ชาวพุทธนับถือ “ต้นโพธิ์” เพราะพระพุทธเจ้า คนฮินดูนับถือต้นโพธิ์เพราะอะไร?

อัพเดต 5 ชั่วโมงที่ผ่านมา • เผยแพร่ 5 ชั่วโมงที่ผ่านมา

ต้นพระศรีมหาโพธิ์, พุทธคยา (ภาพโดย Anandajoti Bhikkhu ใน Flickr สิทธิการใช้งาน CC BY 2.0)

ในบรรดาต้นไม้นานาพันธุ์ ต้นโพธิ์ หรือ “ต้นพระศรีมหาโพธิ์”น่าจะเป็นต้นไม้ที่มีคนกราบไหว้มากที่สุดในโลก เพราะความศักดิ์สิทธิ์ของต้นไม้นี้มิได้ผูกติดกับพระพุทธศาสนาเท่านั้น แต่รวมถึงความเชื่อของชาวฮินดูด้วย

อย่างที่ทราบกัน ต้นศรีมหาโพธิ์กับพุทธศาสนานั้นเชื่อมโยงกันอย่างลึกซึ้ง เพราะนอกจากเป็นเครื่องรองรับความเป็นพระพุทธเจ้าของเจ้าชายสิทธัตถสมณโคดม (ตรัสรู้ใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ์) แล้ว โพธิ์ต้นเดียวกันนี้ยังเป็น 1 ใน 7 “สหชาติ” อันได้แก่ บุคคล สัตว์ และขุมทอง ที่อุบัติพร้อมพระพุทธเจ้า

แต่ต้องทำความเข้าใจก่อนว่า “ศรีมหาโพธิ์” คือพันธุ์ต้นโพธิ์ ไม่ได้เฉพาะเจาะจงแค่ต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่พระพุทธเจ้าเคยเสด็จประทับเท่านั้น

การนับถือบูชาต้นศรีมหาโพธิ์พบได้ทั่วไป ในทิเบต ชาวพุทธจะปลูกต้นโพธิ์ไว้บูชา เป็นสื่อกลางระหว่างสวรรค์กับมนุษย์ ในไทย พม่า กัมพูชา รวมถึงอินเดีย แผ่นดินต้นกำเนิดพระพุทธศาสนา ผู้คนก็ล้วนกราบไหว้ต้นโพธิ์เป็นต้นไม้ศักดิ์สิทธิ์ที่มอบความหวังต่อมวลมนุษย์ และช่วยให้ระลึกถึงพระพุทธเจ้าที่ดับขันธ์ปรินิพพานไปแล้ว

ที่เนปาล ซึ่งมีความเชื่อว่าต้นไม้เป็นที่สถิตของภูตผี บริเวณหุบเขากาฐมาณฑุจึงมีการเอาอาหารไปเซ่นไหว้ภูตผีปีศาจบริเวณโคนต้นไม้ โดยเฉพาะต้นโพธิ์ ความเชื่อลักษณะนี้ปรากฏในไทยด้วย เพราะมีบางท้องถิ่นเอาเถ้ากระดูกผู้วายชนม์ไปฝังไว้โคนต้นโพธิ์ ต้นโพธิ์จึงเป็นที่สถิตของวิญญาณด้วย

ดร. สุรีย์ ภูมิภมรแห่งคณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เล่าไว้ในบทความ “ศรีมหาโพธิ์ ต้นไม้ที่มีคนกราบไหว้มากที่สุดในโลก”(ศิลปวัฒนธรรม ฉบับพฤษภาคม 2535) ว่า ดร. นารายาน เฮกเด (Dr. Narayan Hegde) เพื่อนคนหนึ่งเคยเล่าถึงกิจกรรมทุกวันแรม 15 ค่ำเดือน 7 ของคนอินเดีย นั่นคือการไปไหว้ต้นศรีมหาโพธิ์

การไหว้จะตระเตรียมอาหารพวกน้ำผึ้ง น้ำตาล เนย มีการเดินรอบต้นโพธิ์ บ้างเดินรอบเดียว บ้างเดินกันหลายรอบ มักเดินเป็นตัวเลขอยู่ที่ 8, 11, 28, 54 หรือ 108 รอบ (ไม่ได้อธิบายเหตุผล) สตรีอินเดียที่มีศรัทธาแรงกล้ามักจะทำพิธีบวงสรวงต้นโพธิ์ เอากิ่งแห้งมาบูชา บ้างเอากิ่งสดเผาไฟ นำดอกไม้ ข้าว แป้งสีแดง และจุดธูปบูชาขณะกราบไหว้

พิธีวิวาห์ของชาวฮินดูบางครั้งยังจัดใต้ต้นศรีมหาโพธิ์ด้วย ในประเพณีดั้งเดิม หญิงพรหมจารีจะปลูกต้นโพธิ์ไว้ หลังจากอาบน้ำชำระตนเองให้สะอาดแล้ว จะทำพิธีบวงสรวงติดต่อกันร่วมเดือน เอาด้ายขาวมาพันรอบตัวเองกับต้นโพธิ์ 10 รอบ จากนั้นเก็บด้ายแล้วทำเครื่องหมายที่หน้าผาก ถือเป็นการแต่งงานที่ยั่งยืน

อีกหนึ่งพิธีกรรมทางศาสนาที่เกี่ยวข้องกับต้นโพธิ์คือ การเทน้ำจากเหยือกอุทิศส่วนกุศลแก่ผู้ล่วงลับใต้ต้นโพธิ์ บางครั้งก็แขวนหม้อดินไว้ที่กิ่งต้นโพธิ์ เติมนมเปรี้ยว นมสด น้ำ และงา วันละ 2 ครั้ง เชื่อกันว่า โพธิ์จะช่วยส่งอาหารเหล่านั้นไปยังญาติมิตรที่ล่วงลับไปแล้วได้

ทั้งหมดนี้เป็นเพราะสังคมฮินดูในอินเดียเชื่อว่า ศรีมหาโพธิ์คือ “ไม้ของพระเจ้า”

ที่ว่าเป็นไม้ของพระเจ้านั้น เพราะคนฮินดูเชื่อว่ารากของโพธิ์คือ “พระพรหม” ผู้สร้างโลก ส่วนลำต้นเป็นที่สถิตของพระนาคา ซึ่งใกล้ชิดกับ “พระศิวะ” ในคัมภีร์ภควคีตายังระบุด้วยว่า “พระวิษณุ” หรือพระนารายณ์ จะเสด็จมาประทับภายในต้นโพธิ์ในวันเสาร์ คนฮินดูจึงมักบูชาต้นไม้นี้กันในวันเสาร์

เรียกว่าต้นไม้สายพันธุ์เดียว ข้องเกี่ยวกับมหาเทพฮินดูไปแล้วถึง 3 องค์

พระคเณศ (พระพิฆเณศ) เองก็บูชาต้นศรีมหาโพธิ์ และขนานนามว่า “ราชาแห่งพฤกษา”

นอกจากนี้ ยังมีตำนานในเอกสารภาษาสันสกฤตเรื่องหนึ่ง เล่าถึงเรื่องราวเทพเจ้ากับต้นศรีมหาโพธิ์ด้วย โดยเป็นเหตุการณ์ช่วงการกวนเกษียรสมุทร ที่กลายเป็นปมปัญหาระหว่างเทวดากับอสูร เหล่าเทวดาได้ขอให้พระวิษณุสมรสกับพระลักษมี ซึ่งเกิดมาจากพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์นั้น แต่พระลักษมีปฏิเสธเนื่องจากพี่สาว (พระอลักษมี) ยังไม่แต่งงาน พระวิษณุจึงตกลงวิวาห์กับพระอลักษมีก่อน จากนั้นให้นางไปรอใต้ต้นโพธิ์

พระอลักษมีประทับอยู่โคนต้นโพธิ์อย่างโดดเดี่ยวก็โอดครวญร่ำไห้ จนพระวิษณุและพระลักษมีต้องมาปลอบประโลม พร้อมบอกถึงความจริงว่า “โพธิ์ต้นนี้กำเนิดมาจากฉัน และเธอจะอาศัยอยู่ที่ต้นโพธิ์นี้ได้” นางจึงเกิดความพึงพอใจ

ชาวฮินดูจึงเคารพบูชาต้นไม้นี้อย่างมาก โดยเฉพาะผู้นับถือ “ไวษณพนิกาย” หรือนิกายที่ถือพระวิษณุเป็นใหญ่

เหล่านี้คือความศักดิ์สิทธิ์ของศรีมหาโพธิ์ในสังคมชาวฮินดู และเนื่องจากความเชื่อที่ว่า สรรพสิ่งมีชีวิตทั้งปวงมีจิตวิญญาณ การทำลายต้นไม้เป็นบาป มีโทษเสมือนการฆ่าสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ดังนั้น การหักโค่นทำลายต้นโพธิ์ซึ่งเป็น “ไม้ของพระเจ้า” จึงควรละเว้นอย่างยิ่ง

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

ดร. สุรีย์ ภูมิ. ศรีมหาโพธิ์ ต้นไม้ที่มีคนกราบไหว้มากที่สุดในโลก. ในศิลปวัฒนธรรม ฉบับพฤษภาคม 2535.

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 30 มิถุนายน 2568

อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : ชาวพุทธนับถือ “ต้นโพธิ์” เพราะพระพุทธเจ้า คนฮินดูนับถือต้นโพธิ์เพราะอะไร?

ติดตามข่าวล่าสุดได้ทุกวัน ที่นี่
– Website : https://www.silpa-mag.com