CBT ผสานพุทธธรรม เครื่องมือฟื้นฟูใจ รับมือความทุกข์ในยุคเปลี่ยนแปลงเร็ว
"อาจารย์ต้น นรพันธ์ ทองเชื่อม" นักจิตวิทยาและนักบำบัดความคิดและพฤติกรรม เปิดมุมมองถึงความสัมพันธ์ระหว่าง “พุทธธรรม” และกระบวนการบำบัดทางจิตแบบ Cognitive Behavioral Therapy (CBT) ในงาน “SPLASH – Soft Power Forum 2025” ว่ามีจุดร่วมสำคัญหลายด้าน ทั้งการตระหนักรู้ในปัจจุบัน การไม่ยึดติด และการปรับมุมมองให้เกิดทัศนคติในเชิงบวก
ทั้งสองแนวทางมีเป้าหมายเดียวกัน คือช่วยให้มนุษย์เข้าใจตนเองอย่างลึกซึ้ง และสามารถรับมือกับความทุกข์ในชีวิตได้อย่างสมดุล
หลักพุทธธรรมสอนให้ “อย่าเชื่อโดยไม่ไตร่ตรอง” แม้แต่กับความรู้สึกของตนเอง หลักคิดนี้สอดคล้องกับวิธีการใน CBT ที่มุ่งวิเคราะห์ความคิด ความเชื่อ และมุมมองต่อเหตุการณ์ต่างๆ ก่อนจะปรับให้เหมาะสม เพื่อส่งผลต่อพฤติกรรมในทางบวก ไม่ว่าจะเป็นการหยุดคิดวนซ้ำในเรื่องลบ การมองปัญหาอย่างเป็นเหตุเป็นผล หรือการเรียนรู้ที่จะยอมรับความจริงโดยไม่พยายามหลีกเลี่ยง
พุทธธรรมและ CBT ต่างเป็นเครื่องมือสร้าง “การตระหนักรู้” ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม การมองโลกให้กว้างขึ้นเหมือนการ “ยืนบนไหล่ยักษ์” ช่วยให้มองเห็นทางเลือกและแนวทางใหม่ในการจัดการปัญหา ไม่ติดอยู่ในกรอบความคิดเดิมๆ พร้อมยอมรับว่าชีวิตมีการเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ ความยึดติดกับสุขหรือความพยายามหลีกเลี่ยงทุกข์จนเกินไป ย่อมสร้างความทุกข์รูปแบบใหม่
การบำบัดจิตใจจึงไม่ใช่เพียงการรักษาโรค แต่เป็นการเรียนรู้ดูแลใจอย่างต่อเนื่อง เหมือนการดูแลสุขภาพร่างกายที่ต้องออกกำลังกายและรับประทานอาหารที่ดี การบำบัดช่วยให้เรารู้จักความรู้สึกของตัวเอง เห็นกลไกความคิดที่ทำให้เกิดทุกข์ และค่อยๆ ปรับให้เกิดความสมดุลในใจ การยอมรับความไม่เที่ยงหรือ “อนัตตา” จึงเป็นเสมือนเกราะป้องกันที่ช่วยให้ไม่หวั่นไหวเกินไปเมื่อเจอกับการเปลี่ยนแปลง
CBT ยังใช้เทคนิคที่สอดคล้องกับหลักพุทธ เช่น การฝึกสติ (Mindfulness) และสมาธิ (Meditation) เพื่อให้ผู้รับการบำบัดมองเห็นความคิดและความรู้สึกของตนอย่างชัดเจนในแต่ละขณะ วิธีนี้ไม่ใช่การหนีทุกข์ แต่เป็นการเผชิญหน้ากับมันอย่างมีสติ และเลือกวิธีตอบสนองที่ไม่สร้างปัญหาเพิ่ม ทั้งยังช่วยพัฒนาทักษะการจัดการอารมณ์และความคิดให้ยืดหยุ่นขึ้น
สุดท้ายการดูแลใจไม่ใช่การทำเพียงเมื่อเจ็บป่วย แต่ควรเป็นกิจวัตรที่เราทำเพื่อป้องกันไม่ให้ปัญหาลุกลาม เช่นเดียวกับการหมั่นตรวจสุขภาพร่างกาย การผสมผสานหลักพุทธธรรมกับ CBT เป็นแนวทางที่ช่วยให้มนุษย์ในยุคความเปลี่ยนแปลงรวดเร็วนี้ มีเครื่องมือรับมือกับความเครียด ความไม่แน่นอน และความทุกข์ในชีวิตได้อย่างยั่งยืน