัมพูชา ดินแดนแถบนี้ถูกปกครองโดยขอม ซึ่งพวกเขาก็สร้างสิ่งปลูกสร้างปราสาทหินต่างๆ เล็กบ้าง ใหญ่บ้าง กระจายกันอยู่โดยทั่ว แต่เมื่อมีการแบ่งพื้นที่เป็นรัฐชาติ เป็นชาติไทย เป็นชาติกัมพูชา ถ้าแต่ละประเทศยอมรับว่าในเมื่อมีเขตแดน แล้วในดินแดนของตนมีปราสาทหินอยู่ ก็เป็นของชาตินั้นไป

ถ้าเป็นแบบนี้ทุกอย่างก็จบ ก็ไม่มีปัญหา แต่ที่มันมีปัญหาเพราะ ถ้าปราสาทหินอยู่ในดินแดนคนอื่นแล้วฉันไม่ยอม อ้างว่านั่นแหละเป็นศิลปะของขอม ปราสาทหินก็ต้องเป็นของกัมพูชาด้วย เพราะตีขลุมและเคลมเก่งแบบนี้ มันถึงได้มีปัญหากัน จนต้องรบกัน

อย่างที่ผมบอกแต่แรกแล้วว่า บ้านเรามีปราสาทหินที่อยู่ใกล้ชายแดนหลายแห่ง อย่างสด๊อกก๊อกธม ที่สระแก้ว นั่นก็ใกล้ชายแดน แต่ก็ไม่ใกล้เหมือนกลุ่มปราสาทตาเมือน หรือปราสาทตาควาย คราวนี้จะพาไปให้รู้จักกับปราสาทที่อยู่ใกล้ชายแดนอีกที่หนึ่ง อยู่ใกล้ชายแดนแต่ไม่รู้ว่าใกล้เท่าไหร่ ดูจากแผนที่ก็ห่างไม่มาก เรามารู้จักกับปราสาทนี้กัน

ภายในของปราสาทองค์กลาง

อันที่จริงผมเคยไปปราสาทแห่งนี้มาครั้งแรกเมื่อเกือบ 20 ปีก่อน เมื่อครั้งที่ทำข้อมูลพื้นที่มรดกโลกเขาใหญ่ฯ-ดงพญาเย็น เพื่อเป็นการรวบรวมข้อมูลนำมาจัดแสดงที่ศูนย์บริการนักท่องเที่ยว บนอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ (ไม่รู้ว่าเดี๋ยวนี้เขาเอาข้อมูลออกไปหรือยัง) โดยผมต้องไปทำข้อมูลสถานที่สำคัญใกล้กับพื้นที่มรดกโลกดังกล่าวด้วย นั่นแหละจึงได้มีโอกาสไปที่ปราสาทแห่งนี้

ดังนั้น รูปภาพที่เอามาประกอบในบทความนี้ จึงเอามาผสมปนเปกันระหว่างรูปเมื่อเกือบ 20 ปีก่อน และรูปล่าสุดเมื่อปลายปี 2567 ท่านผู้ชมก็สังเกตเอา ถ้าในรูปปราสาทยังรกๆ มีต้นไม้ขึ้นคลุม ต้นยางพารายังต้นเล็กๆ ปราสาทไม่มีเหล็กค้ำ นั่นแหละสภาพเมื่อเกือบ 20 ปีก่อน

ปราสาทบายแบกเมื่อ 20 ปีที่แล้ว

ผมกำลังจะเอ่ยถึง ปราสาทบายแบก บ้านสายโท 5 ต.จันทบเพชร อ.บ้านกรวด จ.บุรีรัมย์ ซึ่งเป็นหนึ่งในอำเภอที่ประสบภัย ที่ต้องอพยพเพราะมีกระสุนระเบิดจากเพื่อนบ้านเกเรยิงมาโดนบ้านเรือนของราษฎรด้วย ซึ่งผมเข้าใจว่าเดี๋ยวนี้หลายหมู่บ้านที่ใกล้ชายแดนคงอพยพไปแล้ว หมู่บ้านและอำเภอบ้านกรวดคงเต็มไปด้วยทหารและการตรวจตราอย่างเข้มงวด

ประตูหลอกด้านหลังของปราสาทองค์กลาง

ปราสาทองค์ริม สร้างเหล็กค้ำไว้แล้ว

ปราสาทบายแบกนี้ จริงๆ ก็ไม่ไกลจากตัวอำเภอบ้านกรวดเท่าไหร่ แต่ทางเข้านั้นซอกแซกและใกล้กับชายแดนมาก ใกล้ๆ กัน มีที่ตั้งทหารพรานของเราด้วย ซึ่งมีฐานทหาร ฐาน ตชด. อยู่ตลอดแนวชายแดนตลอดแนว ผมไปมาล่าสุดปลายปี 67 ก็ยังรู้สึกว่าเปลี่ยว แล้วคิดดูว่าเมื่อ 20 ปีก่อนจะเปลี่ยวขนาดไหน

ย่านนี้มีทางเชื่อมต่อกันไปได้หมด แต่จะเป็นทางลูกรังสภาพดี พื้นที่ก่อนที่จะเข้าไปหาปราสาทจะผ่านอ่างเก็บน้ำห้วยตะโก (ไม่ไกลกันมีช่องสายตะกู ที่ผ่านแดนไปเขมรได้ มีชื่อคล้ายกัน) เทียบกับครั้งก่อนตอนที่ไปเมื่อนานมาแล้ว เคยเห็นมีดอกบัวหลวงเต็มไปทั้งชายน้ำ แต่ไปคราวนี้น้ำแห้งลงไปเยอะ ตามชายน้ำมีคนเอาวัวควายมาเลี้ยงกันเต็มไปหมด

อ่างเก็บน้ำห้วยตะโก

พื้นที่ย่านนี้เขาปลูกยางพารากัน ปลูกกันมานานแล้ว สมัยก่อนเพิ่งจะเริ่มปลูก บางส่วนก็กรีดได้แล้ว ไปคราวนี้ มีแต่สวนยางพาราเต็มไปหมด ครึ้มไปทั่วบริเวณ ปราสาทบายแบก ตั้งอยู่ท่ามกลางสวนยางพาราที่รายล้อมนี่เอง

วันที่ผมเดินทางไป มีชาวบ้าน 4-5 คนกำลังกรีดยาง มาดูแลสวนยาง เมื่อถามไถ่ดูเห็นบอกว่าต้องมากันหลายคน เพราะมีช้างป่าในพื้นที่ด้วย อันนี้ข้อมูลใหม่ ผมก็เพิ่งจะรู้ว่ามีช้างด้วย แต่ก็น่าจะจริง เพราะทางไปปราสาทตาควาย หรือตาเมือน ก็จะมีป้ายบอกให้ระวังช้างป่า

ปราสาทบายแบก ถ้าไม่โดนขุดล่าสมบัติ คงไม่พังแบบนี้

สภาพภายในของปราสาท องค์ที่เหลือส่วนยอด

สำหรับปราสาทบายแบก เป็นปราสาทเล็กๆ 3 หลัง สร้างจากอิฐ สภาพผุพังลงไปมาก ปราสาทองค์กลางซึ่งน่าจะเป็นปราสาทประธาน เหลือเพียงฐานครึ่งองค์ เหมือนปราสาททางซ้าย ส่วนปราสาททางขวา ยังเหลือส่วนยอดที่สูงขึ้นไปเพียงครึ่งองค์ ตอนนี้มีเหล็กมาค้ำไว้อยู่ มีร่องรอยของกำแพงล้อมรอบ และมีซุ้มประตูทางเข้า รวมทั้งชิ้นส่วนประกอบของปราสาทที่ใช้ตกแต่งบางส่วนเป็นหินทราย บางส่วนเป็นศิลาแลง กระจายกันอยู่ นี่คือสภาพปัจจุบันที่ปรากฏ

หินที่มีรูปร่างคล้ายแท่นโยนี

ซุ้มประตูทางเข้าในส่วนของกำแพงแก้ว

เมื่อลองค้นดูข้อมูลของกรมศิลปากร ที่เขาไปทำทำเนียบปราสาทหินในไทยไว้ ได้ความว่า ปราสาทบายแบกนี้ เป็นปราสาทที่ก่อด้วยอิฐไม่สอปูน จำนวน 3 องค์ วางตัวในแนวทิศเหนือ-ใต้ บนฐานศิลาแลงเดียวกัน ปราสาทแต่ละหลังมีประตูทางเข้าด้านทิศตะวันตกด้านเดียว ด้านอื่นเป็นประตูหลอก

ต้นไม้ใหญ่ขึ้นปกคลุมในบริเวณปราสาท

เสาประดับกรอบประตูแปดเหลี่ยมสร้างด้วยหินทราย ปัจจุบันส่วนยอดของปราสาทด้านทิศเหนือยังพอสันนิษฐานรูปแบบทางสถาปัตยกรรมได้ ปราสาทหลังกลางและด้านทิศใต้พังทลาย เหลือเพียงเรือนธาตุ มีกำแพงแก้วและซุ้มประตู สร้างด้วยอิฐไม่สอปูน มีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าล้อมรอบปราสาททั้ง 3 หลัง มีซุ้มประตูทางเข้าด้านทิศตะวันตก

ปราสาทแห่งนี้ปรักหักพังอย่างมาก

บริเวณปราสาทพบฐานประติมากรรมหินทราย เสาประดับกรอบประตูแปดเหลี่ยม ปราสาทจำลองและบัวยอด พิจารณาจากชิ้นส่วนของปราสาทที่พบ คาดว่าอายุอยู่ในช่วงราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 นี่คือข้อมูลของสำนักศิลปากรที่ 12 จังหวัดนครราชสีมา กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม

แผนผังของปราสาทบายแบก

ปราสาทบายแบก ภาพเก่าที่กรมศิลปากรไปสำรวจ จะเห็นว่ามีต้นไม้ขึ้นเกาะกุม

สรุปว่าปราสาทพังเป็นส่วนใหญ่ ผมไปถ่ายเอารูปของกรมศิลปากรรวมทั้งแผนผังปราสาทมาฝากท่านผู้อ่านด้วย

ปราสาทที่เห็นไม่สวยแล้วครับ พังไปเยอะ แต่เอามาเล่าให้รู้จักไว้ เพราะเป็นปราสาทติดชายแดนเช่นกัน ถ้าเราซ่อมจนสวย เขาอาจจะอยากมาเอาอีกก็ได้..