Happy Now Sad Later เพราะมัน ‘สะดวก’ ฉันเลยอยากเป็นหนี้
รู้หรือไม่ว่า ปัจจุบันคนเราถูกกระตุ้นให้ตัดสินใจซื้อสินค้าและบริการรวดเร็วมากยิ่งขึ้นผ่านบริการที่เรียกว่า ‘ซื้อก่อน จ่ายทีหลัง’ Buy Now Pay Later (BNPL) อาจนำไปสู่การก่อหนี้เกินตัวในอนาคตได้
ปัจจุบันประเทศไทยยังไม่มีกฎหมายบังคับใช้โดยตรงเกี่ยวกับการให้บริการ Buy Now Pay Later (BNPL) แต่ธนาคารแห่งประเทศไทยถือว่าเข้าข่ายเป็นสินเชื่อส่วนบุคคลดิจิทัล ผู้ประกอบธุรกิจจึงต้องให้บริการแก่ลูกค้าอย่างเป็นธรรม และให้สินเชื่ออย่างรับผิดชอบเหมาะสมกับความต้องการ
บทความนี้อยากชวนผู้อ่านสำรวจพฤติกรรมของตนเองไปพร้อมๆ กับพิจารณาข้อกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับบริการ Buy Now Pay Late (BNPL) เพื่อใช้ในการตัดสินใจ ก่อนสร้างหนี้อย่างมีสติจากการซื้อสินค้าและบริการ
Buy Now Pay Later (BNPL) ‘ซื้อก่อน จ่ายทีหลัง’ เพราะมันง่ายและสะดวก
ปัจจุบันคนไทยมีแนวโน้มความนิยมใช้บริการ ‘ซื้อก่อน จ่ายทีหลัง’ เพิ่มขึ้นจากการซื้อสินค้าและบริการ และบริการผ่านแพลตฟอร์มอีคอมเมิร์ซต่างๆ เช่น Shopee, Lazada, Grab และ TrueMoney Wallet โดยลูกค้าสามารถสมัครใช้บริการ BNPL ได้ง่าย ผ่านแพลตฟอร์มอีคอมเมิร์ซนั้นๆ โดยตรง และไม่จำเป็นต้องส่งเอกสารใดๆ ไม่ว่าจะมีรายได้เท่าไร หรือประกอบอาชีพอะไรก็สามารถสมัครได้ เพียงแค่ใช้ปลายนิ้วกดยอมรับตามเงื่อนไขและข้อตกลงของผู้ให้บริการ ก็จะได้รับวงเงินสินเชื่อมาใช้ซื้อสินค้าและบริการแล้ว
‘การเข้าถึงง่ายและสะดวก’ จึงเป็นจุดแข็งของการให้บริการ BNPL ที่ทำให้ลูกค้าสามารถใช้บริการได้ตลอดเวลา โดยไม่จำเป็นต้องมีเงินสดอยู่ในกระเป๋า ก็สามารถซื้อสินค้าและบริการผ่านแพลตฟอร์มอีคอมเมิร์ซต่างๆ ได้ทันทีทันใจ เพราะลูกค้าสามารถเลือกซื้อสินค้าและบริการได้อย่างอิสระ ผ่อนจ่ายสินค้าและบริการได้ด้วยตนเอง โดยเริ่มต้นผ่อนจ่ายได้ตั้งแต่หลักสิบไปจนถึงหลักพันบาทต่อเดือน และมีระยะเวลาเลือกผ่อนจ่ายได้ยาวนานสูงสุดถึง 12 เดือน ทั้งแบบไม่มีดอกเบี้ยหรือแบบมีดอกเบี้ยตามที่ผู้ให้บริการกำหนด
จากรายงานของสำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) ที่เผยแพร่ในปี 2023 ที่ทำการสำรวจแนวโน้มพฤติกรรมการใช้เงินแบบ ‘ซื้อก่อน จ่ายทีหลัง’ ในกลุ่มผู้บริโภคชาวไทยอายุตั้งแต่ระหว่าง 15-55 ปี ทั้งสิ้น 2,945 คน พบว่า กลุ่ม Millennial ที่มีอายุตั้งแต่ 28-45 ปี เป็นผู้ใช้บริการ BNPL มากที่สุดเป็นอันดับหนึ่ง, กลุ่ม Gen Z ที่มีอายุตั้งแต่ 15-27 ปี เป็นผู้ใช้บริการ BNPL รองลงมาเป็นอันดับสอง และกลุ่ม Gen X ที่มีอายุตั้งแต่ 46-55 ปี เป็นผู้ใช้บริการ BNPL น้อยที่สุดเป็นอันดับสาม
สินค้ายอดนิยมที่ซื้อผ่านบริการ BNPL ได้แก่ สินค้าเทคโนโลยี เครื่องใช้ไฟฟ้า เฟอร์นิเจอร์ ส่วนสินค้าประเภทเสื้อผ้า รองเท้า และเครื่องประดับ จะพบการใช้จ่ายมากในกลุ่ม เด็ก Gen Z ที่มีรายได้ต่ำกว่า 1.5 หมื่นบาท
อีกทั้งบริการ BNPL มีส่วนกระตุ้นให้เกิดการตัดสินใจซื้อสินค้าและบริการได้ง่ายขึ้น ซื้อของไม่จำเป็นมากขึ้น หากมีบริการผ่อนชำระหรือใช้จ่ายเพื่อให้รางวัลกับตนเอง ซึ่งการใช้จ่ายดังกล่าวสะท้อนให้เห็นถึงพฤติกรรมเสี่ยงของเด็กรุ่นใหม่ที่อาจก่อหนี้เกินตัวในอนาคต อีกทั้งผู้ใช้บริการ BNPL ยังเป็นกลุ่มที่มีหนี้หลายประเภท ที่อาจนำไปสู่ความเสี่ยงในการผิดนัดชำระหนี้ และเกิดหนี้เสียในระยะถัดไปได้ หากขาดวินัยทางการเงิน โดยเฉพาะหากได้รับการปรับเพิ่มวงเงิน1
Buy Now Pay Later กับสินเชื่อส่วนบุคคลดิจิทัล
BNPL ถือเป็นสินเชื่อระยะสั้นที่เติบโตเร็วที่สุดในโลก และเป็นปัจจัยเสี่ยงใหม่ที่ระบบการเงินทั่วโลกเริ่มจับตา เพราะสินเชื่อดังกล่าวมีความยืดหยุ่นและเข้าถึงง่ายกว่าสินเชื่อแบบเดิม ทำให้มีผู้ใช้บริการเป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะกลุ่มคนรุ่นใหม่ที่ไม่มีประวัติเครดิตมาก่อน และกลุ่มคนที่ไม่สามารถเข้าถึงระบบสินเชื่อตามรูปแบบปกติได้
อีกทั้งการให้บริการ BNPL ในหลายประเทศยังไม่ถูกจัดอยู่ภายใต้กฎหมายควบคุมสินเชื่อ และไม่จำเป็นต้องรายงานต่อเครดิตบูโร ซึ่งทำให้เกิดช่องโหว่ใหญ่ในระบบความเสี่ยง ส่งผลให้ผู้กู้บางรายอาจมีหนี้ BNPL ซ้อนกันหลายสิบรายการโดยที่ไม่มีใครรู้ ขณะที่ประเทศไทยเริ่มหารือการบันทึกข้อมูลกับฟินเทค (Fintech) และแพลตฟอร์ม BNPL เพราะพบว่าผู้ใช้จำนวนมากมีสถานะการเงินเปราะบาง และเสี่ยงใช้จ่ายเกินตัว2
เมื่อหันกลับมาพิจารณากฎหมายไทยเกี่ยวกับบริการ BNPL ถือเป็นการให้สินเชื่อส่วนบุคคลดิจิทัล ภายใต้การกำกับธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ซึ่งคำว่า ‘สินเชื่อส่วนบุคคลดิจิทัล’ หมายถึง สินเชื่อส่วนบุคคลภายใต้การกำกับที่ผู้ประกอบธุรกิจนำเทคโนโลยีดิจิทัลและข้อมูลทางเลือก (Alternative Data) มาใช้ในการให้บริการสินเชื่อในขั้นตอนของการประเมินความสามารถ หรือความเต็มใจในการชำระหนี้ การเบิกจ่ายและรับชำระคืนสินเชื่อ และการเปิดเผยข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับการให้บริการ3
ทั้งนี้ให้หมายถึงเฉพาะสินเชื่อส่วนบุคคลภายใต้การกำกับที่มิใช่สินเชื่อที่มีทะเบียนรถเป็นประกัน ตามประกาศธนาคารแห่งประเทศไทยว่าด้วยการกำหนดหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการประกอบธุรกิจสินเชื่อส่วนบุคคลภายใต้การกำกับ4 ซึ่งปัจจุบันมีบริษัทที่ให้บริการสินเชื่อส่วนบุคคลดิจิทัลแล้ว ได้แก่ บริษัท ซีมันนี่ (แคปปิตอล) จำกัด - SPayLater, บริษัท แอสเซนด์ นาโน จำกัด - TrueMoney และธนาคารกสิกรไทย จำกัด (มหาชน) - K PAY LATER
หลักเกณฑ์และเงื่อนไขสำคัญเกี่ยวกับสินเชื่อส่วนบุคคลดิจิทัล
1. ผู้ประกอบการต้องมีช่องทางดิจิทัลที่อธิบายรายละเอียดผลิตภัณฑ์ให้เข้าใจได้ง่าย เช่น จำนวนเงิน และระยะเวลาชำระหนี้ ฯลฯ
2. การอนุมัติสินเชื่อ ผู้ประกอบการใช้ข้อมูลทางเลือกในการประเมินความเสี่ยงของผู้ใช้บริการ เช่น ความสามารถในการชำระหนี้ ความตั้งใจในการชำระหนี้ ฯลฯ และมีระบบตรวจสอบ ยืนยันตัวตนผู้ขอสินเชื่อและตรวจสอบวงเงิน รวมถึงมีระบบแสดงและให้ยืนยันเงื่อนไขสัญญาผ่านดิจิทัลก่อนยอมรับ
3. วงเงินสินเชื่อรวมกันทุกสัญญาต้องไม่เกิน 2 หมื่นบาทต่อราย และมีระยะเวลาคืนภายใน 6 เดือน หรือเกินกว่า 6 เดือน ขึ้นอยู่กับความสามารถในการชำระหนี้ของลูกหนี้
4. ผู้ประกอบการต้องมีช่องทางการเบิกจ่ายและรับชำระคืนสินเชื่อผ่านระบบดิจิทัลเป็นหลัก เช่น การโอนเงิน การตัดบัญชีอัตโนมัติโดยใช้บัญชีสถาบันการเงิน หรือผ่านเงินอิเล็กทรอนิกส์ (e-Money) และแจ้งให้ผู้บริโภครับทราบอย่างชัดเจน มีระบบแจ้งเตือนผู้บริโภคก่อนวันครบกำหนดชำระ และแสดงรายละเอียดต่างๆ ให้ครบถ้วน รวมถึงมีระบบคำนวณยอดสินเชื่อคงค้าง พร้อมดอกเบี้ย และแสดงให้ผู้บริโภครับทราบอย่างชัดเจน ทั้งนี้อัตราดอกเบี้ยรวมค่าธรรมเนียมไม่เกิน 25% ต่อปี และไม่ต้องจ่ายค่าธรรมเนียมหากชำระคืนเงินกู้ก่อนครบกำหนด5
5. การคุ้มครองผู้บริโภค ผู้ประกอบการต้องมีช่องทางให้ผู้บริโภคสามารถยกเลิกสัญญาได้ด้วยตนเอง รวดเร็ว และต้องมีการแสดงรายละเอียดการคิดค่าธรรมเนียม ดอกเบี้ย ค่าปรับ ฯลฯ อย่างโปร่งใส และต้องมีช่องทางร้องเรียนสำหรับผู้บริโภค เมื่อมีข้อร้องเรียนเกี่ยวกับการใช้บริการ
6. การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ผู้ประกอบการต้องได้รับความยินยอมจากผู้บริโภคก่อนใช้ข้อมูล หรือกระบวนการอื่นใดที่แจ้งผู้บริโภคทราบว่า การใช้ข้อมูลดังกล่าวเป็นไปตามกฎหมายที่เกี่ยวข้อง และมีการกำกับดูแลด้านระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ (IT) เช่น มีข้อมูลระบบเทคโนโลยีที่ใช้ และมาตรการรักษาความมั่นคง6
ฉะนั้น แม้ว่าบริการ BNPL ในประเทศไทยจะไม่ได้มีกฎหมายใช้บังคับเป็นการเฉพาะ แต่ยังคงอนุโลมให้นำหลักเกณฑ์และข้อบังคับการให้สินเชื่อส่วนบุคคลดิจิทัลมาใช้กับบริการ BNPL เพื่อคุ้มครองผู้บริโภค และเพื่อควบคุมผู้ประกอบการให้บริการลูกค้าอย่างเป็นธรรมด้วย
เช่นเดียวกันกับรัฐบาลหลายประเทศทั่วโลกที่เริ่มมีการออกกฎระเบียบที่เข้มงวดขึ้นเพื่อปกป้องผู้บริโภคจากความเสี่ยงด้านหนี้สิน เช่น ออสเตรเลีย เยอรมนี และเคนยา
ออกกฎหมายใหม่ที่กำหนดให้ผู้ให้บริการ BNPL (ซื้อก่อน จ่ายทีหลัง) ต้องดำเนินการตรวจสอบประวัติเครดิตของลูกค้า และเปิดเผยค่าธรรมเนียมทั้งหมดอย่างชัดเจน ส่วนในสหภาพยุโรป (EU) ก็มีการปรับปรุงข้อกำหนดสินเชื่อผู้บริโภค (Consumer Credit Directive) เพื่อให้บริการ BNPL อยู่ภายใต้การกำกับดูแลเช่นเดียวกับผลิตภัณฑ์สินเชื่ออื่นๆ ด้วย7
Happy Now Sad Later สุขจากการได้ใช้สินค้าทั้งที่ยังไม่ได้จ่ายเงิน
‘ซื้อก่อน จ่ายทีหลัง’ ในสายตาของผู้ใช้บริการหรือเหล่านักช็อปทั้งหลาย ย่อมเห็นว่าเป็นกลยุทธ์ทางการตลาด หรือฟีเจอร์ชำระเงินรูปแบบหนึ่ง ที่สามารถอำนวยความสะดวกและดึงดูดให้ลูกค้ามาใช้บริการแพลตฟอร์มอีคอมเมิร์ซของตนมากขึ้น
แต่จริงๆ แล้วบริการดังกล่าวกลับแฝงไปด้วยจิตวิทยาที่ค่อยๆ ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของผู้บริโภคอย่างแยบยล ทั้งแบบที่รู้ตัวและไม่รู้ตัว เพราะบริการดังกล่าวเน้นสร้างความสุขให้กับเหล่านักช็อป มากกว่าความรู้สึกเจ็บปวดเมื่อต้องจ่ายเงินซื้อสินค้าและบริการ
อีกทั้งการผ่อนจ่ายโดยแบ่งชำระเป็นงวดๆ ยังทำให้สินค้าราคาหลักร้อย หลักพัน หลักหมื่น ดูราคาเบาลงและดูถูกกว่าความเป็นจริง ซึ่งช่วยลดแรงต้านในใจ หรือความรู้สึกลังเลของคนเราขณะตัดสินใจซื้อได้เป็นอย่างดี เพราะไม่ต้องมีเงินก้อนใหญ่ก็ซื้อของชิ้นนั้นได้แล้ว8
สุดท้ายนี้ บริการ BNPL ที่สามารถเข้าถึงได้ง่ายในทุกเพศทุกวัย และไม่ต้องควักเงินออกจากกระเป๋าจ่ายในทันที ย่อมนำพาความสุขและเป็นประโยชน์อย่างมากต่อการดำเนินชีวิตประจำวันของผู้คน โดยเฉพาะกลุ่มพนักงานประจำและกลุ่มผู้มีรายได้น้อยที่ไม่สามารถเข้าถึงบริการบัตรเครดิตหรือสินเชื่ออื่นๆ ได้
แต่หากไม่มีการให้ข้อมูลที่ถูกต้องครบถ้วนและการควบคุมที่ดีจากภาครัฐ บริการดังกล่าวอาจก่อให้เกิดหนี้สะสมเป็นจำนวนมากและส่งผลกระทบต่อระบบเศรษฐกิจของไทย
เพราะพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไปของผู้คนในการซื้อสินค้าทางออนไลน์มากกว่าหน้าร้าน และการใช้จ่ายอย่างไม่ระมัดระวัง ก็อาจก่อให้เกิดหนี้ก้อนโตโดยที่ไม่รู้ตัว จากยอดค้างจ่ายสะสม และกลายเป็นความทุกข์เมื่อต้องชำระเงินคืนในภายหลัง
ที่มา:
1 กองพัฒนาข้อมูลและตัวชี้วัดสังคม สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. ซื้อก่อน จ่ายทีหลัง (Buy Now Pay Later) :เทรนด์ในการเข้าถึงสินเชื่อยุคใหม่. https://www.nesdc.go.th/download/Social/Social_Report/2566_article_q3_001.pdf
2 Thairath Money. (24 มิถุนายน. 2568). ซื้อก่อน จ่ายทีหลัง" หนี้ล่องหนที่ระบบมองไม่เห็น โลกการเงินเร่งนำ BNPL เข้าระบบเครดิต. https://www.thairath.co.th/money/personal_finance/financial_planning/2866326
3 หนังสือเวียนที่ ธปท.ฝกส.(01) ว.977/2563 เรื่อง หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการประกอบธุรกิจสินเชื่อส่วน บุคคลดิจิทัล ลงวันที่ 15 กันยายน 2563. https://www.bot.or.th/content/dam/bot/fipcs/documents/FPG/2563/ThaiPDF/25630236.pdf
4 ประกาศธนาคารแห่งประเทศไทยว่าด้วยการกำหนดหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการประกอบธุรกิจสินเชื่อส่วนบุคคล ภายใต้การกำกับ ลงวันที่ 31 กรกฎาคม 2563. https://www.bot.or.th/content/dam/bot/fipcs/documents/FPG/2563/ThaiPDF/25630184.pdf
5 ธนิดา ลอเสรีวานิข. สินเชื่อส่วนบุคคลดิจิทัล" สินเชื่อยุคใหม่เพื่อคนตัวเล็ก. ธนาคารแห่งประเทศไทย. https://www.bot.or.th/th/research-and-publications/articles-and-publications/bot-magazine/Phrasiam-64-4/The-Knowledge-64-4-3.html
6 คำถาม-คำตอบแนบท้ายหนังสือเวียนที่ ที่ ธปท.ฝกส.(01)ว. 977/2563 เรื่อง หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการประกอบ ธุรกิจสินเชื่อส่วนบุคคลดิจิทัล
7 Globe Newswire. (24 February 2025).Buy Now Pay Later Global Business Report 2025: BNPL Payments to Grow by 13.7% to Surpass $560 Billion this Year, Driven by Klarna. Afterpay, PayPal, and Affirm – Forecast to 2030. FINTECH FUTHRES. https://www.fintechfutures.com/press-releases/buy-now-pay-later-global-business-report-2025-bnpl-payments-to-grow-by-13-7-to-surpass-560-billion-this-year-driven-by-klarna-afterpay-paypal-and-affirm-forecast-to-2030
Globe Newswire. (24 February 2025). Buy Now Pay Later Global Business Report 2025: BNPL Payments to Grow by 13.7% to Surpass $560 Billion this Year, Driven by Klarna. Afterpay, PayPal, and Affirm – Forecast to 2030. FINTECH FUTHRES. https://www.fintechfutures.com/press-releases/buy-now-pay-later-global-business-report-2025-bnpl-payments-to-grow-by-13-7-to-surpass-560-billion-this-year-driven-by-klarna-afterpay-paypal-and-affirm-forecast-to-2030
8 Manassawee.(15 พฤษภาคม 2568). ซื้อก่อน จ่ายทีหลัง‘ จิตวิทยาการเป็นเจ้าของที่ทำให้ผูกพัน ก่อนสมองจะคิดทัน. Workpointtoday. https://workpointtoday.com/buy-now-pay-later-762064-2/