แนวโน้มการสู้รบ หลังข้อตกลงหยุดยิงไทย-กัมพูชา กับโจทย์ใหญ่ที่รออยู่

การประชุมหารือเพื่อแก้ไขข้อพิพาทไทย-กัมพูชา โดยมีอันวาร์ อิบราฮิม นายกรัฐมนตรีมาเลเซีย เป็นประธานและเจ้าภาพจัดการประชุม ที่เมืองปูตราจายา ประเทศมาเลเซีย เมื่อวานนี้ (28 กรกฎาคม) เสร็จสิ้นลงแล้วพร้อมกับแถลงการณ์ร่วมซึ่งระบุว่า ทั้งไทยและกัมพูชาต่าง ‘เห็นพ้อง’ บรรลุข้อตกลงหยุดยิงทันที โดยไม่มีเงื่อนไข ซึ่งมีผลตั้งแต่เวลา 24.00 น. ของวันที่ 28 กรกฎาคมที่ผ่านมา รวมถึงการเปิดโอกาสให้กองทัพทั้งสองประเทศได้พูดคุยหารือกันอย่างไม่เป็นทางการในวันนี้ (29 กรกฎาคม) และเตรียมจัดการประชุม ‘คณะกรรมการชายแดนทั่วไป’ (General Border Committee: GBC) ในวันที่ 4 สิงหาคม โดยมีกัมพูชาเป็นเจ้าภาพ

คำถามสำคัญที่ตามมาคือ แนวโน้มการสู้รบระหว่างไทย-กัมพูชาต่อจากนี้จะเป็นอย่างไร มีอะไรที่ต้องจับตามอง อีกทั้งการปะทะกันประปรายหลังข้อตกลงหยุดยิงนั้น จะส่งผลต่อการเจรจาภาษีกับโดนัลด์ ทรัมป์ ก่อนเดดไลน์ 1 สิงหาคมนี้ หรือไม่

แนวโน้มการสู้รบ หลังข้อตกลงหยุดยิง

ศ.กิตติคุณ ดร.สุรชาติ บำรุงสุข ผู้เชี่ยวชาญด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ยุทธศาสตร์ทหาร และความมั่นคง มองว่า แนวโน้มแรก ข้อตกลงหยุดยิงถือเป็นเรื่องดี เพราะเมื่อมีความขัดแย้งถึงขั้นใช้กำลังแล้วมีการหยุดยิงเกิดขึ้น นี่คือ ‘การยุติข้อขัดแย้งในเบื้องต้น’ เพราะฉะนั้นความตกลงที่กัวลาลัมเปอร์ที่ระบุให้มีการหยุดยิงตั้งแต่ 24.00 น. ของวันที่ 28 กรกฎาคมที่ผ่านมา ต้องถือว่า ‘เป็นเรื่องบวก’

แต่ในทางกลับกัน ทุกคนรู้ดีว่า การหยุดยิงจะเกิดขึ้นได้จริง จะต้องมีคณะกรรมการเข้ามาตรวจสอบและควบคุมการหยุดยิง ถ้าถามว่า ทุกอย่างจะหยุดได้ทันทีเหมือนเราขับรถแล้วเหยียบเบรกแล้วรถหยุดทันทีเลยหรือไม่ อาจารย์ตอบว่า ‘อาจจะไม่ใช่’ เพราะฉะนั้น หลังเที่ยงคืนที่ผ่านมา ถ้าเราตามข่าวก็ยังจะเห็นการปะทะ หรือได้ยินเสียงปืนดังขึ้นในบางจุด ก็แปลว่านับจากนี้ก็คงต้องดูว่า จากหนึ่งนาทีแรก หลังเที่ยงคืนที่ผ่านมา ไปจนถึง 23.59 น. ของคืนนี้ (29 กรกฎาคม) จะมีการละเมิดการหยุดยิงมากน้อยแค่ไหน

อาจารย์เชื่อว่า อย่างน้อยภายใน 24 ชั่วโมงแรก พอจะเป็นสัญญาณให้เราเห็นถึงแนวโน้มการสู้รบได้ ถ้า 24 ชั่วโมงแรก เห็นการปะทะกันเกิดขึ้นบ่อย หรือมีการหยุดยิงแล้วเกิดการใช้อาวุธขนาดหนักมากขึ้น ตอบได้เลยว่า หลังจากนี้จะเริ่มคุมสถานการณ์ไม่อยู่ แต่ถ้าภายใน 24 ชั่วโมงแรกยังอยู่ในสภาวะที่การหยุดยิงอาจจะมีปัญหาอยู่บ้าง ก็อาจจะยังพอสามารถควบคุมได้ โดยอาจารย์หวังว่า ภายใน 24 ชั่วโมงแรกจะยังไม่มีสถานการณ์ใหญ่เกิดขึ้น ถ้าเป็นอย่างนั้น พรุ่งนี้สถานการณ์โดยรวมก็อาจจะเริ่มคลายได้บ้าง

แนวโน้มที่สอง ขณะที่การหยุดยิงเกิดขึ้น สิ่งที่เราเห็นตามมาก็คือ การออกข้อกำหนดเพื่อให้ผู้นำฝ่ายทหารที่เป็นผู้บังคับบัญชาในพื้นที่ได้พบกัน เป็นเหมือนการทำความตกลงหยุดยิงในระดับของฝ่ายทหาร ผลที่จะตามมาก็ขึ้นอยู่กับว่าในอนาคตฝ่ายทหารจะสามารถนัดคุยกันในกรอบ ‘คณะกรรมการชายแดนระดับภูมิภาค’ (Regional Border Committee: RBC) ได้เมื่อไหร่ ก็อาจจะรอให้สถานการณ์คลายตัวอยู่บ้าง

ส่วนเวที GBC ในวันที่ 4 สิงหาคมนี้ ซึ่งจะมีรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมทั้งสองประเทศเป็นประธาน ก็ต้องดูว่าผลสืบเนื่องจากวันนี้ ซึ่งเป็นวันแรกของการหยุดยิง จะมีสถานการณ์ที่พัฒนาไปในทางลบเกิดขึ้นหรือไม่ และถ้ามี จะเกิดผลอย่างไร โดยอาจารย์เชื่อว่า ฝ่ายการเมืองของแต่ละประเทศคงต้องนั่งคุยเรื่องนี้กันจริงจังแล้วว่าจะจัดเรื่องชายแดนกันอย่างไร พร้อมกับหวังเป็นอย่างยิ่งว่าสถานการณ์จะคลี่คลายมากยิ่งขึ้น

ข้อตกลงหยุดยิงกับ ‘ดีลภาษีทรัมป์’

หลังจากที่ไทยและกัมพูชาบรรลุข้อตกลงหยุดยิง ปรากฏว่า ยังพบรายงานการปะทะกันอยู่บ้าง โดยเฉพาะจากฝ่ายกัมพูชา สถานการณ์เช่นนี้จะส่งผลกระทบกับการเจรจาภาษีทรัมป์หรือไม่นั้น ดร.สุรชาติ ระบุว่า มาจนถึงวันนี้ ก็ยังมองสถานการณ์ด้วย ‘ความรู้สึกเชิงบวก’ อย่างที่เปิดประเด็นว่า ถ้าใน 24 ชั่วโมงแรกไม่มีอะไรขลุกขลักจนกลายเป็นการใช้กำลังอาวุธขนาดใหญ่ สถานการณ์โดยรวมก็น่าจะเริ่มคลายตัว แต่ถ้าสมมติทุกอย่างพลิกกลับไปสู่จุดเดิมที่มีการใช้อาวุธหนัก ก็จะเริ่มเป็นการรบที่ติดพัน

ถ้าถึงจุดนั้น การเจรจาคงไม่ง่ายแล้ว อาจารย์มองว่า ‘ปัจจัยภายนอก’ อย่างประเทศมหาอำนาจ คงเข้ามาบีบให้เรายุติการสู้รบอีกเหมือนกัน ในช่วงแรกที่เราเห็นข้อเรียกร้องของทรัมป์ ผู้คนยังตั้งคำถามว่า สิ่งนี้เป็นของจริงหรือของปลอม เพราะเราไม่คิดว่าเราจะเห็นข้อเรียกร้องที่ตรงไปตรงมาของทรัมป์

ขณะเดียวกันก็เป็นสัญญาณว่า โลกไม่อยากเห็นพื้นที่แถบนี้เป็นพื้นที่ที่กลับสู่ภาวะสงครามใหม่ เพราะว่าในเวทีโลกมีโจทย์สงครามขนาดใหญ่ที่ต้องแบกรับไว้มากพอแล้ว ไม่ว่าจะเป็นที่ยูเครน ฉนวนกาซา ซูดาน หรือแม้แต่ในเมียนมา อาจารย์เชื่อว่า ถ้ามองจากสายตาโลกไม่ว่าจะเป็นรัฐมหาอำนาจ หรือรัฐสมาชิกในคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ (UNSC) ก็ไม่อยากที่จะให้มีวิกฤตอีกชุดหนึ่งเกิดขึ้นในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เพราะสงครามการเมืองในเมียนมาจนถึงวันนี้ก็ยังไม่มีคำตอบ เพราะฉะนั้นโลกก็อาจจะมองด้วยความรู้สึกที่อยากจะเห็นพื้นที่อาเซียนกลับสู่ภาวะปกติ

อาจารย์คาดการณ์ว่า ถ้าสถานการณ์พลิกกลับไปสู่ลักษณะที่มีการรบมากขึ้น มีการใช้อาวุธมากขึ้น มีความเป็นไปได้ที่ไทยอาจถูกแทรกแซงโดยชาติมหาอำนาจ เพราะสัญญาณจากทรัมป์ค่อนข้างชัดเจน หลังเขาประสบความสำเร็จในการยุติสงครามในหลายพื้นที่ เช่น ความขัดแย้งระหว่างรวันดาและคองโก (DRC) จนนำไปสู่การลงนามข้อตกลงสันติภาพที่กรุงวอชิงตัน ดี.ซี. ยังไม่นับรวมกรณีไทย-กัมพูชา ที่มีแนวโน้มจะยุติการสู้รบลงได้ รวมถึงการพัฒนาโครงการอาวุธนิวเคลียร์ของอิหร่านที่หยุดชะงักและมีทีท่าว่าจะหยุดลง

อาจารย์ตั้งข้อสังเกตว่า ถ้าอยู่ในช่วงที่ทรัมป์ยังเป็นผู้นำสหรัฐฯ และทรัมป์สามารถใช้ ‘มาตรการทางภาษีและการค้า’ ควบคุมให้ความขัดแย้งในพื้นที่ต่างๆ ยุติลงได้ ทรัมป์อาจกลายเป็นผู้ที่ได้รับรางวัลโนเบล สาขาสันติภาพ ซึ่งนั่น อาจทำให้ปีกเสรีนิยมหรือกลุ่มคนที่ไม่ชอบทรัมป์รู้สึกรับไม่ได้ ถ้าทรัมป์ได้รับรางวัลนี้

ดังนั้น การปะทะกันตามแนวชายแดนไทย-กัมพูชาจะต้องยุติก่อนเดดไลน์การขึ้นภาษีทรัมป์ 1 สิงหาคมนี้ เพราะถ้าการสู้รบยังไม่ยุติลง ทั้งไทยและกัมพูชามีแนวโน้มที่จะต้องแบกรับภาษีสหรัฐฯ ในอัตราที่สูง (36%) สุดท้ายแล้วเศรษฐกิจก็จะพังจาก 2 เงื่อนไขคือ พังทั้งจากเงื่อนไขเศรษฐกิจที่เป็นผลจากสงคราม และพังจากเงื่อนไขเศรษฐกิจที่เป็นผลจากภาษีทรัมป์ เพราะฉะนั้นวันนี้ ทรัมป์กำลังบอกโลกว่าเขาเป็น ‘ประธานาธิบดีแห่งสันติภาพ’ (President of Peace)

วันที่ทรัมป์เป็นแคนดิเดตหาเสียง ทรัมป์เสนอภาพตัวเองเป็นประธานาธิบดีที่จะยุติศึกสงคราม ในกรณีของยูเครน ตอนนั้นโลกต่างหัวเราะและปรามาสว่า ‘เป็นไปไม่ได้หรอก’ แต่วันนี้เราอาจจะเริ่มต้องคิดใหม่ด้วยสายตาอีกแบบหนึ่ง

แปลว่าโจทย์ไทยวันนี้พ่วงกับโจทย์ใหญ่ของโลกก็ต้องตามดูกันอีกที รวมถึงว่าบทบาทรัฐมหาอำนาจจะเข้ามาสู่การเมืองในภูมิภาคนี้อย่างไรในอนาคต

โจทย์ใหญ่หลังข้อตกลงหยุดยิง

ดร.สุรชาติ ชี้ว่า โจทย์ในระยะสั้นคือต้องรอดูการประชุม GBC ในวันที่ 4 สิงหาคมนี้ว่า จะมีผลลัพธ์อย่างไร ฝ่ายการเมืองทั้งสองประเทศจะสามารถคลายวิกฤตได้จริงๆ หรือไม่ ส่วนเวทีการประชุม RBC ของฝ่ายทหาร ก็อาจจะยังคุยกันไม่ได้มาก ส่วนโจทย์เวทีการประชุม ‘คณะกรรมาธิการเขตแดนร่วม’ (Cambodia Joint Boundary Commission: JBC) จะยังขยับไม่ได้จนกว่าโจทย์ RBC จะเริ่มขยับตัว เพราะ JBC เป็นเวทีทางเทคนิคว่าด้วยเรื่องการปักปันเขตแดนเป็นหลัก

ส่วนโจทย์ใหญ่ที่อาจจะต้องคิดต่อคือ การฟื้นฟูความสัมพันธ์ระหว่างไทย-กัมพูชา อนาคตคนสองประเทศจะอยู่กันอย่างไร ย้ายหนีจากกันไม่ได้ ต่อให้ผู้นำไม่ชอบกันอย่างไร หรือต่อให้มีการทะเลาะกันอย่างไร ก็ไม่มีใครย้ายบ้านหนีจากกันได้ อาจารย์ระบุว่า หลายท่านวันนี้มีชีวิตอยู่กับโลกที่เป็นจริงของ ‘หมู่บ้านจัดสรร’ การจะย้ายหนีไปซื้อบ้านใหม่เพียงเพราะเหตุผลว่าไม่ชอบหน้าคนข้างบ้าน ก็อาจไม่ใช่เรื่องง่ายสำหรับทุกคน สังคมในภูมิภาค สังคมในการเมืองโลก ฉันใดก็ฉันนั้น ไม่มีใครย้ายหนีประเทศจากเงื่อนไขของที่ตั้งทางภูมิรัฐศาสตร์ที่เป็นอยู่ของประเทศตัวเองได้

นอกจากนี้ก็มีโจทย์เฉพาะหน้าอื่นๆ เช่น การฟื้นฟูเศรษฐกิจชายแดน การเปิดด่าน การฟื้นฟูความรู้สึกของพี่น้องประชาชน รวมถึงการควบคุมไม่ให้กระแสชาตินิยมบานปลายไปจนถึงจุดที่ไม่สามารถผลักดันนโยบายอะไรได้เลย นอกจากพาประเทศไทยไปสู่ทิศทางในแบบชาตินิยมที่สุดโต่งมากขึ้น อาจารย์เน้นย้ำว่า ชาตินิยมไม่ใช่เรื่องผิด แต่ถ้าชาตินิยมสุดโต่ง สุดท้ายก็หนีไม่พ้นที่จะพาประเทศเข้าสู่สงครามกับประเทศเพื่อนบ้าน

อาจารย์กล่าวทิ้งท้ายด้วยการขอแสดงความเสียใจกับครอบครัวของผู้สูญเสีย ครอบครัวของพี่น้องทหาร และขอเป็นกำลังใจกับครอบครัวผู้สูญเสียทุกคน ถึงเวลาที่รัฐบาลจะต้องช่วยเยียวยาในเรื่องของการฟื้นฟูความรู้สึก รวมถึงการชดเชยความสูญเสียที่เกิดขึ้นอย่างจริงจัง