จะเกิดอะไรขึ้น เมื่อ 2 ประเทศมหาอำนาจ จีนและสหรัฐฯ ลงเล่นสมรภูมิไทย-กัมพูชา
ทำไม 2 ประเทศมหาอำนาจอย่างสหรัฐฯ และจีน รวมถึงมาเลเซียถึงเข้ามาเป็นกลไกสำคัญในสมรภูมิความขัดแย้งไทยและกัมพูชา
ไทม์ไลน์เจรจา ‘ข้อตกลงหยุดยิง’
นับตั้งแต่วันที่ 24 กรกฎาคม 2568 สมรภูมิความขัดแย้งไทยและกัมพูชาทวีความรุนแรงและเกิดการปะทะกันบริเวณชายแดนอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะบริเวณปราสาทตาเมือนธม ช่องบก ช่องจอม และเขตอื่น ๆ ที่เป็นจุดพิพาท มีการใช้ทั้งอาวุธเบา ทั้ง ปืนเล็ก ปืนกล และอาวุธหนัก อาทิ จรวด BM-21 UAV และเครื่องบิน F-16 เป็นต้น
แต่เมื่อการทูตแบบทวิภาคีไม่ประสบผลสำเร็จ ทั้งสองฝ่ายจึงเริ่มร้องขอให้คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติเข้ามาแทรกแซงขณะที่มาเลเซียในฐานะประธานอาเซียนเสนอเป็นตัวกลาง แต่ในตอนแรกไทยยังยืนยันปฏิเสธ ยังยืนยันขอ ‘คุยกันแค่สองฝ่าย’
ก่อนที่ประธานาธิบดีสหรัฐฯ โดนัลด์ ทรัมป์ ได้โทรคุยกับทั้งผู้นำไทยและกัมพูชา โดยประกาศว่า “จะไม่เดินหน้าข้อตกลงทางการค้าหากสงครามยังดำเนินอยู่”
จนในที่สุดวันที่ 28 กรกฎาคม 2568 อันวาร์ อิบราฮิม นายกรัฐมนตรีมาเลเซียในฐานะประธานอาเซียนได้เชิญผู้นำสองประเทศเจรจายุติการสู้รบโดยมีคณะทูตจากสหรัฐฯ และจีนเข้าร่วมในฐานะผู้สังเกตการณ์และสนับสนุนการเจรจาในครั้งนี้ด้วย
ผลของการเจรจาคือทั้งสองฝ่ายตกลง ‘หยุดยิงอย่างไม่มีเงื่อนไข’ โดยมีผลเวลา 00.00 น. วันที่ 29 กรกฎาคม 2568 แต่ทว่าก่อนถึงเส้นตายหยุดยิงในเวลาเที่ยงคืน ยังคงมีการปะทะขนาดเล็กในหลายพื้นที่ โดยเฉพาะช่วง 10 นาทีสุดท้ายที่ทหารไทยกับทหารกัมพูชาปะทะอย่างดุเดือด มีการใช้อาวุธหนักโจมตี
นอกจากนี้ศูนย์เฉพาะกิจบริหารสถานการณ์บริเวณชายแดนไทย-กัมพูชา (ศบ.ทก.) เปิดเผยว่า ทางกัมพูชาได้ละเมิดข้อตกลงหยุดยิงเข้ามาฝั่งไทยหลายครั้ง
จนกระทั่งเมื่อช่วงเช้าของวันที่ 31 กรกฎาคม 2568 ทางด้านจิรายุ ห่วงทรัพย์ โฆษกประจำสำนักนายกรัฐมนตรี คณะกรรมการศูนย์เฉพาะกิจบริหารสถานการณ์ชายแดนไทย–กัมพูชา (ศบ.ทก.) เปิดเผยว่า ตั้งแต่ช่วง 21.00 น. ของคืนวันพุธที่ 30 กรกฎาคม 2568 จนถึงช่วงเช้าวันที่ 31 กรกฎาคม 2568 เวลา 07.00 น. ยังไม่มีรายงานเหตุการณ์รุนแรงใดๆ ที่เกิดขึ้นตามแนวชายแดนไทย-กัมพูชา ในทุกพื้นที่ 7 จังหวัดชายแดน
ทำไม สหรัฐฯ-จีน-อาเซียน เป็นกลไกสำคัญข้อตกลงหยุดยิงไทย-กัมพูชา
อย่างไรก็ตามการเข้ามามีบทบาทของจีน สหรัฐฯ และอาเซียน ถือเป็นกลไกสำคัญที่นำมาสู่การหยุดยิงเพื่อเจรจาหาทางออกอย่างสันติภาพในสมรภูมิความขัดแย้งไทยและกัมพูชา
รศ. ดร. ดุลยภาค ปรีชารัชช รองผู้อำนวยการสถาบันเอเชียตะวันออกศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ฉายภาพให้ทีมข่าว THE STANDARD ฟังว่า ประเทศมหาอำนาจเข้ามามีบทบาทในความขัดแย้งไทย-กัมพูชา จากเดิมที่อาจเป็นแค่ผู้สังเกตการณ์แต่ตอนนี้ค่อยๆ เข้ามาผู้เล่นหลักมากขึ้นเรื่อย ๆ
โดยสาเหตุที่ 2 ประเทศมหาอำนาจลงมาเล่นในสมรภูมิความขัดแย้งของประเทศขนาดเล็กอย่างไทยและกัมพูชานั้น รศ. ดร. ดุลยภาค มองว่าเป็นยุทธศาสตร์ระดับมหภาคของแต่ละประเทศในภูมิภาคอินโดแปซิฟิก “จีนต้องการสร้างอิทธิพลและขอบเขตการควบคุมในทั้งมหาสมุทรแปซิฟิกและมหาสมุทรอินเดีย ซึ่งรวมถึงอ่าวไทยด้วย จีนได้ลงทุนอย่างหนักในพื้นที่ยุทธศาสตร์ เช่น ท่าเรือเรียมในเมืองสีหนุวิลล์ของกัมพูชา จีนจึงจับตาสถานการณ์อย่างใกล้ชิด โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อกัมพูชามีแนวโน้มที่จะปรับเข้าหาระบบพันธมิตรทางทหารของสหรัฐฯ มากขึ้น” รศ. ดร. ดุลยภาค กล่าว
ส่วนสหรัฐฯ ใช้การเจรจาเรื่องภาษีเป็นเครื่องมือในการบีบทั้ง 2 ประเทศให้เข้าสู่โต๊ะเจรจา และกดดันให้หยุดยิง ซึ่งถือเป็นสไตล์การทูตของประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ และเคยทำมาแล้วในกรณีอินเดียและปากีสถาน ทั้งนี้ก็เพื่อรักษาอิทธิพลทางทหารและเศรษฐกิจในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ไม่ให้เกิดความไม่สงบที่อาจเอื้อให้จีนขยายอิทธิพล หรือส่งผลกระทบต่อระบบโลจิสติกส์โลก
ไทยต้องกังวลอะไรบ้าง เมื่อมหาอำนาจลงมาเล่น
รศ. ดร. ดุลยภาค มองว่าการดึง 2 มหาอำนาจลงมาเล่นด้วยเช่นนี้มีความน่ากังวลอยู่ไม่น้อย
เนื่องจากกัมพูชามีแนวโน้มที่จะเปลี่ยนจากนโยบายที่เคย ‘โปรจีน’ อย่างชัดเจน มาเป็นเข้าหาระบบพันธมิตรทางทหารของสหรัฐฯ มากขึ้น การปรับเปลี่ยนนโยบายต่างประเทศครั้งนี้เกิดขึ้นแม้ว่าในอดีตความสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐฯ กับกัมพูชาจะค่อนข้างห่างเหิน เนื่องจากสหรัฐฯ มักวิพากษ์วิจารณ์ระบอบฮุนเซนและการเลือกตั้งในกัมพูชา
ซึ่งการที่กัมพูชาดึงสหรัฐฯ เข้ามาเกี่ยวข้องนั้นทำให้กัมพูชาอยู่ในเรดาร์ความสนใจระดับโลกมากขึ้น
แต่อย่างไรก็ตาม การที่กัมพูชาดึงมหาอำนาจเข้ามาเกี่ยวข้องมากเกินไป อาจส่งผลกระทบต่อโครงสร้างดุลอำนาจในภูมิภาค และเสี่ยงที่กัมพูชาจะกลายเป็น ‘สมรภูมิที่ตึงเครียด’ สำหรับการแข่งขันระหว่างจีนกับสหรัฐฯ ซึ่งอาจนำไปสู่ความเสี่ยงด้านอธิปไตยและการถูกช่วงชิงทรัพยากรธรรมชาติ อีกทั้งการปรับเปลี่ยนนโยบายอย่างรวดเร็วเพื่อผลประโยชน์ อาจทำให้จีนไม่พอใจ เนื่องจากจีนได้ทุ่มเทพัฒนาพื้นที่ในกัมพูชาหลายจุด
ส่วนผลกระทบต่อประเทศไทยและภูมิภาคหากมหาอำนาจเข้ามารวมน้ำหนักที่กัมพูชามากขึ้น และเกิดการแข่งขันกัน ประเทศไทยซึ่งมีพรมแดนติดกันก็หนีไม่พ้นผลกระทบที่อาจตามมา
ดังนั้นไทยจะต้องระมัดระวัง และเดินเกมปรับนโยบายต่างประเทศ จีนอาจต้องกระชับความสัมพันธ์กับไทยมากขึ้นเพื่อถ่วงดุลกับสหรัฐฯ ในกัมพูชา ขณะเดียวกันสหรัฐฯ ก็จะรักษาความร่วมมือและการซ้อมรบกับไทยเช่นกัน
และด้วยความที่ไทยเป็นประเทศขนาดเล็กจึงอาจถูกควบคุมหรือบีบบังคับจากมหาอำนาจได้ ดังนั้นไทยต้องระมัดระวังในการตัดสินใจว่าจะถ่วงดุลอำนาจอย่างไร หรือจะเป็นส่วนหนึ่งของพันธมิตรทางทหารอย่างเต็มรูปแบบ เพื่อไม่ให้ 2 ประเทศมหาอำนาจเข้ามามีบทบาทมากจนเกินไปที่อาจทำให้ภูมิภาคอาเซียนถูกแบ่งเป็นขั้วของจีนและสหรัฐฯ
ส่วนบทบาทของมาเลเซียในฐานะประธานอาเซียนในการเป็นตัวกลางเชื่อมการเจรจาเป็นเรื่องปกติที่ต้องทำหน้าที่ประจำปี อีกทั้ง อันวาร์ อิบราฮิม ก็ยังมีความเชื่อมโยงกับทั้งทักษิณ ชินวัตร และสมเด็จฮุน เซนด้วย
อย่างไรก็ตาม ด้วยเหตุผลทางยุทธศาสตร์ของ 2 ประเทศมหาอำนาจ และจุดยืนของมาเลเซีย ทำให้สหรัฐฯ จีน และมาเลเซียกลายเป็นกลไกสำคัญที่ทำให้เกิดข้อตกลงหยุดยิงระหว่างไทยและกัมพูชา
สุดท้ายสิ่งที่สำคัญที่สุดคือไทยต้องมีอำนาจและยืนได้ด้วยตัวเอง ต้องมี ‘ยุทธศาสตร์เชิงรุก’ และสร้างอำนาจตามแนวชายแดนให้มากขึ้น เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดเหตุการณ์ที่ไทยต้องตั้งรับ และไม่ให้พื้นที่ตามแนวชายแดนไทย-กัมพูชา หรืออ่าวไทย ซึ่งควรเป็นอิทธิพลหลักของไทย กลับไปตกอยู่ในมือของจีนหรือสหรัฐฯ