“ส่อนขวัญ” พิธีกรรมดั้งเดิมของอีสาน ช่วยเรียกขวัญให้กลับคืน

“ขวัญ” เป็นความเชื่อในสังคมไทย เป็นสิ่งที่ไม่มีรูปร่าง จับต้องไม่ได้ แต่เคลื่อนไหวได้ สิงอยู่ตามส่วนต่าง ๆ ของคน สัตว์ สิ่งของ อาคาร และมีชีวิตเป็นของตัวเอง ขวัญเป็นส่วนหนึ่งของคน แต่ความที่ขวัญเป็นตัวเองได้ในระดับหนึ่ง ขวัญจึงสามารถหนีหายจากคนได้ตลอดเวลา อาจจะหลงทาง หรือไม่อยู่กับเนื้อกับตัวเราก็ได้

การเกิดอุบัติเหตุ หรือประสบกับเรื่องร้าย ๆ ก็เป็นสิ่งหนึ่งที่จะทำให้ขวัญหายไปจากร่างกาย เกิดความเจ็บไข้ได้ป่วย ไม่สบายตัว ทำให้อีสานมีพิธีที่เรียกว่า “ส่อนขวัญ”เพื่อให้ขวัญที่หลงทางกลับมาอยู่กับตัวคน อาการเจ็บป่วยที่เกิดขึ้นก็จะทุเลาลงและหายไป

พิธีส่อนขวัญนั้นคือการเอาสวิงช้อนไปมา และเรียกชื่อของผู้ประสบอุบัติเหตุ เพื่อเอาขวัญที่กระจัดกระจายกลับมาอยู่ในสวิง และคืนให้คนผู้นั้น เพื่อปลอบขวัญให้ดีขึ้น

การจะประกอบพิธีส่อนขวัญได้ ต้องมีองค์ประกอบของพิธีกรรมหลายอย่าง

1. ผู้เข้าร่วมพิธีกรรม มีหลัก ๆ คือผู้ประกอบพิธี คนเจ็บป่วยหรือเจ้าของขวัญ และเจ้าภาพซึ่งเป็นญาติของคนเจ็บป่วย

2. อุปกรณ์ในพิธีกรรม แบ่งเป็น 3 ส่วน คือ คาย เป็นเครื่องประกอบพิธีที่ใช้บูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ได้แก่ ไข่ไก่ต้มสุก น้ำเปล่า ข้าวต้มมัด ข้าวเหนียวนึ่งสุก กล้วยน้ำว้าสุก บุหรี่ (ยาสูบ) คำหมาก กระจก หวี หญ้าไซ หญ้าแพรก ฝ้ายผูกแขน ซ่อง (เส้นผมของคนป่วย) และมีด

อีกอย่างหนึ่ง คือ “ขันห้า” เครื่องบูชาครูอาจารย์ของคนทำพิธี ที่จะมีดอกไม้ 5 คู่ เทียนเล่มเล็ก 5 คู่ และเทียนเล่มใหญ่ใช้จุดไฟ 1 คู่

ที่ห้ามลืมก็คือ “สวิง” สำหรับส่อนขวัญ

หลังจากคนครบ อุปกรณ์พร้อม ผู้ทำพิธีก็จะเดินทางไปทำพิธี ณ จุดเกิดเหตุ แต่ถ้าผู้ป่วยไม่สามารถไปได้ ก็จะทำพิธีที่บ้าน ส่วนเวลาก็แล้วแต่จะกะเกณฑ์ แต่มีความเชื่อว่าเวลาที่เหมาะที่สุดคือช่วง 17.00-18.00 น. และงดทำพิธีในวันพระ วันอังคาร วันเสียในแต่ละเดือน

ทั้งนี้ยังมีความเชื่ออีกว่า คนที่ขวัญหายไม่ควรเอาเท้าแตะพื้น เนื่องจากเดิมก็มีขวัญน้อยอยู่แล้ว กลัวว่าขวัญจะหายไปตามดินอีก

หลังจากทุกอย่างพร้อม พิธีกรรมก็เริ่มทันที ซึ่งจะมีหลายขั้นตอน ขึ้นอยู่กับพื้นที่นั้น ๆ แต่หลัก ๆ แล้วก็ต้องมีการเอาสวิงที่ใส่เครื่องคาย (บางที่ใส่แค่ข้าวเหนียวและไข่ต้มสุกไม่ปอกเปลือก) มาช้อนเอาขวัญไปมาในทิศต่าง ๆ พร้อมกับเรียกหาขวัญ ก่อนจะผูกแขนให้คนที่เจ็บป่วย เพื่อให้หายจากอาการโดยเร็ว

อ่านเพิ่มเติม :

• “หลี่ผี” ตำนาน “ความลี้ลับ” ชาวอีสาน คำนี้มาจากไหน แล้วอยู่ที่ใดกันแน่?
• ทำไมคนสุรินทร์ เป็นคนอีสาน แต่ไม่พูดภาษาลาว ไม่กินข้าวเหนียว ?!?
• ตำนาน “บ้านขี้ทูด” ชุมชนโรคเรื้อนที่หลีกเร้นจากครอบครัวและสังคมแห่งภาคอีสาน

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

https://so04.tci-thaijo.org/index.php/mrsj/article/view/263142

https://so02.tci-thaijo.org/index.php/jmsr/article/view/251215/172272

มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์. สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน เล่ม 13 สกลนคร, จังหวัด – สุริวงศ์ : วรรณกรรมนิทาน. สยามเพรส: กรุงเทพฯ, 2542.

https://www.matichon.co.th/weekly/column/article_244678

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 25 สิงหาคม 2568

อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : “ส่อนขวัญ” พิธีกรรมดั้งเดิมของอีสาน ช่วยเรียกขวัญให้กลับคืน

ติดตามข่าวล่าสุดได้ทุกวัน ที่นี่
– Website : https://www.silpa-mag.com