รู้ทันข้อเท้าพลิก-ข้อเท้าแพลง แนวทางดูแลและป้องกันอย่างถูกวิธี

อาการบาดเจ็บบริเวณข้อเท้าเป็นภาวะที่พบได้บ่อยในชีวิตประจำวัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งอาการข้อเท้าพลิก-ข้อเท้าแพลง (Ankle sprain) ซึ่งอาจเกิดขึ้นจากกิจกรรมทั่วไปรวมถึงการออกกำลังกาย หากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนหรืออาการเรื้อรังที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตในระยะยาว สาเหตุ วิธีการปฐมพยาบาล แนวทางรักษา และการป้องกันอย่างถูกต้องจะช่วยลดโอกาสการเกิดภาวะแทรกซ้อนและเร่งกระบวนการฟื้นตัวได้อย่างมีประสิทธิภาพ

วิธีบริหารข้อไหล่ ลดอาการปวด แพทย์แนะควรทำหลังอาหารทุเลาลงแล้ว

เทคนิคปรับท่าวิ่งให้ถูกต้อง ลดอาการบาดเจ็บ ปวดเข่า ปวดหลัง

ลักษณะอาการบาดเจ็บที่ข้อเท้า

อาการเฉียบพลัน

• ปวดข้อเท้าทันทีหลังได้รับบาดเจ็บ
• บวมบริเวณข้อเท้า
• มีรอยฟกช้ำหรือช้ำเขียว
• เคลื่อนไหวลำบาก เดินไม่ได้หรือเดินลำบาก

อาการเรื้อรัง

• ปวดข้อเท้าเมื่อใช้งาน
• ข้อเท้าแข็ง (Stiff ankle) โดยเฉพาะช่วงเช้า
• กล้ามเนื้อรอบข้อเท้าอ่อนแรง
• ข้อเท้ารู้สึกหลวม หรือไม่มั่นคงเมื่อยืน หรือมีอาการข้อเท้าพลิกซ้ำ

สาเหตุที่พบบ่อยของอาการบาดเจ็บข้อเท้า

• กิจกรรมกีฬา เช่น วิ่งบนพื้นไม่เรียบ กระโดด หรือเปลี่ยนทิศทางเร็ว
• อุบัติเหตุในชีวิตประจำวัน เช่น เดินพลาดขั้นบันได ลื่นเสียหลักจากสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสม หรือ จากการสวมใส่รองเท้าไม่เหมาะสม

ปัจจัยเสี่ยงส่วนบุคคล

• เคยมีประวัติข้อเท้าพลิก
• กล้ามเนื้อรอบข้อเท้าอ่อนแรง
• น้ำหนักเกิน หรืออายุเพิ่มขึ้น
• ความยืดหยุ่นของข้อเท้าลดลง

วิธีปฐมพยาบาลเบื้องต้น

ใช้หลัก RICE protocol โดยเฉพาะช่วง 48-72 ชั่วโมงแรกหลังบาดเจ็บ

R-Rest (พักการใช้งาน)

• หลีกเลี่ยงกิจกรรมที่เพิ่มอาการปวด
• หลีกเลี่ยงการเดินลงน้ำหนักข้อเท้าข้างที่บาดเจ็บ
• ใช้ไม้เท้าค้ำหรืออุปกรณ์ช่วยพยุง

I-Ice (ประคบเย็น)

• ประคบน้ำแข็ง 15–20 นาที ทุก 2–3 ชั่วโมง โดยใช้ผ้ารอง ไม่ให้สัมผัสผิวหนังโดยตรง

• C-Compression (พันรัด)

• ใช้ผ้ายืดพันให้กระชับ ระวังไม่ให้แน่นเกินไปจนเลือดไหลเวียนไม่สะดวก

• E-Elevation (ยกเท้าสูง)

• ยกข้อเท้าให้สูงกว่าระดับหัวใจ เพื่อลดบวม โดยใช้หมอนรองเมื่อนอนหรือนั่งพัก

ข้อควรหลีกเลี่ยงในช่วง 48-72 ชั่วโมงแรก

• ห้ามประคบร้อน
• หลีกเลี่ยงการนวดหรือใช้ข้อเท้าเกินความจำเป็น

อาการบาดเจ็บข้อเท้าที่ควรพบแพทย์

• ปวดรุนแรงจนไม่สามารถลงน้ำหนักได้
• ข้อเท้าเสียรูปหรือผิดปกติ
• รู้สึกชาหรือเท้าเปลี่ยนสี
• มีเสียง “แตก” ขณะเกิดอุบัติเหตุ
• ปวดต่อเนื่องแม้ได้รับการดูแลเบื้องต้นแล้ว
• มีประวัติเคยบาดเจ็บข้อเท้าซ้ำหลายครั้ง
• ปวดข้อเท้าต่อเนื่องเกิน 1 สัปดาห์
• ข้อเท้าไม่มั่นคงหรือหลวมผิดปกติ
• การเคลื่อนไหวของข้อเท้าจำกัดลง
• มีการติดเชื้อ เช่น แดง ร้อน มีหนอง

การวินิจฉัยทางคลินิก

• การซักประวัติและตรวจร่างกาย
• ภาพถ่ายรังสี (X-ray): ตรวจหากระดูกหัก และดูการเรียงตัวของข้อต่อต่างๆ

การตรวจเพิ่มเติมอื่นๆ

• Ultrasound: ประเมินเส้นเอ็น และกล้ามเนื้อ
• MRI: ประเมินเส้นเอ็น กล้ามเนื้อ ผิวข้อกระดูก และกระดูก
• CT scan: ประเมินภาวะที่มีกระดูกหักซับซ้อน

การประเมินระดับความรุนแรงของเอ็นที่ฉีกขาด

• Grade 1: เอ็นมีการอักเสบ หรือยืดออกเล็กน้อย โดยไม่มีการฉีกขาด
• Grade 2: เอ็นฉีกขาดบางส่วน
• Grade 3: เอ็นฉีกขาดสมบูรณ์ หรือทั้งหมด

แนวทางการรักษา

การรักษาแบบไม่ผ่าตัด ผู้ป่วยส่วนใหญ่สามารถฟื้นตัวได้โดยไม่ต้องผ่าตัด

ระยะเฉียบพลัน (0-72 ชั่วโมง)

• ใช้หลักการดูแลตาม RICE protocol
• รับประทานยาแก้ปวดและลดอักเสบตามคำแนะนำแพทย์
• ใช้อุปกรณ์พยุงข้อเท้า (Ankle support )หรือใส่เฝือกอ่อนข้อเท้าแบบสั้น (Short leg slab) ตามระดับความรุนแรง
• ยาแก้ปวดและลดการอักเสบ เช่น พาราเซตามอล หรือยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (Nonsteroidal anti-inflammatory drug; NSAIDs)

ระยะการฟื้นฟู (3-7 วัน)

• เริ่มประคบร้อนเมื่ออาการบวมลดลง
• เริ่มออกกำลังกายเบาๆ เช่นขยับข้อเท้าเพื่อเพิ่มความยืดหยุ่น และป้องกันข้อเท้าแข็ง
• นวดเบาๆ เพื่อกระตุ้นการไหลเวียนเลือด

ระยะพักฟื้น (1-4 สัปดาห์)

• ฝึกความแข็งแรงของกล้ามเนื้อรอบข้อเท้า (Strengthening) ความยืดหยุ่น (Stretching) และความสมดุลและการทรงตัว (Balancing and proprioception)
• การทำกายภาพบำบัดเพื่อลดอาการอักเสบ เช่น อัลตราซาวด์ หรือเลเซอร์ (Laser therapy)

การรักษาแบบผ่าตัด

มักใช้การผ่าตัดแบบส่องกล้อง ซึ่งมีบาดแผลเล็กและฟื้นตัวเร็วกว่า ใช้ในกรณี

• เอ็นฉีกขาดสมบูรณ์ (Grade 3)
• ข้อเท้าไม่มั่นคงอย่างต่อเนื่อง
• อาการไม่ดีขึ้นแม้ผ่านการรักษาอย่างต่อเนื่อง 3–6 เดือน

คำถามที่พบบ่อย

• มีอาการปวดข้อเท้าหลังข้อเท้าพลิกนานแค่ไหนจึงควรไปพบแพทย์?
• หากมีอาการมากกว่า 4 สัปดาห์ แนะนำให้พบแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุ เนื่องจากอาจมีปัจจัยเสี่ยงอาจทำให้ปวดนาน เช่น
  
• เส้นเอ็นหรือกระดูกบาดเจ็บรุนแรงกว่าที่คิด
• ไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม
• ไม่ได้รับการบริหารหรือทำกายภาพอย่างเหมาะสม

ภาวะแทรกซ้อนจากข้อเท้าพลิกมีอะไรบ้าง ?

• ภาวะข้อเท้าไม่มั่นคงเรื้อรัง (Chronic ankle instability)
• ข้อเท้าพลิกซ้ำบ่อยครั้ง (Recurrent ankle sprain)
• อาการปวดเรื้อรัง (Chronic pain)
• กระดูกข้อเท้าเสื่อมหลังจากข้อเท้าพลิก (Post-traumatic ankle osteoarthritis)

อาการบาดเจ็บข้อเท้าโดยเฉพาะข้อเท้าพลิก-ข้อเท้าแพลง เป็นปัญหาที่พบได้บ่อย และไม่ควรมองข้าม การรักษาอย่างถูกวิธีตั้งแต่แรกเริ่ม การประเมินโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ และการทำกายภาพบำบัดอย่างต่อเนื่องสามารถลดภาวะแทรกซ้อนและช่วยให้กลับไปใช้ชีวิตประจำวันได้ตามปกติอย่างปลอดภัย หากอาการไม่ดีขึ้นภายในระยะเวลาที่เหมาะสม หรือมีสัญญาณอันตราย ควรรีบปรึกษาแพทย์ทันทีเพื่อรับการวินิจฉัยและดูแลอย่างถูกต้อง

ขอบคุณข้อมูลจาก : โรงพยาบาลพญาไท 3