เปิดที่มา “สวนขวารัชกาลที่ 2” ทรงสร้างไม่ให้ต่างชาติหมิ่นสยามว่าเป็นเมืองเล็ก?

อัพเดต 1 วันที่แล้ว • เผยแพร่ 1 วันที่แล้ว

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ 2)

พระราชอุทยาน เป็นองค์ประกอบหนึ่งของพระราชวัง สร้างไว้เพื่อเป็นที่สำราญพระอิริยาบถของพระเจ้าแผ่นดินและฝ่ายใน และยังเป็นการเสริมความสง่างามให้พระราชวัง

รัชสมัย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที่ 1) แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ มีการสร้างพระราชอุทยาน แบ่งเป็น สวนซ้าย และ สวนขวา แต่สวนขวาเป็นที่รู้จักมากกว่า เพราะปรากฏในหลักฐานหลายฉบับ โดยมีการปรับเปลี่ยนและสร้างขยายจนเสร็จสมบูรณ์งดงามในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ 2)

นอกจากเหตุผลเรื่องการเป็นที่สำราญพระอิริยาบถของพระมหากษัตริย์และเจ้านายฝ่ายในแล้ว อีกเหตุผลที่หลายคนอาจยังไม่ทราบ คือ เพื่อไม่ให้ต่างชาติหมิ่นประมาทสยามว่าเป็นเมืองเล็ก

สวนขวารัชกาลที่ 2

รศ. ดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช อาจารย์ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร เล่าถึงการสร้างสวนขวารัชกาลที่ 2 ในบทความ “สวนขวา : หลักฐานความสัมพันธ์ไทย-จีน” นิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับกรกฎาคม 2568 ตอนหนึ่งว่า

งานสร้างสวนขวาในแผ่นดินรัชกาลที่ 2 สืบเนื่องจากการสร้างมาแต่ครั้งสมัยรัชกาลที่ 1 ปรากฏใน พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 2 พระนิพนธ์ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ว่า

“…สวนขวาซึ่งสร้างในรัชกาลที่ ๑ นั้น เป็นแต่ได้ขุดสระแลปลูกพระตำหนักทองที่ประทับในสระไว้หลัง ๑ กับมีพลับพลาที่เสวยหลัง ๑ อยู่ริมปากอ่างแก้ว หน้าเขาก่อด้วยฟองน้ำ นอกจากนี้ยังหาได้สร้างสวนสระ ให้เป็นที่ประพาสบริบูรณ์เหมือนพระราชวังครั้งกรุงเก่าไม่…”

จากที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงบรรยาย ทำให้เห็นว่า สวนขวาสมัยรัชกาลที่ 1 มีขนาดไม่ใหญ่โตนัก

เหตุใดรัชกาลที่ 2 โปรดให้สร้างและขยายสวนขวา?

เรื่องนี้ ร่างตราเมืองเวียงจันทน์ ซึ่งรัชกาลที่ 2 ทรงมีขึ้นไปถึงเจ้าอนุวงศ์ เมื่อ จ.ศ. 1181 (พ.ศ. 2362) ระบุพระราชประสงค์ของพระองค์ ที่โปรดเกล้าฯ ให้สร้างสวนขวาไว้ว่า

“เพื่อจะให้พระวงศานุวงศ์ฝ่ายในเป็นที่ประพาสเล่น ด้วยมิได้ไปเห็นภูเขาและธารน้ำแห่งใด แล้วจะได้ดูสติปัญญาข้าราชการซึ่งเป็นช่าง…ให้เป็นเกียรติยศปรากฏในแผ่นดิน แล้วก็เป็นพระราชกุศลอย่างหนึ่ง…”

จากเนื้อหาข้างต้นจะเห็นประโยคความว่า “ให้เป็นเกียรติยศปรากฏในแผ่นดิน” ซึ่งสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอธิบายว่า ช่วงต้นรัตนโกสินทร์ บ้านเมืองเพิ่งฟื้นฟูจากสงครามกับพม่า แนวทางหนึ่งที่พระมหากษัตริย์ในช่วงนั้นทรงดำเนินการ คือ การสร้างพระนคร พระราชวัง วัดวาอารามต่างๆ ให้เหมือนกรุงเก่าทุกอย่าง เพื่อแสดงให้เห็นว่า ราชธานีใหม่มีความเจริญรุ่งเรืองดังราชธานีเดิม

พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 2 ของเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค) ก็กล่าวถึงพระราชประสงค์ดังกล่าวด้วยเช่นกัน

ทั้งยังให้ข้อมูลเพิ่มเติมที่น่าสนใจเกี่ยวกับมูลเหตุการสร้างสวนขวา โดยบอกว่า เมื่อคณะทูตราชสำนักสยามเดินทางกลับจากจีนเมื่อ พ.ศ. 2361 ก็ได้เข้าเฝ้ารัชกาลที่ 2 และกราบทูลว่า

“…ที่เมืองปักกิ่งเมืองกวางตุ้งก็ดี เสรฐีมีทรัพย์มากทำสวนประกวดประขันกัน ขุดสระทำภูเขาเลี้ยงสัตว์จตุบาท ทวิบาทนกปลาต่างๆ หลายอย่างเหลือที่จะพรรณา ปลูกต้นไม้แลดอกไม้แลไม้ผลมีทุกระดู ทำกระถางต้นไม้เงินต้นไม้ทอง ใบเงินใบทองใบหยกดอกแลผลก็เอาเพชร์พลอย อย่างดีมีราคา มาทำขึ้นชมเล่นเปนที่เจริญใจ ผู้คนไปมาดูมิได้ขาด…

ด้วยเหตุนี้ รัชกาลที่ 2 จึงมีพระราชดำริว่า

“…เขาเป็นเสรฐีก็ยังทำสวนที่เที่ยวขึ้นชมเล่นได้ เราเปนถึงพระเจ้าแผ่นดิน บ้านเมืองก็ใหญ่โต ไม่มีที่ระโหถานสำราญราชหฤไทยให้เป็นเกียรติยศแผ่นดินได้บ้าง ชาวนานาประเทศก็จะหมิ่นประมาทว่าเปนเมืองเล็กน้อย จะต้องทำขึ้นไว้สักแห่งหนึ่ง ให้ชาวนานาประเทศแลหัวเมืองประเทศราชเข้ามาเชยชม แล้วจะได้เลื่องฦาไปในเมืองน้อยใหญ่…”

รศ. ดร. อชิรัชญ์ บอกด้วยว่า ช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ชนชั้นนำสยามให้ความสำคัญกับจีนในฐานะอาณาจักรที่ยิ่งใหญ่ มุมมองดังกล่าวอาจทำให้รัชกาลที่ 2 ทรงสนพระราชหฤทัยในศิลปะและวัฒนธรรมจีนอย่างมาก

เมื่อคณะทูตราชสำนักสยามกราบทูลเกี่ยวกับสิ่งที่พบเห็นในเมืองจีน ซึ่งรวมถึงความนิยมการสร้างสวนในหมู่คหบดีจีน จึงทำให้รัชกาลที่ 2 มีพระราชดำริที่จะปรับเปลี่ยนและขยายสวนขวาขึ้น โดยมีกลิ่นอายของของศิลปะจีนเข้ามาผสมผสาน

สวนขวารัชกาลที่ 2 จึงมีความงดงามอย่างยิ่ง

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 24 กรกฎาคม 2568

อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : เปิดที่มา “สวนขวารัชกาลที่ 2” ทรงสร้างไม่ให้ต่างชาติหมิ่นสยามว่าเป็นเมืองเล็ก?

ติดตามข่าวล่าสุดได้ทุกวัน ที่นี่
– Website : https://www.silpa-mag.com