กฎพิกล คนประหลาด: สำรวจความกลัวเบื้องหลัง Rules of Horror กับความคลุมเครือและภาวะ Uncanny
ถ้าคุณอยู่ในศาลารอรถ จงทำตามกฎเหล่านี้
ถ้าคุณลืมตาตื่น เข็มนาฬิกาบอกเวลา 01.01 แล้วไม่เดินต่อไป จงอย่าตกใจ
ถ้าคุณทำงานในร้านอาหารห่างไกล นี่คือกฎที่ต้องทำตาม
แค่อ่านแค่นี้เราก็ขนลุกขึ้นมากลายๆ แล้ว เราเริ่มนึกถึงเหตุการณ์แปลกๆ ที่ว่าจะไกลตัวก็ไม่ใช่ ใกล้ตัวก็ไม่เชิง นึกภาพเงื่อนไขบางอย่าง ที่จริงๆ เป็นเรื่องธรรมดา แต่อาจกลายเป็นเหตุการณ์ประหลาด
โดยรวม เราอาจเรียกเรื่องสยอง หรืองานเขียนแนวสยองแบบใหม่ ว่าเป็น ‘เรื่อง’ ซึ่งจริงๆ ก็ไม่เชิงเป็น ‘เรื่อง’ เนื่องจากมันไม่ได้เล่าเรื่อง เล่าความสยอง กระทั่งแทบไม่ได้บอกอะไรเราถึงสิ่งสยอง ความน่ากลัว สัตว์ประหลาด หรืออะไรแก่เราอย่างแจ่มแจ้งแม้แต่น้อย แต่เรื่องแนวสยองแบบกฎนี้ เราน่าจะเรียกรวมๆ ว่าเป็น กฎแห่งความสยอง หรือ Rules of Horror เป็นอีกหนึ่งพลังของความคลุมเครือที่ทำงานกับจิตใจของเรา
เมื่อเรามองงานเขียนแนวใหม่ที่มาในรูปแบบกฎ งานเขียนแสนจะเรียบง่าย แต่ดูเหมือนว่าจะทำงานกับความรู้สึกและจินตนาการของเราอย่างมาก และถ้ามองย้อนไปในฐานะส่วนหนึ่งของเรื่องแนวสยองขวัญ กฎสยองหรือกฎแปลกประหลาด แทบไม่ต้องใช้รูปแบบความสยองขวัญใดๆ อย่างการเล่าถึงที่มาต่างๆ ของความสยองสยอง หรือการสร้างความตระหนกตกใจกับเราเลย
แต่กฎทั้งหลาย กำลังทำให้สมองของเราสร้าง ‘ส่วนที่ไม่ถูกเล่า’ ทำให้คลังความสยอง สิ่งสยองขวัญทั้งหลาย ล้วนเกิดขึ้นในหัวของเราเอง เป็นเราที่ดึงลิ้นชักสิ่งประหลาดที่เรารู้จักดี ให้กลับมาเติมกฎต่างๆ เหล่านั้นจนกลายเป็นเรื่องราวในจินตนาการ
กฎ ความคลุมเครือ และความกลัวบรรพกาล
ความน่ากลัวในความเรียบง่าย แบบในกฎแห่งความสยอง ค่อนข้างเชื่อมโยงกับความกลัวที่ยิ่งใหญ่และสลับซับซ้อนของมนุษย์ คือความกลัวต่อความคลุมเครือหรือความไม่รู้ และความกลัวในความจ้อยร่อยของมนุษย์ ความกลัวในกฎและการต้องอยู่ในกฎของมนุษย์เรานี่เอง
เรื่องกฎแห่งความสยองฟังดูเป็นเรื่องใหม่ แต่จริงๆ มนุษย์เราอยู่กับกฎเกณฑ์แห่งความสยองที่มองไม่เห็นมาช้านานแล้ว เราห้ามมองกระจกในเวลาเที่ยงคืน ห้ามข้ามธรณีประตู ห้ามทักเสียงต่างๆ ห้ามกินของบางสิ่ง เราแม้จะเป็นโลกแห่งวิทยาศาสตร์และเหตุผลแล้ว แต่เราเองถ้าไม่จำเป็นก็จะไม่ละเมิดกฎเหล่านั้น
คำถามคือ แล้วเกี่ยวอย่างไร การมีอยู่ของกฎ ในแง่หนึ่งสะท้อนให้เห็นว่ามนุษย์เราอยู่ภายใต้อำนาจหรืออิทธิพลบางอย่างที่เรามองไม่เห็น ความกลัวในสิ่งที่เรามองไม่เห็นและไม่เข้าใจ เป็นความกลัวที่พื้นฐานที่สุดของมวลมนุษยชาติ
การมาของกฎประหลาด ที่บิดเบี้ยวสิ่งรอบตัวของเราให้กลายเป็นพื้นที่ที่เราเอาตัวรอดด้วยการทำตามกฏ จึงเป็นการทำให้เราอยู่ในเงื่อนไขของมนุษย์แบบบรรพกาล คือเรากลายเป็นไม่รู้จักสิ่งที่เราคิดว่าควรจะธรรมดา ในแง่นี้เรื่องเล่าแนวกฎประหลาดจึงค่อนข้างเล่นกับความกลัวคล้ายกับความสยองแบบ Cosmic Horror คือทำให้เราอยู่ในจักรวาลที่เรากลายเป็นเพียงธุลี เป็นเพียงตัวตนที่ต้องทำตามกฎเพื่อเอาตัวรอด
นอกจากกฎที่ทำให้เราสูญเสียอำนาจที่เราเคยมี เสียความเข้าใจในโลกที่เราคุ้นเคย ความพิเศษของกฎที่ค่อยๆ พาเราไปสำรวจและบอกข้อปฏิบัติต่างๆ คือความคลุมเครือ นี่ถือเป็นความอัจฉริยะอย่างหนึ่งของเรื่องแนวกฎประหลาด โดยตัวกฎจะใช้รูปแบบของ rule book หรือ instructor ที่อธิบายขั้นตอนต่างๆ อย่างชัดเจน แต่ในความชัดเจนนั้น สิ่งที่เรากำลังเผชิญหน้าอยู่ กลับไม่ถูกพูดถึงเลย
นี่คือความเท่ และอาจเป็นกลวิธีสำคัญที่กฎประหลาด ทำให้เราเข้าสู่โลกที่กฎสร้างขึ้นได้ คือเราคุ้นเคยกับคู่มือหรือแนวทางต่างๆ ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็นสิ่งที่แจ่มแจ้งและเป็นรูปธรรมสำหรับผู้อ่าน กฎจะค่อยๆ ให้ภาพของสถานที่ ของเงื่อนไขการทำงาน ให้ภาพประตู หน้าต่าง ห้อง เสียง ยกเว้นอะไรบางอย่างที่เรากำลังรับมือ รวมถึงสาเหตุของสิ่งที่เราต้องตกอยู่ในสภาวะทำตามกฎอย่างเคร่งครัด
จิตใจของมนุษย์เรา ยิ่งคลุมเครือ เรายิ่งกลัว และยิ่งตัวเรื่องให้ภาพพื้นที่ส่องสว่าง ในเงามืดนั้น เรื่องเล่าแนวกฎสยอง ก็ปล่อยให้เป็นหน้าที่ของจินตนาการของเราในการต่อเติมความกลัว และสร้างเหตุผลต่างๆ นาๆ และภาพของปีศาจอันบิดเบี้ยวขึ้นในเติมเต็มกฎเหล่านั้นด้วยตัวเอง
ภาวะบังคับและภาวะ Uncanny
ความสนุกของกฎสยอง คือเมื่อเราอ่านกฎ จินตนาการของเราจะพาไปยังพื้นที่ของกฎนั้นๆ เราจะอยู่ในภาวะบังคับไปโดยปริยาย รวมถึงเราจะพาตัวเองไปอยู่ในสถานที่และเหตุการณ์นั้นๆ เช่น ห้องปิดตาย ป้ายรถเมล์ที่เราบังเอิญไปอยู่ หรือการต้องทำงานในพื้นที่ยากลำบาก ทำงานกะดึก
ทั้งตัวกฎที่บังคับเรา และบริบทของกฎนั้นๆ มักจะเป็นการทำให้เราอยู่ในพื้นที่เชิงบังคับ ทั้งการถูกบังคับให้เอาตัวรอด และในขณะเดียวกัน บทบาทหรือบริบทของกฎ เช่น การที่เราต้องกลับรถทัวร์ในพื้นที่ประหลาด การทำงานในร้าน ตัวบริบทเองก็เป็นความกดดัน ที่ทำให้เราจินตนาการตัวเองเข้าสู่บทบาทของเรื่องราวที่เราสร้างขึ้นในเองจินตนาการ อย่างการทำงานในร้านกะดึก การยอมต้องทำตามเงื่อนไขแปลกๆ
ในทำนองเดียวกันคือการเล่นกับความประหลาด นอกจากตัวกฎและบริบทที่เราพอจะจินตนาการและเอาตัวไปใส่ในกฎหรือเงื่อนไขนั้นๆ เพื่อเอาตัวรอด กฎประหลาดเหล่านี้มักพูดถึงสถานการณ์ หรือเหตุการณ์ที่เราจินตนาการได้ คือเป็นเรื่องธรรมดาสามัญ ที่ถูกทำให้แปลกประหลาดขึ้นเรื่อง
ตรงนี้เองที่ทำให้เรา สามารถรู้สึกถึงความบิดเบี้ยวของสิ่งที่เราคุ้นเคย ลองนึกภาพห้องนอนที่เรารู้สึกมันมีจุดแปลกเล็กๆ ที่ค่อยๆ ถ่างขยายและซับซ้อนไปกันใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ ร้านอาหาร ป้ายรถเมล์ ออฟฟิศ ล้วนเป็นฉากที่เราเคยประสบพอเจอได้ทั้งนั้น
ความกลัวประเภทหนึ่ง ที่มีความลึกซึ้งชวนขนลุก เป็นความกลัวไม่ได้เกิดจากความตกใจ หรือการเจอกับเหตุการณ์ที่รุนแรง การฆาตกรรม ความเน่าเฟะและอื่นๆ กลับกันมันเป็นความกลัวที่เราเผชิญหน้ากับสิ่งที่คับคล้ายคับคลา แต่ก็ไม่ใช่สิ่งที่เราคุ้นเคยเสียทีเดียว ความกลัวจากจิตไร้สำนึกที่เรียกว่า ‘uncanny'
คำว่า uncanny เป็นนิยามหรือคำอธิบายของซิกมันด์ ฟรอยด์ (Sigmund Freud) ภาษาเยอรมันใช้คำว่า Unheimlich ซึ่งหมายถึง unhomely คือเทียบกับบ้าน เป็นพื้นที่ที่เราทั้งคุ้นเคย และไม่คุ้นเคยไปพร้อมๆ กับความกลัวนี้ จริงๆ แค่อ่านหรือเขียนเองก็ขนลุกเอง เป็นความรู้สึกขนลุกและพรั่นพรึง เป็นควมกลัวที่สั่นไหวตัวตนและสิ่งที่เราคุ้ยเคย บางครั้งเกี่ยวข้องกับบางสิ่งที่หลงลืมไปหรือตั้งในปฏิเสธ ในกรณีนี้อาจหมายถึง ความกลัวลึ้งซึ้งที่มนุษย์เราเคยกลัวความไม่รู้ที่พูดถึงตอนต้น
ความขนลุกที่เราคุ้นเคย เช่นการเห็นตุ้กตาที่ละม้ายคล้ายคน หุ่นยนต์ที่เหมือนกับคน ตัวตนที่เหมือนกับเงาของเรา เป็นสิ่งที่คล้าย แต่ไม่ใช่ และไม่เชิง
อีกตัวอย่างที่พอจะทำให้เข้าใจ ความกลัวในสิ่งที่เราคุ้นเคย และเป็นอีกรูปแบบของเรื่องสั้นๆ ที่เขย่าขวัญในอินเตอร์เน็ต ประเภทเรื่องสยองสองบรรทัด เช่น เรื่องเล่าที่ถึงเหตุการณ์ เมื่อเราได้ยินเสียงแม่ หรือใครซักคนที่เดินอยู่ข้างล่าง แล้วกลับมีเสียงแม่ดังขึ้นว่านั่นไม่ใช่เธอ เป็นต้น
ตัวกฎแห่งความสยอง จึงเป็นอีกหนึ่งรูปแบบเรื่องสยองขวัญ รูปแบบเรื่องเล่าที่ใช้กฎ และเติบโตขึ้นจากโลกออนไลน์ เป็นรูปแบบที่ถูกเขียนขึ้นในกล่องข้อความ ในสเตตัส หรือเว็บบอร์ด ทำให้เกิดรูปแบบการเขียนกฎเป็นข้อๆ เล่าเรื่องราวที่กระชับ สั้น ไม่ซับซ้อน และน่าจะเติบโตขึ้นพร้อมกับกระแสความสยองแบบเลิฟคราฟ ที่ความกลัวมากับความแปลกประหลาด เล่นกับจิตใจของมนุษย์
ความเข้าใจทำให้เราได้สำรวจรูปแบบของความกลัวที่อาจจะซับซ้อนและสั่นสะเทือน จากความกลัวจากอันตราย การถูกทำร้าย หรือการเห็นสิ่งที่สยดสยอง กลายเป็นความกลัวที่เกิดจากความประหลาด จากสิ่งที่เราคุ้นเคย เป็นความหวาดหวั่นใจ ขนลุก และที่สำคัญคือ เป็นรูปแบบความกลัวที่เปิดให้เราดึงลิ้นชักสิ่งน่ากลัวมาต่อเติมกฎต่างๆ ได้อย่างไม่สิ้นสุด
อ้างอิงจาก
Graphic Designer: Manita Boonyong
Editorial Staff: Paranee Srikham