MIND: รู้จัก ‘IKEA Effect’ การ ‘เล่นตัว’ หรือทำตัว ‘จีบยาก’ ให้อีกฝ่ายต้อง ‘ลำบาก’ เพื่อให้รู้สึกถึงคุณค่า
คำถามว่าเราควร ‘เล่นตัว’ หรือทำตัว ‘ยาก‘ แค่ไหนเวลาอีกฝ่ายมาจีบน่าจะเป็นคำถามคลาสสิกของหญิงสาวในหลายต่อหลายสังคม ซึ่งทุกวันนี้ได้มีคอนเซ็ปต์ใหม่ที่ใช้อธิบายปรากฏการณ์นี้โดยตรง เรียกว่า ‘IKEA Effect’
หลักการง่ายๆ คือปกติเวลาเราซื้อเฟอร์นิเจอร์จาก IKEA เราต้อง ‘ประกอบเอง’ และเมื่อประกอบเสร็จคนก็จะรู้สึกว่ามันมีคุณค่ามากกว่าเฟอร์นิเจอร์ที่ซื้อสำเร็จรูปมาแล้ว
ปัจจุบันในบริบทการจีบกันที่เรียกว่าIKEA Effect อธิบายง่ายๆ ก็คือการสร้างความยากลำบากปลอมๆ ให้อีกฝ่ายที่มาจีบ เพื่อให้อีกฝ่ายต้องพยายาม และในตอนท้ายที่อีกฝ่ายจีบสำเร็จก็จะยิ่งรู้สึกเห็นคุณค่า และไม่ทิ้งเราไปง่ายๆ
และอันที่จริงมันก็ไม่ใช่เรื่องใหม่เท่าไหร่ นี่คือสิ่งที่ผู้หญิงสารพัดสังคมทำมานานแล้วด้วยหลายเหตุผล เพียงแค่ IKEA Effect มันมาเป็น ‘คำอธิบายทางจิตวิทยา’ เท่านั้นเองว่าทำไปเพื่ออะไร
แต่คำถามที่สำคัญกว่าคือควรจะทำหรือไม่ ผู้หญิงและผู้ชายควรจะคาดหวัง IKEA Effect จากอีกฝ่ายหรือไม่ หรือจริงๆ แล้วการเล่นตัวเกินความรู้สึกไม่ใช่สิ่งที่ควรทำ แต่ควรจะตรงไปตรงมามากกว่า?
นี่เป็นคำถามที่ถามง่ายแต่ตอบยากตามประสาทุกคำถามเกี่ยวกับความสัมพันธ์ และคำตอบก็น่าจะคลาสสิกเช่นกันว่า ‘แล้วแต่กรณี’
คู่เดตที่เป็นคนแต่ละรุ่นก็มีความคาดหวังในการเดตที่ต่างกัน คนที่ยิ่งมีอายุที่คุ้นกับการเล่นตัวของผู้หญิงมาตลอด จะสร้างปฏิสัมพันธ์ทั้งทีก็ย่อมต้องทำในสิ่งที่สามารถเอาชนะการเล่นตัวได้อยู่แล้ว และในทำนองเดียวกัน คนรุ่นเก่าๆ จำนวนมากที่เป็นผู้หญิงจะมองว่าถ้าตนไม่เล่นตัวเลย ผู้ชายจะมองว่าตน ‘ง่าย’ ซึ่งเป็นสิ่งที่ดูไม่ดี
แต่กลับกัน คนรุ่นใหม่ที่ความสัมพันธ์เป็นไปได้ง่ายและตรงไปตรงมากว่าคนรุ่นเก่ามาก การเล่นตัวในความสัมพันธ์ก็อาจถูกตีความต่างออกไป การจงใจตอบแชตช้าในการคุยกับคนรุ่นใหม่สมาธิสั้น ให้ผลไม่เหมือนกันกับการคุยกับคนรุ่นเก่าที่รออีกฝ่ายตอบเป็นวันๆ มาจนเคยชินแน่นอน
ดังนั้นอาจไม่ใช่การตั้งคำถามว่าควรเล่นตัวหรือไม่? แต่เปลี่ยนเป็นคำถามว่าควรเล่นตัว ‘กับใคร’? มากกว่า
สุดท้ายความน่าสนใจก็คือ ในบริบทที่คนรุ่นใหม่มาพูดถึง IKEA Effect ที่เป็นพฤติกรรมปกติมากๆ สำหรับคนรุ่นเก่า มันอาจเป็นสัญญาณบางประการว่าในยุคที่ความสัมพันธ์ดำเนินไปได้เร็วเพราะคนตรงไปตรงมากันมากๆ ก็เลยเริ่มมีคนรู้สึกว่าบางทีอาจต้องดึงอะไรให้มันช้าลงบ้าง ให้อีกฝ่ายพบกับความยากลำบากในการจีบบ้าง เพื่อทดสอบว่ามีความอดทนพอหรือไม่
และในบางแง่ นี่ก็อาจเป็นเรื่องที่จำเป็นและสมเหตุสมผลในยุคที่ ‘ความอดทน’ และ ‘ความพยายาม’ เป็นคุณลักษณะที่หายากขึ้นในโลกที่ผู้คนได้ทุกอย่างมาอย่างรวดเร็วและง่ายดายจนเคยชิน