“วัดในศาสนาพุทธ” แห่งแรกคือที่ไหน ส่วนในไทยจะสร้างได้ต้องผ่าน 6 เงื่อนไข มีอะไรบ้าง?
สมัยพุทธกาลไม่มีวัดที่เป็นอาคารแบบถาวร และไม่มีพระสงฆ์อยู่ประจำ การประกอบศาสนกิจ เพียงกำหนดสถานที่ที่มีอยู่ตามธรรมชาติ หรืออาคารที่มีอยู่แล้ว ตามความเหมาะสมต่อเหตุการณ์ แล้ว “วัดในศาสนาพุทธ” เช่นปัจจุบันเกิดขึ้นเมื่อใด
วัดในศาสนาพุทธ
สถานที่ที่ได้ชื่อว่า “วัดแห่งแรก” ในศาสนาพุทธก็คือ “เวฬุวนาราม” พระราชอุทยานที่พระเจ้าพิมพิสารถวายให้เป็นที่ประทับของพระพุทธเจ้าและพระสาวก เมื่อคราวเสด็จไปแสดงธรรมโปรดพระเจ้าพิมพิสาร ที่กรุงราชคฤห์ เมืองหลวงแคว้นมคธ สมัยพุทธกาลวัดจึงเป็นสถานที่ประทับเพียงชั่วคราวเท่านั้น
ภายหลังเมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จปรินิพพาน, ศาสนาพุทธเป็นที่ยอมรับนับถือกันแพร่หลาย และจำนวนพระสงฆ์ที่มีมากขึ้น จึงได้มีวัดที่มีพระสงฆ์อยู่ประจำ ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอธิบายเรื่องนี้ว่า
“…มูลเหตุมาจากการที่พุทธสาวกที่รำลึกถึงพระพุทธองค์ แล้วพากันไปสักการะสังเวชนียสถานแห่งใดแห่งหนึ่ง จึงเกิดเป็นตำบลที่สมาคมของพวกพุทธบริษัททั้งพระและคฤหัสถ์ มีผู้ศรัทธาสร้างที่อยู่อาศัยถวายพระสงฆ์ และมีพระสงฆ์ที่สมัครใจอยู่ประจำทำการบำรุงรักษาสังเวชนียสถานเพื่อการกุศลจึงเกิดมีวัดที่มีพระสงฆ์อยู่เป็นประจำขึ้น”
วัดในเมืองไทย
วัดในไทยแบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ วัดหลวง (บ้างเรียก พระอารามหลวง), วัดราษฎร์ และสำนักสงฆ์
วัดหลวง คือ วัดที่พระมหากษัตริย์ หรือพระบรมวงศานุวงศ์ ทรงสร้างหรือทรงบูรณปฏิสังขรณ์ หรือมีผู้สร้างน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวายเป็นพระอารามหลวง ข้อมูลของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ (ไม่ได้ระบุปี) ระบุว่า มีวัดหลวงทั้งสิ้น 323 แห่ง แบ่งเป็นมหานิกาย 255 แห่ง และธรรมยุต 68 แห่ง
วัดราษฎร์ คือ วัดที่ประชาชนสร้างหรือบูรณปฏิสังขรณ์ มีจำนวนมากกว่าวัดหลวง ข้อมูลของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ (ไม่ได้ระบุปี) ระบุว่า มีวัดราษฎร์ทั้งสิ้น 44,165 แห่ง แบ่งเป็นมหานิกาย 39,314 แห่ง, ธรรมยุต 4,807 แห่ง, จีนนิกาย 17 แห่ง และอนัมนิกาย 27 แห่ง
สำนักสงฆ์ คือ ที่พักสงฆ์ แม้บางครั้งอาจเรียกว่า “วัด” แต่ก็ยังไม่สมบูรณ์ เพราะยังไม่ได้รับอนุญาตให้ตั้งวัด และยังไม่ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา ข้อมูลของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ (ไม่ได้ระบุปี) ไม่มีข้อมูลจำนวนสำนักสงฆ์ มีเพียงวัดที่ยังไม่ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา (สันนิษฐานว่าคือสำนักสงฆ์) ทั้งสิ้น 17,325 แห่ง
อย่างไรก็ตาม “สามารถเลื่อนชั้น” ได้ เช่น “สำนักสงฆ์” หากได้รับอนุญาตจัดตั้ง และได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา ก็เลื่อนเป็น “วัด” ขณะที่ “วัดราษฎร์” หากกราบบังคมทูลขอพระราชทานให้ทรงรับไว้ก็เลื่อนชั้นเป็น “พระอารามหลวง”
การสร้างวัดในไทย
ส่วนผู้ใดคิดจะสร้างวัดสักแห่งหนึ่ง ตามกฎหมายแล้ว กำหนดว่าต้องประกอบด้วย “หลักเกณฑ์” 6 ข้อ ต่อไปนี้
- ที่ดินที่ใช้สร้างวัดต้องมีเนื้อที่ไม่น้อยกว่า 6 ไร่
- เป็นสถานที่ที่สมควรเป็นที่พำนักของพระสงฆ์ และการประกอบศาสนกิจ
- เป็นประโยชน์แก่ประชาชนในท้องถิ่นไม่น้อยกว่า 1,000 คน
- มีเหตุผลที่สนับสนุนได้ว่า เมื่อตั้งวัดขึ้นแล้วจะได้รับการทำนุบำรุงส่งเสริมจากประชาชน
- ตั้งอยู่ห่างจากวัดอื่นไม่น้อยกว่า 2 กิโลเมตร
- จำนวนเงินและสัมภาระที่จะสร้างวัดรวมกันต้องไม่น้อยกว่า 200,000 บาท
แต่ก็มีข้อยกเว้นตามความจำเป็นของท้องที่ ในข้อ 1, 3 และ 5 โดยต้องระบุเหตุผล ความจำเป็น และประโยชน์ที่ประชาชนจะได้รับประกอบ “คำขอสร้างวัด” นั้น คือวัดในแง่ “สิ่งก่อสร้าง” หาก “การตั้งวัด” ยังมีเงื่อนไขสำคัญว่าต้องมี “พระภิกษุอยู่ประจำ” ไม่น้อยกว่า 1 รูป
แต่ไม่ว่าจะเป็นกิจการทางโลก หรือทางธรรมะ การเกิด การดับ ล้วนเป็นเรื่องธรรมดา
ย้าย-รวม-ยุบ
หากวัดที่ตั้งขึ้นแล้ว นานวันอาจมีปัจจัยเปลี่ยนแปลง ที่ไม่เหมาะสมกับวัดขึ้นได้ เช่น สภาพแวดล้อมเปลี่ยนแปลงอันเนื่องจากธรรมชาติ หรือมนุษย์ ไม่เหมาะสมเป็นที่ของวัดต่อไป ก็สามารถ “ย้ายวัด” ได้
หรือกรณีที่มีวัดขนาดเล็ก 2 แห่ง ตั้งอยู่ในพื้นที่ใกล้กันหรือติดกัน “การรวมวัด” เป็นวัดเดียวกัน จะเป็นประโยชน์ในการทำนุบำรุงวัด และการปกครองสงฆ์ ก็สามารถทำได้
นอกจากนี้ ยังสามารถ “ยุบเลิกวัด” ได้ หากวัดนั้นๆ มีสภาพเสื่อมโทรม หรือมีเหตุอื่นอันไม่สมควรจะเป็นวัดต่อไป
3 เรื่องนี้ เจ้าอาวาสวัดนั้นๆ ต้องเห็นสมควร และทำรายการมาที่ผู้อำนวยการสำนักพุทธศาสนาจังหวัด ผู้อำนวยการฯ ขอความเห็นไปยังเจ้าคณะตำบล, เจ้าคณะอำเภอ, เจ้าคณะจังหวัด ที่เกี่ยวข้อง แล้วรายงานเรื่องไปยังผู้ว่าราชการจังหวัด
ถ้าผู้ว่าฯ พิจารณาเห็นสมควรก็ให้เสนอรายงานพร้อมความเห็นไปยังเจ้าคณะภาค, เจ้าคณะใหญ่ ที่เกี่ยวข้อง และผู้อํานวยการสํานักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ เพื่อพิจารณาตามลําดับ
เมื่อเห็นชอบแล้ว ผู้อำนวยการสำนักฯ เสนอรายงานแก่มหาเถรสมาคม หากมหาเถรสมาคมเห็นชอบ จึงประกาศให้ดำเนินการ และแจ้งกลับไปยังหน่วยงานต่างๆ ที่เห็นชอบข้างต้น รวมทั้งวัดที่ขอดำเนินการ
ปัจจุบัน “วัดในศาสนาพุทธ” ของไทย จากข้อมูลของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ (ไม่ได้ระบุปี) มีทั้งสิ้น 44,487 แห่ง เป็นวัดมหานิกาย 39,569 แห่ง, วัดธรรมยุต 4,875 แห่ง, วัดจีนนิกาย 17 แห่ง และวัดอนัมนิกาย 27 แห่ง
คลิกอ่านเพิ่ม :
- หน้าบันวัดเบญจมบพิตร 14 ด้าน สะท้อนคติอะไร?
- “วัดสุทัศนเทพวราราม” พุทธสถานสำคัญแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ถิ่นรวบรวมศิลปกรรมชั้นเลิศ
สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่
อ้างอิง
วิเชียร อนันตศิริรัตน์. พระอารามหลวง เล่ม 1, กรมศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ. 2564
กฎกระทรวง การสร้าง การตั้ง การรวม การย้าย และการยุบเลิกวัด การขอรับพระราชทานวิสุงคามสีมา และการยกวัดร้างขึ้นเป็นวัดมีพระภิกษุอยู่จําพรรษา พ.ศ. 2559
สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ. ระบบทะเบียนวัด. https://binfo.onab.go.th/Temple/Dashboard.aspx. เข้าถึงเมื่อ 19 สิงหาคม 2568.
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 19 สิงหาคม 2568.
อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : “วัดในศาสนาพุทธ” แห่งแรกคือที่ไหน ส่วนในไทยจะสร้างได้ต้องผ่าน 6 เงื่อนไข มีอะไรบ้าง?
ติดตามข่าวล่าสุดได้ทุกวัน ที่นี่
– Website : https://www.silpa-mag.com